Bài soạn "Luyện tập tóm tắt văn bản tự sự" số 6

1. Những nội dung cơ bản cần nắm vững

1.1. Tác phẩm tự sự thường là những tác phẩm có cốt truyện với các nhân vật, chi tiết và sự kiện tiêu biểu. Tuy nhiên, trong thực tế có một số tác phẩm dường như không có cốt truyện (ví dụ như một số truyện ngắn trữ tình của Thạch Lam) nên rất khó tóm tắt hoặc bản tóm tắt sẽ rất đơn giản. Tóm tắt tác phẩm tự sự là tóm lấy những nhân vật, chi tiết, sự kiện chính, tiêu biểu đó và tước bỏ đi những chi tiết, nhân vật và các yếu tố phụ không liên quan.

1.2. Có những cách tóm tắt tác phẩm tự sự theo những yêu cầu khác nhau. Tuy nhiên, muốn tóm tắt văn bản tự sự, cần đọc kĩ để hiểu đúng chủ đề văn bản, xác định nội dung chính cần tóm tắt, sắp xếp các nội dung ấy theo một thứ tự hợp lí. Bản tóm tắt cần phản ánh trung thành nội dung của tác phẩm được tóm tắt hay nói khác đi cần đảm bảo tính khách quan, hoàn chỉnh và cân đối.

A. HƯỚNG DẪN TÌM HlỂU BÀI

I. Thế nào là tóm tắt văn bản tự sự

Trong cuộc sông hằng ngày, có những văn bản tự sự chúng ta đã học nhưng nếu muốn ghi lại nội dung chính của chúng để sử dụng hoặc thông báo cho ngưòi khác biết thì phải tóm tắt văn bản tự sự.

Tóm tắt văn bản tự sự là thao tác dùng lời văn của mình trình bày một cách ngắn gọn nội dung chính (bao gồm sự việc tiêu biểu và nhân vật quan trọng) của văn bản đó.

Văn bản tóm tắt cần phản ánh trung thành nội dung được tóm tắt.

Có nhiều cách tóm tắt một văn bản tự sự, tuỳ theo mục đích và yêu cầu của từng trường hợp.

II. Cách tóm tắt văn bản tự sự

1. Những yêu cầu đối với văn bản tóm tắt

-Thể hiện được mục đích và yêu cầu tóm tắt.

-Thể hiện được tính khách quan; không thêm bớt chi tiết, sự việc so với văn bản được tóm tắt; không bình luận gì thêm trong khi tóm tắt.

-Thể hiện được tính chỉnh thể của văn bản được tóm tắt, trong đó cân đối số trang, số dòng dành cho sự việc chính, những sự kiện tiêu biểu… một cách hợp lí.

Đọc văn bản tóm tắt trong SGK (trang 60) và trả lời các câu hỏi:

a) Văn bản tóm tắt kể lại nội dung của văn bản Sơn Tinh, Thuỷ Tinh và nêu được nội dung chính của văn bản Sơn Tinh, Thuỷ Tinh.

b) Sự khác nhau giữa văn bản tóm tắt và tác phẩm là:

– So với tác phẩm, độ dài của văn bản tóm tắt ngắn hơn nhiều.

– Trong văn bản tóm tắt, số lượng nhân vật, sự việc ít hơn so với tác phẩm.

– Lời văn của văn bản tóm tắt là lời văn của ngưòi viết tóm tắt chứ không phải lời văn của tác giả viết lên tác phẩm đó.

– Các nhân vật quan trọng đã được văn bản tóm tắt ghi lại, nhưng sự việc chính thì chưa đảm bảo đầy đủ. Thông qua văn bản tóm tắt người đọc có thể hiểu được nội dụng cơ bản một cách chuẩn xác truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh, người viết tóm tắt cần phải thêm vào: Thuỷ Tinh không làm gì được đành phải rút về nhưng hằng năm vẫn dâng nước lên để báo thù.

2. Các bước tóm tắt văn bản

Muốn tóm tắt văn bản tự sự, cần:

– Đọc kĩ tác phẩm: chỉ có thế tóm tắt được một tác phẩm nào đó khi đã đọc kĩ toàn bộ tác phẩm ấy và nắm được ý tưởng của tác giả.

– Xác định nội dung chính cần tóm tắt:

+ Các sự kiện chủ chốt, quyết định đến câu chuyện trong tác phẩm.

+ Các nhân vật quan trọng.

– Sắp xếp các nội dung chính theo một trình tự hợp lí:

+ Trình tự trước – sau của các sự việc.

+ Sự xuất hiện của các nhân vật trong tác phẩm.

– Diễn đạt bằng lòi văn của mình những nội dung đã xác định được.

B. HƯỚNG DẨN LUYỆN TẬP

Câu 1. Bản tóm tắt truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao dẫn ở SGK, trang 61 – 63 đã nêu được những sự việc tiêu biểu và các nhân vật quan trọng của truyện Lão Hạc. Tuy nhiên, bản tóm tắt này chưa mạch lạc, có thể sắp xếp lại như sau:

a) Lão Hạc có một người con trai, một mảnh vườn và một con chó vàng.

b) Con trai lão đi phu đồn điền cao su, lão chỉ còn lại cậu Vàng.

c) Vì muôn để lại mảnh vưòn cho con, lão phải bán con chó.

d) Lão mang tiền dành dụm được gửi ông giáo và nhờ ông trông coi mảnh vườn.

g) Cuộc sống mỗi ngày một khó khăn, lão kiếm được gì ăn nấy và bị ốm một trận khủng khiếp.

e) Một hôm lão xin Binh Tư một ít bả chó.

i) Ông giáo rất buồn khi nghe Binh Tư kể chuyện ấy.

h) Lão bỗng nhiên chết – cái chết thật dữ dội.

k) Cả làng không hiểu vì sao lão chết, trừ Binh Tư và ông giáo.

Có thể tóm tắt truyện Lão Hạc như sau:

Lão Hạc có một người con trai, một mảnh vườn và một con chó Vàng. Khi con trai lão đi phu đồn điền cao su, ở nhà, lão chỉ còn lại cậu Vàng là thân thiết. Vì muôn giữ lại mảnh vưòn cho con, lão đã phải đau xót bán con chó đi. Lão mang tiền dành dụm được gửi ông giáo và nhờ ông trông coi mảnh vườn. Nhưng cuộc sông mỗi ngày một khó khăn, lão kiếm được gì ăn nấy và bị ôm một trận khủng khiếp. Một hôm, lão xin Binh Tư một ít bả chó. Nghe Binh Tư kể lại, ông giáo rất buồn. Thế rồi lão bỗng nhiên chết – cái chết thật dữ dội. Cả làng không hiểu vì sao lão chết, trừ Binh Tư và ông giáo.

Câu 2. Các sự việc tiêu biểu và các nhân vật quan trọng trong đoạn trích “Tức nước vỡ bờ”.

– Vì thiếu tiền nộp sưu cho người em đã mất, anh Dậu bị bọn tay sai đánh đập.

– Một bà lão mang đến cho chị Dậu bát gạo để nấu cháo cho cả nhà ăn.

– Cháo chín, chị Dậu đang quạt cho bát cháo nguội thì cai lệ và người nhà lí trưởng đến.

– Chúng hăm doạ đòi dỡ nhà chị Dậu nếu không có tiền nộp.

– Chị Dậu van lạy xin khất nhưng cai lệ vẫn đòi trói anh Dậu.

– Cai lệ đánh chị Dậu, chị liền túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa.

– Người nhà lí trưởng giơ gậy đánh chị Dậu, chị giằng co, túm tóc lẳng hắn ngã ra thềm.

Có thể tóm tắt đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” như sau:

Vì thiếu tiền nộp SƯU cho người em đã mất từ năm trước, anh Dậu bị bọn tay sai đánh đập thập tử nhất sinh. Một bà lão hàng xóm thương cảnh cả nhà nhịn đói suốt từ hôm qua nên đem đến cho chị Dậu bát gạo để nấu cháo. Cháo chín, chị Dậu đang quạt cho bát cháo nguội thì cai lệ và ngưòi nhà lí trưởng ập đến. Chúng hung hãn hăm doạ đòi dỡ nhà chị nếu không có tiền nộp. Chị Dậu van lạy, thiết tha xin khất nhưng cai lệ vẫn khăng khăng đòi trói anh Dậu. Chị Dậu xông vào túm cổ, dúi tên cai lệ ngã chỏng quèo trên mặt đất. Ngưòi nhà lí trưởng sấn sổ bước đến giơ gậy chực đánh chị Dậu, chị giằng co, rồi túm tóc lẳng hắn ngã nhào ra thềm.

Câu 3. Tôi đi học và Trong lòng mẹ là hai tác phẩm tự sự nhưng không chứa nhiều sự kiện, nhân vật và xung đột xã hội. Trong hai tác phẩm này, các tác giả chủ yếu miêu tả nội tâm nhân vật nên rất giàu chất thơ. Có thể tóm tắt hai tác phẩm trên như sau:

– Tôi đi học: Truyện được bố cục theo dòng hồi tưởng của nhân vật tôi về những kỉ niệm buổi tựu trường đầu tiên. Đó là cảm giác nao nức, hồi hộp, ngố ngàng vối con đưòng, bộ quần áo, quyển vở mới, với sân trường, với các bạn; cảm giác vừa xa lạ vừa gần gũi với mọi vật, vừa ngỡ ngàng vừa tự tin và vừa nghiêm trang vừa xúc động bước vào giò học đầu tiên.

– Trong lòng mẹ: Truyện được bố cục theo mạch tự truyện của nhân vật tôi. Gần đến ngày giỗ cha, người mẹ của cậu bé Hồng đi tha phương cầu thực ở Thanh Hoá vẫn chưa về. Người cô cứ xoáy vào cậu bé những lòi cay độc. Nhưng rồi mẹ cậu bé về. Cậu nghẹn ngào, sung sưống lăn vào lòng mẹ và cảm nhận được hạnh phúc của tình mẫu tử.