Bài soạn "Một thứ quà của lúa non: Cốm" số 5

Tìm hiểu chung tác phẩm

Tác giả:
Thạch Lam ( 1910 - 1942) sinh tại Hà Nội, tên thật là Nguyễn Tường Lân.
Ông có sở trường về truyện ngắn và thành công trong tuỳ bút
Văn của Thạch Lam nhẹ nhàng tinh tế, giàu chất thơ, nhân ái.
Tác phẩm:
Xuất xứ: "Một thứ quà của lúa non : Cốm" in trong tập tuỳ bút “Hà Nội Băm sáu phố phường” (1943).
Thể loại: Tùy bút
Phương thức biểu đạt: Kết hợp nhiều phương thức miêu tả, biểu cảm, bình luận trên nền biểu cảm.
Bố cục: 3 phần
Phần 1: Từ đầu đến.... “thuyền rồng” => Nguồn gốc, sự hình thành cuả cốm.
Phần 2: Tiếp đến.... “nhũn nhặn” => Cảm nghĩ về giá trị cốm.
Phần 3: Phần còn lại => Bàn về sự thưởng thức cốm.

Hướng dẫn soạn bài
Câu 1: Bài tùy bút này nói về cái gì? Để nói về đối tượng ấy tác giả đã sử dụng ...

Bài tùy bút này nói về cái gì? Để nói về đối tượng ấy tác giả đã sử dụng những phương thức biểu đạt nào? Phương thức nào là chủ yếu? Bài văn có mấy đoạn? Nội dung chính của mỗi đoạn là gì?

Trả lời:

Bài tùy bút này nói về món quà của đồng quê đầy hương vị thanh khiết đó là cốm.
Để nói về đối tượng ấy tác giả đã sử dụng những phương thức biểu đạt: Kết hợp nhiều phương thức miêu tả, biểu cảm, bình luận trên nền biểu cảm.
Phương thức chủ yếu là: biểu cảm
Bài văn được chia làm 3 phần cụ thể:
Phần 1: Từ đầu đến.... “thuyền rồng” => Nguồn gốc, sự hình thành cuả cốm.
Phần 2: Tiếp đến.... “nhũn nhặn” => Cảm nghĩ về giá trị cốm.
Phần 3: Phần còn lại => Bàn về sự thưởng thức cốm.

Câu 2: Đọc đoạn văn từ đầu đến "trong sạch của Trời" và cho biết:

Tác giả mở đầu bài viết về cốm bằng những hình ảnh và chi tiết nào?
Những cảm giác ấn tượng nào của tác giả đã tạo nên tính biểu cảm của đoạn văn?
Trả lời:

Tác giả mở đầu bài viết về Cốm bằng những hình ảnh đẹp, cụ thể:
Hương thơm của lá sen, gợi nhắc mùi của thức quà thanh khiết
Miêu tả những bông lúa non, chứa đựng chất quý sạch của trời, nguyên liệu làm cốm
Cảm giác về hương thơm lá sen, màu xanh của cánh đồng, về mùi thơm mát của lúa non, giọt sữa trắng thơm trong hạt lúa phảng phất hương vị hoa cỏ
Yếu tố tạo nên tính biểu cảm:
Hình ảnh đẹp, giàu sức gợi: hồ sen, đồng lúa, bông lúa, giọt sữa, ngào ngạt hương thơm
Tạo ra trường liên tưởng đẹp, nên thơ với tấm lòng trân quý
Giọng văn nhẹ nhàng, sâu lắng

Câu 3: Tác giả đã nhận xét như thế nào về tục lệ dùng hồng, cốm làm đồ ...

Tác giả đã nhận xét như thế nào về tục lệ dùng hồng, cốm làm đồ sêu tết của nhân dân ta? Sự hòa hợp tương xứng của hai thứ ấy đã được phân tích trên những phương diện nào?

Trả lời:

Nhận xét của tác giả về việc dùng cốm làm đồ sêu tết, là lễ vật mà nhà trai đưa đến nhà gái trong dịp lễ tết khi chưa cưới.

Cốm là một món quà tuyệt vời từ tạo hóa, thức dâng của đất trời, thứ quà đặc biệt của đất nước, một nét ẩm thực mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê Việt Nam.

Việc dùng cốm làm đồ sêu tết trở thành một biểu tượng đặc trưng của xứ sở nông nghiệp lúa nước như Việt Nam. Thứ lễ ấy lại sánh cùng với quả hồng - biểu trưng cho sự gắn bó, hài hoà trong tình duyên đôi lứa.

Sự hoà hợp tương xứng ấy được tác giả phân tích trên những phương diện màu sắc và hương vị:

Về màu sắc: tác giả đã so sánh màu ngọc thạch và màu ngọc lựu già, làm cho 2 sản vật trở nên quý giá.
Về hương vị: cốm là một thứ thanh đạm, một thứ ngọt sắc, hai vị giác hài hòa, nâng đỡ nhau.

Câu 4: “Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng ...

“Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam”. Em có cảm nhận như thế nào về nhận xét đó của tác giả?

Trả lời:

“Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam”.

Đây là lời nhận xét cô đọng nhất, thể hiện bằng ngòi bút tinh tế, nhạy cảm và tấm lòng trân trọng, yêu quý của tác giả đối với cốm - một thứ quà giản dị và thanh khiết hình thành từ cái lộc của trời cho và cái khéo léo của người Việt Nam.

Lời nhận xét này, khiến ta cảm nhận được tình yêu quê hương đất nước và niềm tự hào dân tộc trong lòng tác giả. Đó là niềm tự hào hết sức chính đáng về khả năng lao động sáng tạo của dân tộc ta về một thứ quà - thứ quà thể hiện nét đẹp văn hóa dân tộc.

Câu 5: Đoạn sau của bài văn (từ không phải là thức quà của người ăn vội ...

Đoạn sau của bài văn (từ không phải là thức quà của người ăn vội đến hết”) bàn về sự thưởng thức cốm. Sự tinh tế và thái độ trân trọng của tác giả đối với việc thưởng thức một món quà bình dị đã được thể hiện như thế nào?

Trả lời:

Thưởng thức:
Ăn cốm: từng chút ít, thong thả và ngẫm nghĩ
Mua cốm: nhẹ nhàng, nâng niu
Thưởng thức cốm bằng:
Khứu giác: mùi thơm của lúa
Vị giác: chất ngọt của cốm
Thị giác: màu xanh
Xúc giác: tươi mát của lá
Sự suy tường: cái dịu dàng, thanh đạm.
Như vậy, đoạn văn bàn về sự thưởng thức cốm, đó là cái nhìn mang đậm chất văn hoá trong ẩm thực. Từ đó, nhà văn đã đưa ra lời đề nghị với những ai thưởng thức cốm phải nhẹ nhàng, trân trọng như một thứ quà quý: “sự thưởng thức cốm của các bà sẽ được trang nhã và đẹp đẽ hơn, và cái vui cũng sẽ tươi sáng hơn nhiều lắm”. Điều đó thể hiện thái độ văn hóa khi thưởng thức cốm văn hóa ẩm thực. Đó còn là niềm tự hào của tác giả đối với quê hương xứ sở và đối với mản đất, con người Hà Nội.

Câu 6: Bài văn thể hiện nét đặc sắc của ngòi bút Thạch Lam là thiên về cảm giác ...

Bài văn thể hiện nét đặc sắc của ngòi bút Thạch Lam là thiên về cảm giác tinh tế nhẹ nhàng mà sâu sắc. Em hãy tìm và phân tích một số ví dụ cụ thể trong bài văn để chứng minh nhận xét đó.

Trả lời:

Thạch Lam là một cây bút tinh tế, nhạy cảm, văn Thạch Lam đem đến cho người đọc những rung cảm đẹp về cuộc sống và con người.

Đoạn mở đầu: “Cơn gió mùa hạ, lướt qua vùng sen trên hồ, thấm nhuần các hương thơm của lá, như báo trước về một thức quà thanh nhã và tinh khiết.” Bước đi của gió thật nhẹ nhàng ý vị, làn hương của gió thật thanh tao, dịu nhẹ - cơn gió mang bức thông điệp về tâm hồn.

Đoạn văn về các thưởng thức cốm: “Cốm phải ăn từng chút ít thong thả và suy ngẫm. Lúc bấy giờ ta mới thấy thu lại cả trong hương vị ấy, cái mùi thơm phức của lúa mới, của hoa cỏ dại ven bờ: trong màu xanh của cốm, cái tươi mát của lá non và trong chất ngọt của cốm, cái dịu dàng thanh đạm của loài thảo mộc”.

Nói về sự tinh tế trong thưởng thức cốm. Thạch Lam thực sự là người có chiều sâu văn hoá ẩm thực, tác giả bằng giọng văn nhẹ nhàng nhưng sâu sắc đă bộc lộ rõ thái độ chê trách, phê phán sự hào nhoáng thô kệch bắt chước người ngoài mà bỏ qua

Thạch Lam còn gọi cốm bằng những từ ngữ trân trọng là: thức quà, thức dâng, lộc trời. Qua đó, thể hiện sự trân trọng với món quà đặc biệt, sự khác biệt của Cốm với những thức quà khác.

Luyện tập

Sưu tầm và chép lại một số câu thơ, ca dao có nói đến cốm.

Trả lời:

Sáng nay trong như sáng năm xưa

Gió thổi mùa thu hương cốm mới

Tôi nhớ những mùa thu đã xa

(Nguyễn Đình Thi)

Gắng công kén họ cốm Vòng

Kến Hồng Bạch Hạc cho lòng ai vui

(Ca dao)

Lúa nếp đồng quê sắp chín ửng màu

Tôi cùng bạn bè rủ nhau ra tuốt lúa

Bắc nồi rang rồi cùng nhau nhóm lửa

Mùi thơm lừng hương cốm của nhà quê

(Hương cốm mùa thu – Nguyễn Đình Huân)

Sáng mát trong như sáng tháng năm

Gió thổi mùa thu hương cốm mới

Tôi nhớ những mùa thu đã xa

(Đất nước – Nguyễn Đình Thi)

Mùa thu hương cốm gọi về

Xốn xang đến lạ hương quê đầu mùa

Nắng vàng nhạt, gió nhẹ đưa

Heo may xào xạc ngàn xưa Hà Thành

Nếp non hạt ngọc trong lành

Đất trời ban tặng cốm xanh mỏng mềm

Đi xa mang nặng nỗi niềm

Nhớ nhung hương cốm nơi miền xa xôi

(Mùa cốm gọi thu về - Vũ Dung)