Giòn thơm món bánh tráng quê
Một người bạn cũ từ tỉnh khác đến thăm tôi. Bạn bè cách xa nhau cũng đã hơn bốn chục năm kể từ ngày chúng tôi tốt nghiệp trường chuyên nghiệp để nhận công tác. Ngày ấy, lớp sinh viên khắp mọi miền đất nước quy tụ về ngôi trường dạy nghề, chúng tôi chỉ biết học rồi tản ra khắp nơi để làm việc. Giờ về hưu nên có thời gian tìm đến mà thăm nhau, và bạn đã ngạc nhiên về món ăn vừa quen thuộc dân dã vừa lạ lẫm ở quê tôi: Món bánh tráng khiến tôi là dân Bình Định gốc cũng ngạc nhiên không kém khi nghĩ về món ăn này.
Có lẽ, bánh tráng là món ăn gần gũi, thân thuộc đối với người Bình Định nên tôi thấy nó bình thường như những món ăn khác. Nhưng khi nhắc đến thì cả bản thân tôi cũng ngạc nhiên về sự phong phú, đa dạng của bánh tráng Bình Định. Nào là bánh tráng gạo; bánh tráng gạo mè; bánh tráng mỳ; bánh tráng nước dừa; bánh tráng nhúng; bánh tráng khoai lang… Mỗi loại bánh tráng cũng có một cách ăn riêng nhưng nhìn chung là ăn suông. Có nghĩa là ăn bánh tráng không kèm theo thứ gì. Bánh được nướng lên và bẻ từng miếng nhỏ cho vào miệng giòn rụm, vui tai, vui miệng như một món ăn vặt. Nhưng chỉ có vậy thì không thể nói cách ăn bánh tráng của người Bình Định lạ hơn ở nơi khác.
Trên bàn thờ ngày giỗ kỵ không thể thiếu dĩa mắm có miếng đậu hủ hình vuông và cái bánh tráng để lên trên; tượng trưng cho trời tròn đất vuông mà ai ai cũng kính vọng. Khi cỗ bàn dọn ra thì thực khách có lời: Mời mọi người bẻ bánh tráng. Có nghĩa là được mời ăn. Và khi bạn vào quán gọi tô bún, cháo… thì bao giờ cũng được có một cái bánh tráng gạo ăn kèm. Hoặc khi những ngày đông đêm hè, cả nhà xúm xít bên cái bánh tráng nước dừa hoặc bánh tráng khoai lang dày cộm giòn rụm, thơm lừng mùi tiêu hành, mùi nước cốt dừa, mùi khoai lang… kích thích vị giác làm cho mọi người muốn ăn mãi không thôi. Nhưng chỉ có vậy thì ăn bánh tráng ở Bình Định có gì đặc sắc và hấp dẫn lắm đâu! Nó phải đặc biệt khi thưởng thức món bánh dân dã đơn giản này với những nét đặc trưng mà không nơi nào có được, trong khi cũng là chiếc bánh tráng giống như bao nơi khác. Cũng bánh tráng nướng, bánh tráng nhúng nước, bánh tráng để làm nem chả, gỏi cuốn; cũng dùng để cuốn thịt luộc, cá hấp, rau sống chấm với nước mắm tỏi…
Ăn bánh tráng không cầu kỳ mà thật đơn giản và linh động trong mọi hoàn cảnh. Nhà nào có đồ ăn gì thì dùng thứ đó để cuốn chung với bánh tráng mà ăn. Có thịt cá thì cuốn với thịt cá. Có rau thì cuốn với rau. Không có gì thì ăn bánh tráng suông cũng ngon miệng vậy. Có thể nhiều người sẽ nói việc ăn bánh tráng suông như vậy thì có gì hấp dẫn và ngon đâu. Với người Bình Định thì lại khác, nghiện rồi, nên ngon. Nếu bạn không tin thì chỉ một lần ghé Bình Định sẽ biết ở đây có lối ăn bánh tráng cuốn mà không cuốn thứ gì. Có nghĩa là dùng bánh tráng nướng làm nhưn và bánh tráng nhúng cuốn ngoài đơn thuần vậy thôi. Rất nhiều người ăn bánh tráng kiểu ăn bánh cuốn mà không cuốn gì như vậy, thậm chí dùng bánh tráng để thay cơm. Người nông dân mỗi sáng chuẩn bị đi làm đồng, nếu không nấu cơm sáng đem theo thì cứ cuốn mấy chiếc bánh tráng mang đi ăn thay cho bữa nửa buổi. Những đứa trẻ mỗi sáng nhúng nước vài bánh tráng lót dạ rồi cắp sách đến trường. Nhiều người làm việc đêm cũng thường có bữa ăn khuya bằng vài cuốn bánh tráng nhúng nước. Đấy là bánh tráng với cuộc sống hàng ngày của người dân Bình Định quê tôi.
Nhưng phải nói là món được yêu thích nhất là món bánh tráng cuốn với thịt lụi. Đó là món thịt bò lụi trên que tre rồi nướng chín; cuốn với chả ram, rau thơm, chấm với nước tương đã pha chế sẵn, ăn đến no căng bụng mới thôi, mà miệng vẫn còn thòm thèm. Nếu không, thì bánh tráng nhúng nước; cuốn với rau sống, thịt heo ba chỉ luộc, chấm với nước mắm Tam Quan đã thêm gia vị ớt tỏi cũng làm thỏa mãn những người khó tính nhất về ẩm thực. Ăn bánh xèo à? Nếu không có bánh tráng cuốn bánh xèo kèm với rau sống chấm với nước tương chua ngọt thì mất đi khá nhiều sự thích thú. Cũng như ăn bánh hỏi lòng heo mà thiếu bánh tráng nhúng nước thì chén nước mắm tỏi ớt thiệt cay trên mâm cũng khó làm vừa lòng thực khách. Đôi khi hứng lên lấy bánh tráng chiên với dầu cho giòn ăn cũng rất ngon. Lúc nhỏ, tôi thường lấy nước mắm thoa đều trên bánh tráng rồi nướng. Đó là món ăn đơn giản nhưng đến bây giờ nghĩ đến vẫn còn thòm thèm… Biết bao món ăn được chế biến từ bánh tráng đã đi vào cuộc sống người dân Bình Định, kể cả lúc chỉ ăn giòn giòn cho vui miệng.
À, mà đang nói chuyện bè bạn thăm nhau lại sa đà vào chuyện ẩm thực khi chạm đến tầng tầng lớp lớp vỉa quặng văn hóa ẩm thực của quê tôi. Thôi thì dành chuyện tình cảm bè bạn vào dịp khác để khoe rằng bánh tráng Bình Định thường xuyên xuất hiện trong các bữa ăn của gia đình người Việt, đã được xếp vào danh sách đặc sản nổi tiếng không chỉ ở Việt Nam mà còn được xuất khẩu ra thị trường nước ngoài đấy. Nếu ai một lần đến Bình Định đầy nắng và gió nhất định phải thử qua món bánh tráng, một trong những món ăn đặc trưng nhất của vùng “đất võ, xứ văn chương” này nhé!
Ngô Văn Cư
