Bài soạn "Ai đã đặt tên cho dòng sông" số 5
Tác giả – tác phẩm
1. Tác giả
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà văn chuyên viết bút kí.
Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí...Tất cả được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.
Năm 2007, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
2. Tác phẩm.
Ai đã đặt tên cho dòng sông? Là bài bút kí xuất sắc, viết tại Huế, ngày 4-1-1981, in trong tập sách cùng tên. Bài bút kí có ba phần, văn bản là phần trích thứ nhất.
Trả lời câu 1 trang 203 SGK Ngữ văn 12, tập 1
- Sông Hương vùng thượng lưu được đặt trong mối quan hệ mật thiết với dãy Trường Sơn hùng vĩ. Ở đây, sông Hương có một thủy trình gian truân nhưng từ đó nó bộc lộ vẻ đẹp phóng khoáng, man dại, tràn đầy sức sống:
+ là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn.
+ như một cô gái Di gan phóng khoáng và man dại.
+ bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng.
- Đặc sắc trong lối viết kí của tác giả khi viết về sông Hương ở thượng lưu: hình ảnh hùng vĩ tuyệt đẹp, liên tưởng độc đáo, lối so sánh ví von độc đáo, sáng tạo và bất ngờ.
Trả lời câu 2 trang 203 SGK Ngữ văn 12, tập 1
- Quan sát tinh tế, miêu tả tỉ mỉ những khúc quanh, những đặc điểm trong thủy trình của dòng sông (ngã ba Tuần…Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo) -> am hiểu về đặc điểm địa lí của dòng sông.
- Hàng loạt so sánh, liên tưởng bất ngờ, thú vị, ấn tượng.
- Văn phong súc tích, mê đắm, tài hoa;
- Lối biểu đạt giàu hình tượng, gợi hình gợi cảm.
=> Lối viết này đem lại hiệu quả thẩm mĩ đặc sắc: vừa làm nổi bật vẻ đẹp đa chiều (trí tuệ, thơ mộng, trầm mặc), lột tả tính cách đầy chủ động, bản lĩnh của sông Hương vừa bày tỏ tình yêu tha thiết và sự am hiểu sâu sắc của tác giả về dòng sông quê nhà.
Trả lời câu 3 trang 203 SGK Ngữ văn 12, tập 1
- Sông Hương khi chảy vào thành phố Huế liền vui tươi, duyên dáng, hạnh phúc như một cô gái gặp được người tình nhân đích thực của đời mình:
+ Thấy thành phố Huế liền kéo một nét thẳng thực yên tâm;
+ Khi giáp mặt với thành Huế liền uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến, đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu;
+ Tặng cho Huế điệu chảy lặng lờ, điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế; dòng chảy ngập ngừng như muốn đi muốn ở…vấn vương của một nỗi lòng;
+ Khi ra khỏi kinh thành còn quyến luyến quay trở lại gặp thành phố một lần nữa ở thị trấn Bao Vinh.
=> Cách miêu tả sông Hương khi vào đến thành phố Huế cho thấy sự gắn bó, am hiểu và tình yêu mãnh liệt, bền chặt mà tác giả dành cho Huế, cho dòng sông.
Trả lời câu 4 trang 203 SGK Ngữ văn 12, tập 1
- Trong lịch sử: sông Hương mang vẻ đẹp hùng tráng, vẻ vang bởi nó gắn bó với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc (tham gia chiến đấu bảo vệ biên giới phía Nam của nước Đại Việt, soi bóng kinh thành Phú Xuân của Nguyễn Huệ vào thế kỉ 18, sống bi tráng cùng những cuộc khởi nghĩa thế kỉ 19, đi vào thời đại CMT8 và lập bao chiến công qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mĩ
=> Sông Hương là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc.
- Trong thơ ca: sông Hương mang vẻ đẹp phong phú, đa dạng và không bao giờ tự lặp lại mình trong trong cảm hứng của các nghệ sĩ, khi thì thấp thoáng trong bản đàn của Thúy Kiều trong Truyện Kiều (Nguyễn Du), khi thì thay màu bất ngờ trong thơ Tản Đà, khi thì hùng tráng trong thơ Cao Bá Quát hay trở thành sức mạnh phục sinh trong thơ Tố Hữu.
Trả lời câu 5 trang 203 SGK Ngữ văn 12, tập 1
- Đoạn trích cho thấy văn phong độc đáo của Hoàng Phủ Ngọc Tường: tao nhã, hướng nội, tinh tế, tài hoa.
- Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí...
Luyện tập
Câu hỏi (trang 203 SGK Ngữ văn 12 tập 1)
“Trong những dòng sông đẹp ở cả nước… chân núi Kim Phụng”
- Cái hay về ý tưởng:
+ Xây dựng nhiều trạng thái, cung bậc cảm xúc của con sông
+ Con sông Hương lúc này trở thành sinh thể có hồn, có tâm hồn, tính cách, bản ngã
- Hình ảnh: nhiều màu sắc, lung linh, huyền ảo, trầm ấm như đặc tính của dòng sông
- Ngôn ngữ: cô đọng, súc tích, diễn tả được thần thái của dòng sông, những cung bậc cảm xúc của chính nhà thơ khi cảm nhận về dòng sông.
Bố cục
Bố cục (2 phần)
- Phần 1 (từ đầu … quê hương xứ sở): hành trình của dòng sông Hương
- Phần 2 (còn lại): sông Hương của lịch sử, thơ ca
Nội dung chính
Đoạn trích bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? là đoạn văn xuôi súc tích và đầy chất thơ về sông Hương.
