Bài soạn "Bức thư của thủ lĩnh da đỏ" số 4

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

Tác phẩm Bức thư của thủ lĩnh người da đỏ

Hoàn cảnh ra đời: Năm 1854, Tổng thống thứ 14 của nước Mĩ là Phreng-klin Pi-ơ-xơ muốn người da đỏ nhượng bớt đất cho người da trắng. Tù trưởng Xi-át-tơn (Seattle) của bộ lạc da đỏ Đu-oa-mix (Duwamish) và Su-qua-mix (Supuamish) đã trả lời với người đại diện của Tổng thống Hoa Kì - bài trả lời được Tiến sĩ Hen-ri A. Xmít (Henry A.Smith) ghi và dịch ra tiếng Anh.

Nội dung của tác phẩm:

Bức thư được coi là văn kiện hay nhất xưa nay nói về mối quan hệ thiêng liêng của các tộc người thiểu số đối với đất đai quê hương ngàn đời của họ và quan niệm thâm thúy của họ về môi trường sống của con người cũng như tham vọng thôn tính của một đế quốc.

Tóm tắt tác phẩm:

Đất đai, cùng với mọi vật liên quan với nó - bầu trời, không khí, dòng nước, động vật, thực vật - là thiêng liêng đối với người da đỏ, là bà mẹ của người da đỏ nên không dễ gì đem bán. Cách đối xử của người da trắng mới nhập cư đối với đất là hoàn toàn đối lập với người da đỏ, nếu người da đỏ buộc phải bán đất thì người da trắng cũng phải đối xử với đất như người da đỏ. "Đất là mẹ" của loài người, điều gì xảy ra với đất đai tức là xảy ra với những đứa con của đất, vì vậy cần phải biết kính trọng đất đai.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: trang 139 sgk ngữ văn 6 tập 2

Đọc đoạn đầu của Bức thư của thủ lĩnh da đỏ: từ Đổi với đồng bào tôi đến tiếng nói của cha ông chúng tôi.

a) Hãy chỉ ra những phép so sánh và nhân hoá đã được dùng.

b) Hãy nêu lên tác dụng của phép so sánh và nhân hoá đó, đặc biệt là trong viẽc làm nổi bật quan hệ giữa người da đỏ với "Đất", với thiên nhiên.

Bài làm:
Những phép so sánh và nhân hóa đã được dùng và tác dụng:
Phép nhân hóa:
Mảnh đất này – bà mẹ của người da đỏ => dùng để gọi sự vật trong thiên nhiên.
Những bông hoa ngát hương – người chị, người em của chúng tôi => dùng để gọi sự vật trong thiên nhiên.
Những mỏm đá, những vũng nước – thành viên của một gia đình => dùng để tả hiện tượng thiên nhiên.
Những phép so sánh:
Dòng nước óng ánh, êm ả trôi dưới những dòng sông, con suối – máu của tổ tiên chúng tôi.
Tiếng thì thầm của dòng nước – tiếng nói của cha ông chúng ta.
b) Việc dử dụng phép nhân hóa và so sánh trong đoạn văn làm cho mối wuan hệ của đất với người trở nên gắn bó và hết sức thân thiết, như anh chị em, như người con trong một nhà, như con cái với cha mẹ. Cha ông, tổ tiên của người da đỏ tồn tại trong thiên nhiên, trong những dòng nước, trong âm thanh của côn trùng và nước chảy.

Câu 2: trang 139 sgk ngữ văn 6 tập 2
Đọc đoạn giữa của bức thư: từ Tôi biết người da trắng không hiểu cách sống đến Mọi vật trên đòi đều có sự ràng buộc.
a) Đoạn văn đã nói lên sự khác biệt, sự đối lập trong cách sống, trong thái độ đối vói Đất, đối với thiên nhiên giữa người da đỏ và người da trắng trên những vấín đề gì?
b) Tác giả đã dùng những biện pháp nghệ thuật nào để nêu bật sự khác biệt, sự đối lập ấy và để thể hiện thái độ, tình cảm của mình?
Bài làm:
Câu a: Sự khác biệt của người da đỏ và người da trắng thể hiện ở:
Thái độ đối với đất đai:
Người da trắng xa lạ với đất, coi đất là kẻ thù. Họ cư xử với đâtư như vật mua được, tước đoạt được, bán đi như mọi thứ hàng hóa. Người da trắng chỉ biết khai thác, lấy đi những thứ cần, ngấu nghiến đất đai, rồi để lại đằng sau những bãi hoang mạc.
Người da đỏ gắn bó, thân thiết, coi đất như mẹ, như một phần của mình.
Sự khác biệt đó còn thể hiện ở lối sống:
Người da trắng sống ồn ào trong nhịp sống công nghiệp căng thẳng, họ không quan tâm đến không khí, không biết thưởng thức "những làn gió thấm đượm hương hoa đồng cỏ", không quý trọng muôn thú.
Người da đỏ sống trái lại.
b) Để nêu bật sự khác biệt, sự đối lập và thể hiện thái độ, tình cảm của mình, tác giả đã dùng một số biện pháp nghệ thuật như:
Phép đối lập: giữa anh em và kẻ thù
Yên tĩnh và ồn ào
Xa lạ và thân thiết
Điệp ngữ: Tôi biết... Tôi biết... Tôi thật không hiểu... Tôi đã chứng kiến... ngài phải phải nhớ... Ngài phải gìn giữ... ngài phải dạy... ngài phải bảo...
Sự so sánh tương phản, giữa người da trắng và người da đỏ về thái độ với thiên nhiên, về cách sống.

Câu 3: trang 139 sgk ngữ văn 6 tập 2
Đọc đoạn còn lại của bức thư.
a) Nêu các ý chính của đoạn này.
b) Cách hành văn, giọng điệu của đoạn này có gì giống, có gì khác với hai đoạn trên?
c) Nên hiểu thế nào về câu: Đất là Mẹ.
Bài làm:
Câu a: Các ý chính trong đoạn còn lại của bức thư là:
Yêu cầu tổng thống Mĩ dạy những người da trắng kính trọng đất đai.
Yêu cầu tổng thống Mĩ dạy những người da trắng coi đất mẹ là mẹ.
Yêu cầu tổng thống Mĩ khuyên bảo người da trắng bảo vệ đất đai là bảo vệ chính mình.
Câu b: Cách hành văn, giọng điệu của đoạn này:
Giống với hai đoạn trên: câu văn cầu khiến, giọng văn đầy sức truyền cảm, hấp dẫn.
Khác với hai đoạn trên: giọng văn mạnh mẽ, lập luận đầy sức thuyết phục.
Tác giả không nêu sự khác biệt giữa người da trắng và da đỏ mà chỉ khẳng định Đất là Mẹ. Điều gì xảy ra với đất đai tức là xảy ra với những đứa con của đất. Con người bảo vệ đất đai là bảo vệ chính mình.
Câu c: Đất là Mẹ nhấn mạnh quan hệ mật thiết gắn bó của người với đất. Đất là mẹ nên những người con phải có nghĩa vụ kính trọng, chăm sóc, bảo vệ. Đất là Mẹ còn có ý nghĩa đất là nguồn sống, là sự chở che, bảo vệ con người. Sự gắn bó này giúp cho con người có thái độ cư xử đúng đắn với đất đai.

Câu 4: trang 139 sgk ngữ văn 6 tập 2
Bức thư đã sử dụng rất nhiều yếu tố của phép lặp (lặp từ ngữ, lặp ý, lặp kiểu câu). Hãy lập bảng thống kê một số hoặc toàn bộ những yếu tố lặp ấy và chỉ ra tác dụng biểu hiện tư tưởng tình cảm của chúng.
Bài làm:
Phép lặp
- Lặp từ ngữ (Điệp ngữ): mảnh đất, tôi biết, dòng nước, người da đỏ, người da trắng...- Tăng sức biểu cảm
- Lặp kiểu câu:

Nếu chúng tôi bán... ngài phải...
Ngài phải dạy...
Ngài phải bảo...
Ngài phải biết...
Ngài phải giữ gìn...
Khẳng định lập luận, nhấn mạnh ý kiến
- Lặp lại sự đối lập
- Lặp lại sự đối lập giữa người da đỏ và người da trắng: tăng hiệu quả nhấn mạnh, làm nổi bật sự khác biệt trong cách sống và trong thái độ với thiên nhiên.
- Lặp ý: Mảnh đất này là bà mẹ ... Đất là mẹ -nhấn mạnh ý chủ đạo

Câu 5: trang 139 sgk ngữ văn 6 tập 2
Hãy giải thích vì sao một bức thư nói về chuyện mua bán đất đai cách đây một thế kỉ rưỡi nay vẫn được nhiều người xem là một trong những văn bản hay nhất nói về thiên nhiên và môi trường?
Bài làm:
Một bức thư nói về chuyện mua bán đất đai cách đây hơn một thế kỷ được coi là văn bản hay nhất (trong số những văn bản khác) nói về thiên nhiên và môi trường vì:
Tác giả đã viết với tất cả tình yêu mến, kính trọng đất đai của người da đỏ.
Tác giả bằng kinh nghiệm sống gần gũi với thiên nhiên, đã chỉ ra tầm quan trọng của đất, nước, không khí, và muôn thú đối với con người.
Đặc biệt là thủ lĩnh da đỏ đã nêu lên trách nhiệm của con người phải bảo vệ, giữ gìn môi trường sống, bảo vệ thiên nhiên.

Phần tham khảo, mở rộng
Câu 1: Giá trị nội dung và nghệ thuật trong " Bức thư của thủ lĩnh người da đỏ"
Bài làm:
1. Giá trị nội dung
Bức thư của thủ lĩnh người da đỏ đã nêu ra những điều thiêng liêng trong kí ức của người da đỏ về mảnh đất gắn bó như máu thịt với họ cùng những băn khoăn, trăn trở khi bán đất cho người da trắng, thủ lĩnh Xi-át-tơ muốn nhấn mạnh vấn đề mang tính cấp thiết toàn nhân loại: Thiên nhiên, đất đai là tài sản vô cùng quý giá và thiêng liêng đối với mỗi con người, mỗi dân tộc, bởi vậy chúng ta cần sống hòa hợp với tự nhiên, chăm sóc bảo vệ môi trường như bảo vệ chính mạng sống của chúng ta.
Qua tác phẩm, ta cũng hiểu hơn về tình yêu, sự gắn bó sâu sắc đối với mảnh đất quê hương ruột thịt của người thủ lĩnh da đỏ, niềm tự hào về những vẻ đẹp bình dị nhưng rất đỗi nên thơ, tuyệt vời của đất mẹ.
2. Giá trị nghệ thuật
Giọng điệu khi tha thiết, nhẹ nhàng, khi đanh thép, mạnh mẽ.
Kết hợp linh hoạt nghệ thuật so sánh, nhân hóa, điệp ngữ, biện pháp đối lập tương phản để khẳng định vấn đề.
Cách lập luận chặt chẽ, giàu sức thuyết phục.