Bài soạn "Các thành phần biệt lập" số 3

I. Thành phần tình thái:
Đọc các câu sau đây (trích từ truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng) và trả lời câu hỏi.
a) Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh. b) Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.
Câu 1 – Thành phần tình thái - Trang 18 SGK ngữ văn 9 tập 2: Các từ ngữ in đậm trong những câu trên thể hiện nhận định của người nói đối với sự việc nêu ở trong câu như thế nào? Trả lời
- "chắc, Có lẽ" là nhận định của người nói đối với sự việc được nói trong câu, thể hiện độ tin cậy cao ở chắc và thấp hơn ở "Có lẽ"
Câu 2 – Thành phần tình thái - Trang 18 SGK ngữ văn 9 tập 2: Nếu không có những từ ngữ in đậm nói trên thì nghĩa sự việc của câu chứa chúng có khác đi không? Vì sao?- Nếu không có những từ ngữ in đậm thì sự việc nói trong câu vẫn không có gì thay đổi.

II. Thành phần cảm thán: Đọc các câu sau đây, chú ý các từ ngữ in đậm và trả lời câu hỏi.a) Ồ, sao mà độ ấy vui thế.
(Kim Lân, Làng)
b) - Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

Câu 1 – Thành phần cảm thán - Trang 18 SGK ngữ văn 9 tập 2: Các từ ngữ in đậm trong những câu trên có chỉ sự vật hay sự việc gì không?
Trả lời
- Các từ ngữ in đậm trong các câu trên không chỉ sự vật hay sự việc.

Câu 2 – Thành phần cảm thán - Trang 18 SGK ngữ văn 9 tập 2: Nhờ những từ ngữ nào trong câu mà chúng ta hiểu được tại sao người nói kêu ồ hoặc kêu trời ơi?
Trả lời
- Chúng ta hiểu được tại sao người nói kêu Ồ, Trời ơi là nhờ phần câu tiếp theo sau những tiếng này.

Câu 3 – Thành phần cảm thán - Trang 18 SGK ngữ văn 9 tập 2: Các từ ngữ in đậm được dùng để làm gì?
Trả lời
- Các từ ngữ Ồ, Trời ơi giúp người nói giãi bày nỗi lòng của mình.

III. Luyện tập:

Câu 1 – Luyện tập - Trang 19 SGK ngữ văn 9 tập 2: Tìm các thành phần tình thái, cảm thán trong những câu sau đây:
a) Nhưng còn cái này nữa mà ông sợ, có lẽ còn ghê rợn hơn cả những tiếng kia nhiều.
(Kim Lân, Làng)
b) Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đường dài.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa).
c) Trong giờ phút cuối cùng, không còn đủ sức trăn trối lại điều gì, hình như chỉ có tình cha con là không thể chết được, anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
d) Ông lão bỗng ngừng lại, ngờ ngợ như lời mình không được đúng lắm. Chả nhẽ cái bọn ở làng lại đốn đến thế được.
(Kim Lân, Làng)
Trả lời
a. có lẽ

b. Chao ôi

c. hình như

d. Chả nhẽ

- Thành phần tình thái: có lẽ, hình như, chả nhẽ.

- Thành phần cảm thán: Chao ôi

Câu 2 – Luyện tập - Trang 19 SGK ngữ văn 9 tập 2: Hãy xếp những từ ngữ sau đây theo trình tự tăng dần độ tin cậy (hay độ chắc chắn):
chắc là, dường như, chắc chắn, có lẽ, chắc hẳn, hình như, có vẻ như.
(Chú ý: những từ ngữ thể hiện cùng một mức độ tin cậy thì xếp ngang hàng nhau.)
Trả lời
Sắp xếp các từ ngữ theo trình tự tăng dần của độ tin cậy:dường như / hình như / có vẻ như – có lẽ – chắc là - chắc hẳn – chắc chắn

Câu 3 – Luyện tập - Trang 19 SGK ngữ văn 9 tập 2: Hãy cho biết, trong số những từ có thể thay thế cho nhau trong câu say đây, với từ nào người nói phải chịu trách nhiệm cao nhất về độ tin cậy của sự việc do mình nói ra, với từ nào trách nhiệm đó thấp nhất. Tại sao tác giả Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng) lại chọn từ chắc?
Với lòng mong nhớ anh,
(1) Chắc
(2) hình như
(3) chắc chắn

anh nghĩ rằng,
con anh sẽ chạy xô vào lòng anh,
sẽ ôm chặt lấy cổ anh

Trả lời
- Từ chắc chắn có độ tin cậy cao nhất, từ hình như có độ tin cậy thấp nhất.- Tác giả dùng từ chắc vì với lòng mong nhớ của mình, ông nghĩ con có thể sẽ nhận ra ông, nhưng cũng không dám chắc chắn bởi lẽ 2 cha con ông không gặp mặt nhau trong một thời gian dài.

Câu 4 – Luyện tập - Trang 19 SGK ngữ văn 9 tập 2: Viết một đoạn văn ngắn nói về cảm xúc của em khi được thưởng thức một tác phẩm văn nghệ (truyện, thơ, phim, ảnh, tượng…), trong đoạn văn đó có câu chứa thành phần tình thái hoặc cảm thán.
Bài làm

Mỗi tác phẩm văn học chân chính bao giờ cũng để lại dư ba trong lòng người đọc. “Chiếc lá cuối cùng” của O. Hen-ri là một truyện ngắn như thế. Đó là một câu chuyện thật giản dị về tình cảm giữa ba họa sĩ nghèo khổ. Chao ôi, nếu không có sự chăm sóc tận tình của Xiu và đặc biệt nếu không có sự hi sinh thầm lặng của cụ Bơ-men thì vĩnh viễn Giôn-xi sẽ không bao giờ có cơ hội nuôi dưỡng ước mơ vẽ vịnh Na-plơ như cô hằng khao khát. Cụ Bơ-men không chỉ trả lại màu xanh cho chiếc lá thường xuân đã úa tàn mà cụ còn trả lại màu hồng trên đôi má nhợt nhạt vì bệnh tật của cô gái trẻ, cụ đã gieo niềm hi vọng, gieo ước mơ và nghị lực sống không chỉ cho Giôn-xi mà cho tất cả người đọc chúng ta. Có lẽ giá trị nhân văn sâu sắc về tình yêu thương con người đã làm cho “Chiếc lá cuối cùng” của O. Hen-ri bất tử với thời gian.