Bài soạn "Lặng lẽ Sa Pa" số 3

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Tác giả:

Nguyễn Thành Long sinh năm 1925, mất năm 1991)
Quê quán: huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam
Ông là cây bút chuyên viết về truyện ngắn, bút ký với phong cách văn xuôi nhẹ nhàng, giàu chất thơ.
2. Tác phẩm:

“Lặng lẽ Sa Pa” là kết quả của chuyến đi Lào Cai trong mùa hè 1970 của tác giả.
Bố cục:
Từ đầu – đến “cô độc nhất thế gian”: Sự xuất hiện của anh thanh niên qua lời kể của bác lái xe.
Tiếp – đến “có vật gì như thế”: Cuộc gặp gỡ và trò chuyện giữa anh thanh niên, ông họa sĩ và cô kỹ sư.
Còn lại: Cuộc chia tay giữa ba nhân vật

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: Trang 189 sgk ngữ văn lớp 9 tập 1 Nhận xét về cốt truyện và tình huống cơ bản của truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”. Tác phẩm này, theo lời của tác giả, là “một bức chân dung”. Đó là bức chân dung của ai, hiện ra trong cái nhìn và suy nghĩ của nhân vật nào?

Bài làm:
Cốt truyện và tình huống:
Cốt truyện: “Lặng lẽ Sa Pa" có cốt truyện đơn giản kể lại một cuộc gặp gỡ của bốn người bác lái xe, ông họa sĩ, cô kĩ sư trẻ và anh thanh niên trong vòng ba mươi phút giữa cảnh núi rừng lặng lẽ, thơ mộng. Qua cuộc gặp ấy chân dung cửa anh thanh niên hiện ra khiến người đọc phải suy nghĩ.
Cuộc gặp gỡ này là cơ hội thuận tiện để tác giả khắc hoạ chân dung nhân vật chính (anh thanh niên) một cách tự nhiên, tập trung qua cái nhìn, suy nghĩ của các nhân vật khác (bác lái xe, ông hoạ sĩ, cô kĩ sư).
Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long có tình huống truyện rất giản dị, nhẹ nhàng tựa như cánh cửa dẫn người đọc vào thế giới cổ tích.

Câu 2: Trang 189 sgk ngữ văn lớp 9 tập 1 Phân tích nhân vật anh thanh niên trong truyện.
Bài làm:
Anh thanh niên trong truyện:
Hoàn cảnh nhân vật xuất hiện: Tình huống cơ bản của truyện là cuộc gặp gỡ rồi lên thăm chốc lát nơi ở và làm việc của anh thanh niên với bác lái xe và hai hành khách trên xe. Anh thanh niên trong truyện được giới thiệu như là người cô độc nhất thế gian. Do mới lên nhận công tác, “thèm người quá” nên anh kiếm cớ để xe dừng lại. Anh xuất hiện khi thấy có xe chở khách đến.
Quan hệ với các nhân vật khác:
Anh là người mến khách (vui mừng, cảm động khi có khách đến thăm).
Là người sống chu đáo, biết quan tâm đến mọi người (hái hoa tặng khách, chuẩn bị trứng luộc cho khách ăn trưa trên xe,...), ân cần, chu đáo với bác lái xe (gửi tam thất cho vợ bác).
Là người say mê công việc, có tinh thần trách nhiệm cao: Công việc của anh hết sức vất vả “đo mưa, đo nắng, đo chấn động mặt đất”, phải lấy ốp vào lúc một giờ, bốn giờ sáng xung quanh tối mịt nhưng anh vẫn rất nghiêm túc, đúng giờ. Hiệu quả làm việc rất cao, anh đã góp phần phát hiện ra đám mây khô giúp không quân ta bắn rơi máy bay Mĩ.
Là người có nếp sống khoa học, ngăn nắp: căn phòng làm việc của anh sắp đặt rất gọn gàng đâu vào đấy, đặc biệt là một giá sách và một quyển sách đang đọc dở ở trên bàn chứng tỏ tinh thần học hỏi không ngừng.
Là người có tâm hồn cao đẹp: ở một mình song anh vẫn trồng hoa thược dược, lay ơn đủ màu, vườn hoa ấy tươi đẹp như tâm hồn anh vậy.
Là người khiêm tốn, giản dị: anh nói rất ít về mình, để dành thời gian nói chuyện với mọi người, từ chối khi ông họa sĩ có ý định vẽ về anh, anh cho rằng có người khác còn xứng đáng hơn anh.

Câu 3: Trang 189 sgk ngữ văn lớp 9 tập 1 Phân tích nhân vật ông họa sĩ.
Bài làm:
Ông họa sĩ là nhân vật phụ của tác phẩm nhưng có ý nghĩa đặc biệt, nhân vật hầu như chỉ lặng lẽ nghe và suy ngẫm.
Là người khát khao cống hiến, khát khao sáng tác. Luôn tìm kiếm vẻ đẹp trong cuộc sống để đưa vào nghệ thuật
Là người nghệ sĩ nhiều kinh nghiệm và óc quan sát tinh tế: (căn phòng, vườn hoa và chân dung anh thanh niên đều được miêu tả qua lăng kính của người họa sĩ).
Xúc động, trân trọng vẻ đẹp tâm hồn con người đặc biệt là vẻ đẹp của anh thanh niên
Là người có trực giác nhạy bén: Tình cờ gặp anh thanh niên, ngay lập tức người họa sĩ bắt tay vào sáng tác “Gặp một con người như anh ta là một cơ hội hạn hữu cho sáng tác”.

Câu 5: Trang 189 sgk ngữ văn lớp 9 tập 1 Phát biểu chủ đề của truyện.
Bài làm:
Qua tác phẩm, nhà văn ngợi ca những con người vô danh thầm lặng đang ngày đêm lao động hăng say, cống hiến cho tổ quốc.

LUYỆN TẬP
Câu 1: Trang 190 sgk ngữ văn lớp 9 tập 1 Phát biểu cảm nghĩ về một trong hai nhân vật: anh thanh niên, ông hoạ sĩ.
Bài làm:
Bài làm tham khảo về nhân vật anh thanh niên
Giữa rừng núi yên bình, vắng lặng có những con người vẫn lao động và cống hiến hết mình cho công việc. Nhân vật anh thanh niên trong tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa, làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu đã để lại cho chúng ta nhiều ấn tượng khó phai mờ. Một con người lặng lẽ như núi rừng nơi đây nhưng lại có một tâm hồn và lí tưởng sống vô cùng tươi đẹp. Những lí tưởng sống và hành động cao đẹp của anh đã để lại trong lòng người đọc những xúc cảm và suy nghĩ về sự đóng góp thế hệ trẻ trong xây dựng đất nước hôm nay.

Nhân vật anh thanh niên tuy chỉ xuất hiện trong chốc lát nhưng vẫn là điểm sáng nổi bật nhất của bức tranh mà tác giả tập trung thể hiện. Để chuẩn bị cho sự xuất hiện của anh, tác giả đã qua lời bác lái xe để giới thiệu về anh: hai mươi bảy tuổi, người cô độc nhất thế gian, một mình trên trạm khí tượng ở đỉnh cao hai ngàn sáu trăm mét, rất “thèm người”... Cách giới thiệu ấy đã gây hứng thú và sự tò mò thú vị cho nhân vật ông họa sĩ và cô kĩ sư trước cuộc gặp gỡ. Khi xe dừng, người thanh niên xuất hiện với dáng vẻ nhanh nhẹn, tự nhiên và vóc dáng hơi nhỏ bé dường như không có gì đặc biệt. Sức hút của anh chính là ở thái độ và những suy nghĩ về cuộc sống và công việc của một người bình thường một mình lặng lẽ của thiên nhiên. Cái mà tác giả muốn làm nổi bật ở nhân vật này không phải là những công việc khó khăn đòi hỏi phải có tinh thần trách nhiệm cao, mà là một hoàn cảnh sống và làm việc thật đặc biệt: một mình trên đỉnh núi cao Yên Sơn quanh năm suốt tháng giữa cái lặng lẽ mênh mông của cỏ cây, mây núi. Cái khó khăn, thách thức lớn nhất với anh chính là sự cô độc.

Cái gì đã giúp anh vượt qua được hoàn cảnh ấy?Anh quan niệm: “khi ta làm việc ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được? ”Anh hiểu rõ : “Công việc của cháu gian khổ thế đấy,chứ cất nó đi,cháu buồn đến chết mất”.Sống một mình nhưng anh không đơn độc bởi “lúc nào tôi cũng có người để trò chuyện. Nghĩa là có sách ấy mà ”. Tuy sống trong điều kiện thiếu thốn nhưng người thanh niên ấy vẫn ham mê công việc, biết sắp xếp lo toan cuộc sống riêng, biết tìm niềm vui giữa núi rừng lặng lẽ. Anh nuôi gà, trồng hoa, đọc sách, thỉnh thoảng anh xuống đường tìm gặp bác lại xe cùng hành khách để trò chuyện cho vơi bớt nỗi nhớ nhà.Thỉnh thoảng xuống núi, anh tìm gặp bác lái xe, cùng khách qua đường để thăm hỏi, giúp đỡ, để vơi bớt nỗi cô đơn, nỗi “nhớ người”... Con người ấy đã biết sống một cuộc sống thật đẹp, thật phong phú, một cuộc sống làm chủ mình, giúp ích cho đời. Kể về một lần, nhờ anh góp phần phát hiện một đám mây khô nên không quân ta hạ được bao nhiêu phản lực, anh đã sung sướng nói với ông họa sĩ: “Từ hôm ấy cháu sống thật hạnh phúc”.

Ý thức sâu sắc mục đích việc mình làm, say mê làm việc để đạt hiệu quả, thấm thía niềm vui, tìm được hạnh phúc trong cuộc sống, phong cách sống ấy của anh thanh niên khí tượng khiến ông họa sĩ nhủ thầm “người con trai ấy đáng yêu thật”. Phải chăng đó chính là những vang âm từ một cách sống? Công việc vất vả, có những đóng góp quan trọng cho đất nước nhưng người thanh niên hiếu khách và sôi nổi ấy lại rất khiêm tốn. Anh cảm thấy đóng góp của mình bình thường, nhỏ bé so với bao ngừơi khác. Bởi thế anh ngượng ngùng khi ông hoạ sỹ già phác thảo chân dung mình vào cuốn sổ tay .Con người khiêm tốn ấy hào hứng giới thiệu cho ông hoạ sỹ những người khác đáng vẽ hơn mình: “Không, không, bác đừng mất công vẽ cháu, để cháu giới thiệu cho bác những người khác đáng vẽ hơn.”. Đó là ông kỹ sư ở vườn rau vượt qua bao vất vả để tạo ra củ su hào ngon hơn, to hơn. Đó là “người cán bộ nghiên cứu sét, 11 năm không xa cơ quan lấy một ngày”… Dù còn trẻ tuổi, anh thấm thía cái nghĩa, cái tình của mảnh đất Sa pa, thấm thía sự hy sinh lặng thầm của những con người đang ngày đêm làm việc và lo nghĩ cho đất nước.

Trong truyện, ngoài nhân vật người thanh niên, các nhân vật phụ khác không chỉ tham gia vào câu chuyện, làm rõ nét hơn cho nhân vật chính mà còn làm phong phú và sâu hơn cho chủ đề của truyện. Qua những lời tâm sự của anh thanh niên với người họa sĩ, cô kĩ sư, giúp ta hiểu thêm vẻ đẹp tâm hồn của anh. Chính anh cũng đã truyền cảm hứng và những suy nghĩ tích cực cho những người xung quanh anh. Ví như, từ câu chuyện người thanh niên, ông họa sĩ đã suy nghĩ về nghệ thuật với cả sức mạnh và sự bất lực của nó với cuộc đời, về con người và cả mảnh đất Sa Pa. Còn với cô kĩ sư trẻ mới ra trường thì cuộc gặp gỡ với anh thanh niên cùng với những điều anh kể đã khiến cô bàng hoàng, “cô hiểu thêm cuộc sống một mình dũng cảm tuyệt đẹp của người thanh niên, về cái thế giới những con người như anh”. Quan trọng hơn nữa, cô hiểu và tin hơn vào con đường mà cô đã lựa chọn.

Có lẽ ấn tượng đặc biệt nhất để lại trong mỗi người sau khi đọc xong tác phẩm là cách miêu tả nhân vật. Không một cái tên cụ thể được nhắc đến, họ được khắc họa là những con người thuộc nhiều thế hệ: người họa sĩ già, anh thanh niên, cô kĩ sư… Nhưng qua những lời tâm sự, vẻ đẹp tâm hồn của họ được toát lên một cách chân thực, gần gũi và đáng mến. Nét chung nhất trong những con người nơi đây là sự say mê công việc, với ước muốn bình dị được đóng góp một phần công sức để xây dựng đất nước ngày một tươi đẹp hơn:

Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.

Truyện được kể bằng chất trữ tình trong tác phẩm có tác dụng làm cho câu chuyện mượt mà, đậm chất thơ. Từ đó nâng cao ý nghĩa và vẻ đẹp của sự việc, con người rất bình dị được miêu tả trong truyện, và chính vì thế mà chủ đề của truyện được thể hiện sâu sắc và ý nghĩa hơn. Tác phẩm kết thúc nhưng mở ra một hướng đi và suy nghĩ mới cho thế hệ thanh niên trong thời đại mới. Hãy cống hiến sức trẻ và sự say mê công việc để đất nước ngày càng tươi đẹp, hãy để tuổi thanh xuân của chúng ta được sống ý nghĩa hơn.

Phần tham khảo, mở rộng
Tóm tắt truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long
Bài làm:
“Lặng lẽ Sa Pa” kể về cuộc gặp gỡ tình cờ giữa các nhân vật: ông họa sĩ già, cô kỹ sư trẻ, bác lái xe và anh thanh niên làm khí tượng trong vòng nửa giờ trên đỉnh núi Yên Sơn khi xe dừng lại.. Trên chuyến xe, ông ngồi cùng hàng ghế với cô kĩ sư trẻ lên nhận công tác ở Lai Châu. Đến Sa Pa, bác lái xe dừng lại lấy nước và nhân tiện giới thiệu với họa sĩ “một trong những người cô độc nhất thế gian”. Đó là anh thanh niên trông coi trạm khí tượng trên đỉnh Yên Sơn 2600 mét. Cuộc gặp gỡ giữa mọi người diễn ra rất vui vẻ, cảm động. Anh thanh niên hào hứng giới thiệu với khách về công việc hằng ngày của mình – những công việc âm thầm nhưng vô cùng có ích cho cuộc sống. Ông họa sĩ đã kịp ghi lại ký họa chân dung anh . Anh muốn giới thiệu với ông họa sĩ những người khác xứng đáng hơn để vẽ. Họ chia tay nhau trong niềm xúc động. Qua lời kể của anh, các vị khách còn được biết thêm về rất nhiều gương sáng trong lao động, sản xuất, đem hết sức mình phục vụ sự nghiệp xây dựng và chiến đấu bảo vệ đất nước.