Bài soạn số 4
Tri thức ngữ văn
Cốt truyện
Cốt truyện trong tác phẩm tự sự (thần thoại, sử thi, cổ tích, truyện ngắn, tiểu thuyết…) và kịch được tạo nên bởi sự kiện (hoặc chuỗi sự kiện).
- Truyện kể
Sự kiện trong cốt truyện được triển khai hoặc liên kết với nhau theo một mạch kể nhất định. Mạch kể này thống nhất với hệ thống chi tiết và lời văn nghệ thuật (bao gồm các thành phần lời kể, lời tả, lời bình luận…), tạo thành truyện kể.
- Người kể chuyện
Trong văn học dân gian, người kể chuyện có thể là người trực tiếp diễn xướng lại câu chuyện cho công chúng.
Trong văn học viết, người kể chuyện là “vai” hay “đại diện” mà nhà văn tạo ra để thay mình thực hiện việc kể chuyện.
- Nhân vật
Nhân vật là người cụ thể được khắc họa trong tác phẩm văn học bằng các biện pháp nghệ thuật.
- Thần thoại
Thần thoại là thể loại truyện kể ra đời sớm nhất về thế giới thần linh, thể hiện quan niệm của người xưa về vũ trụ và nhân sinh của loài người.
Thần thoại thường có cốt truyện đơn giản: cốt truyện đơn tuyến, tập trung vào một nhân vật hoặc một tổ hợp nhiều cốt truyện đơn.
Soạn bài Truyện về các vị thần sáng tạo thế giới
Đọc - hiểu văn bản
Câu 1. Chú ý các chi tiết mở đầu câu chuyện.
Chi tiết mở đầu câu chuyện: Thuở ấy, chưa có vũ trụ, chưa có muôn vật và loài người. Trời đất chỉ là một đám hỗn độn tối tăm và lạnh lẽo.
=> Giới thiệu bối cảnh trước khi hình thành vũ trụ.
Câu 2. Hình dung vóc dáng và những hành động của thần Trụ Trời.
Vóc dáng: to lớn không biết bao nhiêu mà kể, bước một bước cứ như từ tỉnh này sang tỉnh nọ, đỉnh núi này sang đỉnh núi kia.
Hành động: đứng dậy dùng đầu đội trời lên, rồi đào đất, đá đắp thành một cái cột vừa cao vừa to để chống trời.
Câu 3. Có những vị thần nào được liệt kê trong bài vè?
Những vị thần được liệt kê: thần đếm cát, thần tát biển, thần làm sao, thần đào sông, thần trồng cây, thần xây rú, thần trụ trời.
Câu 4. Chú ý các chi tiết miêu tả công việc và tính khí của thần Sét.
Công việc: Chuyên một việc thi hành luật pháp ở trần gian.
Tính khí: Rất nóng nảy.
Câu 5. Chú ý hình dạng và hoạt động của thần Gió.
Hình dạng: Kì quặc, không có đầu.
Hoạt động: Làm gió nhỏ hay bão lớn, lâu hay mau thùy lệnh của Ngọc Hoàng.
Câu 6. Mục đích của việc tạo ra nhân vật đứa con thần Gió là gì?
Giải thích cho hiện tượng khi cây ngải gió cuốn bông cuốn lá lại, người hạ giới lại biết đó là dấu hiệu của việc trời sắp nổi gió, nổi mưa.
Trả lời câu hỏi
Câu 1. Xác định thời gian, không gian, nhân vật và sự kiện chính trong từng truyện kể.
- Thần Trụ Trời
Thời gian: Khi chưa có vũ trụ.
Không gian: Trời và đất
Nhân vật: Thần Trụ Trời
Sự kiện: Thần Trụ Trời tách trời và đất ra.
- Thần Sét
Thời gian: Không có thời gian cụ thể
Không gian: Trên trời, dưới trần gian
Nhân vật: Ngọc Hoàng, thần Sét và ông Cường Bạo
Sự kiện: Giới thiệu về thần Sét; Thần Sét bị Ngọc Hoàng trị tội vì làm cho người chết oan; Thần Sét từng thua ông Cường Bạo.
- Thần Gió
Thời gian: Không có thời gian cụ thể
Không gian: Trên trời, dưới trần gian
Nhân vật: Ngọc Hoàng, thần Gió, thần Mưa, thần Sét, đứa con của thần gió, người dân
Sự kiện: Thần Gió tạo ra gió theo lệnh của Ngọc Hoàng; Đứa con của thần Gió nghịch ngợm, bị Ngọc Hoàng đày xuống trần.
Câu 2. Hãy chỉ ra một số “dấu hiệu” giúp người đọc nhận biết ba truyện kể trên thuộc nhóm thần thoại suy nguyên.
- Nhân vật chính: thần Trụ trời, thần Sấm, thấm Sét
- Thời gian phiếm chỉ và không gian vũ trụ
- Mục đích: Cắt nghĩa, lí giải các hiện tượng tự nhiên và đời sống xã hội.
Câu 3. Trong cái nhìn của con người cổ đại, thần Trụ Trời, thần Gió, thần Sét có hình dạng và “tính khí” ra sao? Sự tưởng tượng về các vị thần ấy được hình thành trên cơ sở nào?
- Trong cái nhìn của con người cổ đại, thần Trụ Trời, thần Gió, thần Sét có hình dạng khổng lồ, kì dị: Thần Trụ Trời to lớn không biết bao nhiêu mà kể; Thần Sét có mặt mũi rất nanh ác, tiếng quát tháo dữ dội; Thần Gió không có đầu.
- Sự tưởng tượng về các vị thần ấy được hình thành trên cơ sở mục đích lí giải các hiện tượng trong tự nhiên, bởi vậy mà các vị thần cũng mang đặc điểm của tương tự.
Câu 4. Công việc của thần Trụ Trời, thần Sét và thần Gió là gì? Công việc đó được miêu tả như thế nào, nhằm mục đích gì?
- Thần Trụ Trời:
Công việc: Dùng đất, đá đắp thành một cái cột vừa cao vừa to để chống trời, tách trời và đất ra làm hai.
Miêu tả: Một hôm bỗng đứng dậy dùng đầu đội trời lên rồi đào đất, đá đắp thành một cái cột vừa to vừa cao để chống trời”; “Thần cứ một mình cầy cục đắp, cột đá càng cao chót vót càng đẩy trời lên mãi”.
Mục đích: Lí giải sự hình thành của trời và đất.
- Thần Sét:
Công việc: Thi hành pháp luật ở trần gian.
Miêu tả: Thần có một lưỡi búa đá. Khi xử án kẻ nào dù là người, là vật, là cây cỏ thì thần tự mình nhảy xuống tận nơi trỏ ngọn cờ vào đầu tội nhân rồi dùng lưỡi búa bổ xuống đầu.
Mục đích: Lí giải hiện tượng sét.
- Thần Gió:
Công việc: Tạo ra gió
Miêu tả: Bảo bối của thần là một thứ quạt nhiệm màu. Thần sẽ làm gió nhỏ hay bão lớn, lâu hay mau tùy theo lệnh Ngọc Hoàng. Khi thần phối hợp với Thần Mưa, có khi cả thần Sét.
Mục đích: Lí giải sự hình thành của gió, cũng như cách dự báo thời tiết của con người.
Câu 5. Hình tượng thần Trụ Trời, thần Sét và thần Gió phản ánh những quan niệm, nhận thức gì của người nguyên thủy về thế giới tự nhiên? Những khát vọng nào đã được họ gửi vào hình tượng đó?
- Hình tượng thần Trụ Trời, thần Sét và thần Gió thể hiện quan niệm về vũ trụ của người nguyên thủy. Họ có tư duy còn đơn giản, chưa thể giải thích một cách khoa học và logic các hiện tượng tự nhiên ấy. ọ cho rằng có một thế lực siêu nhiên, thần thánh đang chi phối các hiện tượng thiên nhiên ấy cũng như đang chi phối cuộc sống của họ.
- Khát vọng chinh phục tự nhiên của con người (Dọa hay xua đuổi thần Sét, con người đã dùng tiếng gà gáy. Hay như chính đứa con của thần Gió cũng bị đày xuống trần để báo tin khi trời có gió cho cả thiên hạ)
Câu 6. Chỉ ra những đặc điểm nổi bật trong cách xây dựng nhân vật của chùm chuyện. Từ đó nhận xét về thái độ, tình cảm của người xưa đối với thế giới tự nhiên.
- Nhân vật đều là các vị thần, có hình dáng kì dị và sức mạnh phi thường.
- Sử dụng những yếu tố tưởng tượng, kì ảo.
- Thái độ, tình cảm của người xưa đối với thế giới tự nhiên: tôn kính, ngưỡng mộ.
Câu 7. Trong những điều làm nên vẻ đẹp “một đi không trở lại” của thần thoại, có niềm tin thiêng liêng về một thế giới mà ở đó vạn vật đều có linh hồn. Theo bạn, niềm tin ấy có còn sức hấp dẫn với con người hiện đại không? Vì sao?
Niềm tin đó vẫn còn sức hấp dẫn với con người hiện đại. Tuy rằng khoa học - công nghệ ngày càng phát triển đã lí giải được các hiện tượng tự nhiên một cách khoa học, chính xác nhất. Nhưng vẫn còn nhiều điều thuộc về thế giới tự nhiên mà con người chưa thể lí giải và khám phá hết. Khi đó, con người lại cần đến điểm tựa là những giá trị tâm linh.
Kết nối đọc - viết
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một chi tiết kì ảo trong một truyện thần thoại đã học hoặc tự đọc thêm.
