Bài soạn "Sự phát triển của từ vựng" số 1

I. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ

Từ “kinh tế” trong câu “Bủa tay ôm chặt kinh tế” cách nói rút ngắn của từ kinh bang tế thế, trị nước cứu đời

- Nghĩa từ “kinh tế” hiện nay chỉ một lĩnh vực của đời sống xã hội: hoạt động lao động sản xuất, trao đổi, phân phối, sử dụng sản phẩm, của cải vật chất

→ Nghĩa của từ không cố định, có thể biến đổi và phát triển theo thời gian; có thể mất đi nét nghĩa nào đó, được thêm vào những ý nghĩa mới

2. Từ “xuân”

+ Nghĩa gốc: mùa chuyển tiếp từ đông sang hạ, thời tiết ấm dần, thường được xem là thời điểm mở đầu của năm mới

+ Nghĩa chuyển: chỉ tuổi trẻ, thời trẻ

Từ “tay”

+ Nghĩa gốc: bộ phận trên cơ thể, từ vai đến các ngón, dùng để cầm nắm

+ Nghĩa chuyển: giỏi về một chuyên ngành, một lĩnh vực nào đó

→ Sự chuyển nghĩa của từ theo hai phương thức: ẩn dụ, hoán dụ.

II. Luyện tập

Câu 1 (trang 56 sgk ngữ văn 9 tập 1)

a, Từ chân với nghĩa gốc, chỉ bộ phận của cơ thể con người

b, Nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ

c, Nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ

d, Nghĩa chuyển, theo phương thức ẩn dụ

Câu 2 (trang 56 sgk ngữ văn 9 tập 1)

Các từ trong trường hợp trà a-ti-sô, hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua… được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ

Bài 3 ( trang 57 sgk ngữ văn 9 tập 1)

Trong các từ đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng… từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ, dụng cụ đo có hình thức giống đồng hồ

Bài 4 (trang 57 sgk ngữ văn 9 tập 1)

a, Hội chứng

- Nghĩa gốc: tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh tật

- Nghĩa chuyển: tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội xuất hiện ở nhiều nơi.

b, Ngân hàng

- Nghĩa gốc: tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh, quản lý các nghiệp vụ

- Nghĩa chuyển: Kho lưu trữ những thành phần, bộ phận cơ thể để sử dụng khi cần thiết, hay tập hợp dữ liệu liên quan tới một lĩnh vực, tổ chức

Sốt: tăng nhiệt độ cơ thể lên quá mức bình thường do bị bệnh

- Nghĩa chuyển: trạng thái đột ngột về nhu cầu, khiến hàng trở nên khan hiếm, giá tăng nhanh

Từ Vua

- Nghĩa gốc: Người đứng đầu nhà nước, đứng đầu toàn dân để cai trị trong thời phong kiến

- Nghĩa chuyển: người được coi là nhất trong lĩnh vực nhất định thường là sản xuất kinh doanh, nghệ thuật, thể thao

Bài 5 (trang 57 sgk ngữ văn 9 tập 1)

Từ “mặt trời” trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép ẩn dụ.

- Trường hợp này là phép tu từ thể hiện sự sáng tạo riêng của tác giả, không phải từ nghĩa gốc được chuyển thành nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

- Trường hợp này là nghĩa chuyển tạm thời, chỉ có giá trị trong ngữ cảnh này