Bài tham khảo số 3
Nguyễn Bỉnh Khiêm là một nhà thơ lớn của dân tộc.Thơ ông mang đậm chất triết lí, giáo huấn, ngợi ca chí của kẻ sĩ, thú thanh nhàn, đồng thời phê phán những điều xấu xa trong xã hội. “Nhàn” là một bài thơ Nôm chứa đựng một triết lí nhân sinh của tác giả.
Triết lí nhân sinh mà tác giả đã thể hiện qua bài thơ đó chính là triết lí sống nhàn. Sống nhàn là sống hòa hợp với tự nhiên, giữ được cốt cách thanh cao, vượt lên trên vòng tranh đua danh lợi. Mở đầu bài thơ là cuộc sống sinh hoạt của một người lao động rất ung dung, tự tại:
“Một mai, một cuốc, một cần câu
Thơ thẩn dầu ai vui thú nào.”
Đó là những dụng cụ lao động cần thiết để tác giả có thể sống một cuộc sống tự cung, tự cấp. Một cuộc sống cách xa chốn quan trường, tư dục như thế khiến Nguyễn Bỉnh Khiêm cảm thấy hài lòng và kiên định với sự lựa chọn của mình. Mặc kệ người ta tranh giành nhau danh lợi thì ta vẫn ung dung, không mảy may bận tâm đến điều đó. Nhàn đối với ông không phải là rảnh rỗi mà đó là việc có trong tay những công cụ lao động để tự mình nuôi sống bản thân, không phải phụ thuộc vào người khác và không bị những thứ vật chất tầm thường đánh gục. Cái nhàn ở đây không nên hiểu là nhàn thân mà nên hiểu là nhà tâm, cái nhàn bắt nguồn từ chính sự tĩnh tại trong tâm hồn nhà thơ. Hai câu thơ tiếp theo, tác giả bàn luận về cái dại, cái khôn trong cuộc đời:
“Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn người đến chốn lao xao”
Nơi vắng vẻ chính là cuộc sống trong sạch, rời xa vòng danh lợi, sống theo sở thích của bản thân. Chốn lao xao là chốn người ta bon chen, tranh giành nhau quyền lợi, chức tước, địa vị. Ta dại nhưng thực chất đó là cái dại của người đại trí, cái dại của người đã nhìn ra thời thế. Còn người khôn được tác giả nhắc đến bằng giọng điệu mỉa mai, châm biếm. Cuộc sống nơi thôn dã yên bình và thuận theo tự nhiên khiến tác giả thích thú:
“Thu ăn măng trúc, đông ăn giá
Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao”
Măng, giá là những sản vật của núi rừng. Nguyễn Bỉnh Khiêm đã lánh đục về trong để sống hòa hợp với thiên nhiên. Mùa nào thức ấy, dường như tác giả đã toàn tâm toàn ý dành trọn cho cuộc sống nơi thôn dã, không vướng bận sự đời bon chen danh lợi. Đó là một cuộc sống thanh cao, thoát tục.
Bài thơ kết lại bằng cảm giác nhẹ nhàng bởi nhà thơ đã hoàn toàn trút bỏ những nghĩ suy về lợi danh và rời xa chốn bon chen ấy:
“Rượu, đến cội cây ta sẽ uống
Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao”
Nguyễn Bỉnh Khiêm đã lấy điển tích về Thuần Vu Thần say đến lú lẫn, nằm mê man dưới gốc cây hòa mà ngỡ tưởng mình đang ở nước Hòe An, được hưởng công danh phú quý, tỉnh dậy thì hóa ra đó là giấc mộng, dưới cành hòe phía nam chỉ có tổ kiến mà thôi. Tác giả cũng sẽ uống rượu nhưng không để rượu làm mình lú lẫn. Ông đã rất tỉnh táo nhận ra vinh hoa phú quý chỉ là phù du, bọt biển và khuyên răn mọi người hãy tránh xa cám dỗ đó.
Như vậy, triết lí sống nhàn đã thể hiện lối sống của một nhân cách lớn. Đó không phải là cách sống chỉ biết nghĩ đến bản thân, mà đó còn là cuộc sống hòa hợp với tự nhiên, xa lánh nơi quyền quý để giữ cốt cách thanh cao của bản thân.
