Bài văn nghị lụận ấn tượng của HSG quốc gia số 2
"Văn thì cứ suy tôn Hàn Dũ, thơ lại chỉ thấy thần tượng Đỗ Phủ, chẳng khác gì leo núi phải lên Thái Sơn, bơi thuyền phải ra Đông Hải vậy. Nếu cứ ôm lấy Đông Hải, Thái Sơn, mà ngoài ra không biết cái lạ của Thiên Thai, Vũ Di, cái đẹp của Tiêu Tương, Kinh Hồ thì người đó chỉ là anh đốn củi trên Thái Sơn, bác lái đò ngoài Đông Hải".
Trong "Tùy Viên Thi Thoại", Viên Mai quan niệm dấu ấn của mỗi người nghệ sĩ nằm ở sự mới mẻ, độc đáo, nhìn xa trông rộng để quan sát hết thảy giang san. Phải chăng, mỗi nhà văn cũng cần sáng tạo "thế giới của riêng mình", "thế giới của riêng mình nhưng lại không chỉ cho riêng mình".
Từ ba màu sắc chính là xanh, đỏ, vàng mà tạo ra những bức tranh muôn hình vạn trạng; từ bảy nốt nhạc mà tạo nên biết bao âm giai lúc trầm, lúc bổng, lúc dạt dào, lúc sâu lắng; và cũng chừng ấy chữ cái mà biết bao tác phẩm văn học muôn màu muôn sắc ra đời. Với nguồn nguyên liệu thô sơ, ít ỏi ấy, bàn tay tài hoa của người nghệ sĩ đã lựa lọc để sáng tác nên "thế giới của riêng mình" - thế giới của tình cảm, cảm xúc, thế giới của những mảnh đời với muôn kiểu tình huống, thế giới được tạo nên từ quan niệm và cách nhìn của chính nhà văn.
Sáng tạo "thế giới của riêng mình" là tiếng nói đầu tiên, tiếng nói thứ nhất của tâm hồn. Và liệu có phải chỉ có nhà văn, nhà thơ mới tạo tác được thế giới ấy? Từ cửa sổ phòng bệnh, trong nỗi cô đơn tuyệt vọng của bệnh tật và cả khát khao vươn tới cái đẹp, Van Gogh đã khắc họa thế giới riêng chứa đầy cảm xúc hỗn tạp qua bức tranh "Đêm đầy sao". Trong đêm trăng mang đau đáu của mối tình đơn phương, Beethoven đã tạo nên thế giới riêng qua "Sonat ánh trăng", lúc mãnh liệt như những đợt sóng trào, lúc mênh mang như dòng sông Danube, lúc trầm mặc, dịu êm như vầng trăng huyền ảo. Không chỉ riêng văn học, mà ở các lĩnh vực như hội họa, điêu khắc, âm nhạc, người nghệ sĩ đều có thể tạo nên thế giới riêng. Tôi băn khoăn rằng, liệu thế giới riêng trong văn học có gì khác biệt? Phải chăng, điều đó nằm ở tính đại chúng, không phải ai cũng tự sáng tạo được một bức tranh, hay viết một bản nhạc để gửi gắm tâm tư, nhưng ai cũng có thể viết văn, làm thơ, giãi bày tình cảm qua ngôn từ. Mỗi người đều tạo ra một thế giới riêng qua ngôn từ!
Viết văn, cũng chừng ấy kí tự, chừng ấy con chữ, mỗi nhà văn sáng tạo ra một thế giới của riêng mình. Nguyễn Tuân từng quan niệm "Nghề văn là nghề của chữ", đó là nghề "dùng chữ nghĩa sinh sự để sự sinh". Từng ấy kí tự, mỗi nghệ sĩ với quan điểm sáng tác khác nhau, giọng văn khác nhau, hoàn cảnh khác nhau, tính cách khác nhau sẽ tạo nên tác phẩm khác nhau. Người ta nhớ về Nguyễn Tuân là bậc thầy sáng tạo ngôn từ, thế giới của ông là thế giới của những người tài hoa nghệ sĩ, sự vật được viết dưới bình diện văn hóa thẩm mỹ. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Mạnh, nhu cầu tránh trùng lặp trong văn học đã buộc Nguyễn Tuân tung ra tất cả những chữ đồng nghĩa trong vốn liếng của mình. Nói về phi công Mỹ, ông những từ "cướp trời, giặc trời, vân phỉ…", nói về lính Mỹ bị giải đi, ông dùng những từ "Một dây tù Mỹ, một dây tội tù, một chuỗi quỷ sống, một xâu vô lại".
Thế giới riêng mình không có nghĩa là nhà văn tự tách biệt bản thân khỏi dòng chảy chung của nhân loại. Xuyên suốt các thời kì phát triển, mỗi người nghệ sĩ đều không ngừng nỗ lực cống hiến những áng văn thơ ghi lại dấu ấn cuộc đời, mỗi tác phẩm đều là tinh hoa tiền nhân để lại cho hậu thế tiếp nối, kết thừa, phát triển. Người ta thường hiểu lầm rằng nghệ sĩ chủ trương xóa bỏ gò bó để tự do tạo ra thế giới của riêng mình, nhưng không có gò bó cũng không có nghệ thuật. Sở dĩ, bậc đại sư vẽ ngựa Hàn Can thành công là bởi ông lấy ngựa thực làm thầy. Thạch Đào đời Thanh cũng từng nói "Nhặt góp hết thảy những đỉnh núi lạ rồi mới viết bản thảo". Không có người nghệ sĩ nhân chính nào tách biệt khỏi thế giới chung và cũng không có tác phẩm thành công nào mà không dựa trên tinh hoa của người xưa để lại.
Thế giới của riêng mình cần bắt nguồn từ thực tế cuộc sống. Nghệ thuật là lĩnh vực của sáng tạo, người nghệ sĩ được phép dựng xây một thế giới riêng, song không có nghĩa thế giới ấy xa rời thực tế. Nhà văn thụ hưởng bầu sinh quyển thời đại, chứng kiến đổi thay thời thế nên lẽ tất yếu thế giới mà nhà văn gây dựng mang hình ảnh của cuộc sống. Hơn hết, vượt lên trên nhu cầu thỏa mãn sáng tạo cá nhân, mỗi nhà văn, nhà thơ đều có sứ mệnh cao cả ghi lấy những cuộc "bể dâu", những biến cố lịch sử không thể nào quên. Sáng tác trong thời kì đòi hỏi tính quy phạm, cái ta chung vô cùng chặt chẽ, Đỗ Phủ vẫn thành công xây dựng thế giới nghệ thuật riêng. Suốt cả một đời, những dòng thơ dung dị, chân thật của Thánh Thi xoay quanh lòng yêu dân, ái quốc và tinh thần đấu tranh chống bọn cường quyền. Thế giới trong thơ ông bắt nguồn từ chính cuộc đời thực, khi nhà thơ chịu nhiều cảnh cực khổ loạn lạc, tận mắt thấy bao hiện tượng thối nát của xã hội, kinh qua nỗi khổ của lê dân bá tánh. Cảm hứng từ cuộc đời mới làm nên chất riêng trong thế giới của văn sĩ.
Từ thế giới riêng của người nghệ sĩ, bạn đọc thấy được hình ảnh của chính mình, bởi "Bài thơ hay làm cho ta không còn thấy câu thơ, chỉ còn cảm thấy tình người. Quên rằng đó là tiếng nói của ai, người ta thấy nó như tiếng ca từ trong lòng mình, như là của mình vậy" (Tố Hữu).
Trong nhịp bước phát triển của thế giới công nghệ ngày nay, cụm từ "thế giới riêng" đã chẳng còn xa lạ với chúng ta. Không ít người tạo ra một không gian riêng trên nền tảng mạng xã hội, họ cho rằng đó là thế giới của họ và hễ khi người khác phạm sai lầm, tâm lý đám đông khiến họ sẵn sàng mỉa mai, buông những câu nói lạnh lùng làm tổn thương người khác, và rồi, chúng ta dần xa nhau, mất đi sợi dây kết nối tâm hồn với tâm hồn. Bởi vậy, câu nói không chỉ đúng với nhà văn mà còn có giá trị trong thời đại hôm nay, thế giới của mình nhưng không phải vị kỉ, không phải cho riêng mình!
"Viết ra không phải là việc khó; cái khó là phải có những câu chuyện gì đáng kể để kể, những tư tưởng gì đáng ghi để ghi" (Jérôme và Jean Tharaud).
