Phân tích bức tranh thiên nhiên trong bài thơ "Tây Tiến" bài 4

Quang Dũng là nhà thơ quân đội, trưởng thành trong kháng chiến chống Pháp. Ông cũng là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh, hào hoa. Âm điệu thơ trầm hùng, giàu nhạc tính.

"Tây Tiến" là bài thơ hay về đề tài người lính thời chống Pháp. Tác phẩm ra đời vào năm 1948 là kết quả từ nỗi nhớ của Quang Dũng về đơn vị Tây Tiến, về miền Tây Bắc nơi mà nhà thơ đã có nhiều kỉ niệm sống và chiến đấu.Đoạn thơ đầu là một trong những đoạn thơ hay nhất của bài "Tây Tiến", thể hiện nỗi nhớ của Quang Dũng về bước chân kiêu hùng của người lính Tây Tiến trên những chặng đường hành quân gian khổ qua rừng núi Tây Bắc hùng vĩ:

"Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

......................

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi"

Quang Dũng viết bài thơ "Tây Tiến" khi đã chuyển sang đơn vị khác, khi những gì đẹp nhất đã trở thành quá khứ. Cảm hứng chủ đạo của đoạn thơ là nỗi nhớ về người lính Tây Tiến gắn liền với địa bàn hoạt động vùng rừng núi Tây Bắc. Đoạn thơ khắc hoạ rõ nét bức tranh cuộc sống và chiến đấu của đơn vị Tây Tiến ở miền Tây Bắc xa xôi trong những ngày đầu chống Pháp.

Mở đầu đoạn thơ là câu cảm thán: "Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!" vừa như lời tâm sự, vừa như lời gọi thể hiện tình cảm sâu nặng của nhà thơ. Quang Dũng đã gọi tên dòng "sông Mã", một hình ảnh tượng trưng của thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ. Con "sông Mã" như người bạn tri kỉ để Quang Dũng nhớ khi phải chia xa. Nhớ đến là đơn vị Tây Tiến mà phần lớn là những thanh niên Hà Nội đi chiến đấu, Quang Dũng đã cùng đoàn binh Tây Tiến trải qua bao tháng ngày đầy gian khổ, hi sinh mà thắm đượm tình đồng đội.

Điệp từ "nhớ" được nhắc lại hai lần trong một dòng thơ kết hợp với từ láy "chơi vơi" để cụ thể hoá về một nỗi nhớ rất thực, gây ấn tượng về một nỗi nhớ dạt dào, lắng đọng trong con người từng sống và gắn bó với dòng "sông Mã" với binh đoàn Tây Tiến. Nỗi nhớ như có hình, có ảnh, da diết nghìn trùng, lan toản khắp không gian, khắp thời gian.Miền đất Tây Bắc rộng lớn với các địa danh nhắc đến xa xôi, hoang sơ và đầy bí ẩn: "Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông, Mường Hịch, Mai Châu" với địa hình không mấy bằng phẳng và thời tiết vô cùng khắc nghiệt:

"Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây súng ngửi trời

Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống

Chiều chiều oai linh thác gầm thét

Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người"

Tây Bắc nhiều vực sâu, lắm dốc cao thường xuyên mưa nguồn, thác lũ, để miêu tả một cách ấn tượng về Tây Bắc Quang Dũng dùng nhiều từ láy tượng hình: "khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút" cùng với nhịp thơ trắc trở có cảm giác như bẻ đôi: "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống". Câu thơ như chênh vênh, trắc trở theo thế núi, thế đèo, theo bước chân hành quân của người lính Tây Tiến. Hình ảnh thơ gấp khúc vẽ ra hai sườn núi vút lên và đổ xuống gần như thẳng đứng. Dốc núi thì cao còn vực thì sâu "thăm thẳm". Một Tây Bắc hiểm trở, dữ dội còn được thể hiện ở nhiều thanh trắc trên câu thơ: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm". Một Tây Bắc còn dữ dội hơn nhiều bởi những âm thanh ghê rợn của "thác gầm thét" của "cọp trêu người" vào mỗi "chiều chiều, đêm đêm" đe doạ đến tính mạng của con người.

Thiên nhiên được tái hiện rất chân thực bởi bút pháp tả thực và được tô đậm bởi hàng loạt thủ pháp đối lập của cảm hứng lãng mạn. Miêu tả thiên nhiên hoang dại, bí ẩn, dữ dội để ca ngợi những con người oai phong, lẫm liệt, kiêu hùng trên chặn đường hành quân gian khổ. Sống gắn bó với Tây Bắc khoảng thời gian khá dài, Quang Dũng có nhiều phát hiện mới mẻ về vùng đất ấy. Vùng biên giới Việt - Lào không chỉ hiện lên với chốn rừng thiêng nước độc mà còn là mảnh đất giàu chất thơ và nhiều kỉ niệm:

"Mường Lát hoa về trong đêm hơi

............

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi"

Cảnh Tây Bắc trong cái nhìn của hồn thơ đa cảm rất trữ tình và quyến rũ: ở địa danh "Mường Lát" đêm về hoa rừng toả ngát hương thật hấp dẫn, dịu kì. Nơi "Pha Luông" thấp thoáng những ngôi nhà như đang bồng bềnh trôi giữa biển khơi, mỗi một địa danh có vẻ đẹp riêng. Bức tranh Tây Bắc huyền ảo, nữa thực nửa mộng. Con người và thiên nhiên gắn bó chan hoà với nhau. Kết thúc đoạn thơ là kỉ niệm đẹp của tình quân dân gắn bó, để rồi khi chia xa Tây Bắc nhà thơ không thể nào quên:

"Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi"

"Cơm lên khói - thơm nếp xôi" là những hình ảnh gần gũi, quen thuộc gợi lên cảnh gia đình đầm ấm, hạnh phúc. Cuộc sống bình dị góp thêm một vẻ đẹp nữa cho mảnh đất nhiều kỉ niệm. Đó còn là hình ảnh một mùa vui biểu hiện sự gắn bó bền chặt của tình quân dân. Tình cảm đáng quý ấy trở thành sức mạnh tinh thần, một nguồn động viên cổ vũ lớn lao cho người lính xa nhà.

Tây Bắc khắc nghiệt, dữ dội đã gieo bao khó khăn, thử thách cho con người. Nhưng các chàng trai đất Hà Thành hiện lên trong thơ Quang Dũng rất hồn nhiên, tinh nghịch. Trên những chặng đường ẩn hiện trong mây, người lính như đang bước đi trên những cồn mây với cảm giác súng mang trên vai như chạm tới đỉnh trời.

"Heo hút cồn mây súng ngửi trời"

Hình ảnh nhân hoá có phần cường điệu "súng ngửi trời" là cách nói đùa vui tinh nghịch cho thấy dù vất vả, gian khổ đến đâu cũng không làm mất đi tính cách lạc quan, yêu đời của người lính trẻ. Nhớ về vùng đất nơi đoàn binh Tây Tiến đã từng chiến đấu cũng là nỗi nhớ của nhà thơ về đồng đội:

"Anh bạn dãi dầu không bước nữa

Gục lên súng mũ bỏ quên đời"

Quang Dũng đã dùng cách nói giảm qua hình ảnh "bỏ quên đời" để nói về một trường hợp hi sinh: người lính đã ngã xuống vì kiệt sức trên đường hành quân. Nghệ thuật nói giảm đã bình thường hoá cái chết, làm giảm đi sự đau đớn khi nói về cái mất mát, sự hi sinh. Ý thơ buồn mà không bi luỵ bởi con người vượt lên trên hoàn cảnh để chiến thắng gian lao. Bức chân dung kiêu hùng của người lính Tây Tiến phù hợp với không khí của thời đại, của đất nước khi đang bước vào cuộc chiến khốc liệt.

Đoạn thơ đầu bài thơ Tây Tiến đã thể hiện tài hoa và tâm hồn lãng mạn phóng khoáng của nhà thơ Quang Dũng. Đoạn thơ có ngôn ngữ giàu chất tạo hình, giàu nhạc điệu, gây ấn tượng táo bạo, dựng lên bức tranh sinh động, có chiều sâu về cảnh hành quân của đoàn quân Tây Tiến trên cái nền thiên nhiên rừng núi hùng vĩ thơ mộng miền Tây. Qua đó, ta cảm nhận được sự gắn bó sâu sắc, nỗi nhớ tha thiết của nhà thơ Quang Dũng về những ngày tháng chiến đấu trong đoàn quân Tây Tiến – một thời mãi mãi để nhớ và tự hào.