Mỗi con người sinh ra đều có gia đình, quê hương, nguồn cội. Nơi ấy đã nuôi dưỡng ta lớn, dạy ta bài học đường đời đầu tiên, cho ta từng ấy thời gian yêu thương, san sẻ. Hai tiếng quê hương luôn là đề tài truyền cảm hứng vô tận cho các thi nhân. Y Phương - một nhà thơ của núi rừng Tây Bắc, nhà thơ của hoa ban, hoa gạo và những dòng suối rì rào - đã truyền tình yêu gia đình, yêu quê hương, niềm tự hào dân tộc vào "Nói với con" thông qua lời của một người cha nhắc nhở con trước lúc con lên đường. Cả bài thơ là từng lời chân thành, mộc mạc trong đó khổ đầu với những ý thơ đẹp, Y Phương đã gửi vào lòng người tình cảm gắn bó với gia đình, quê hương, đó là tình cảm thiêng liêng đáng giữ gìn:

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười

Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng

Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời."

Gia đình! Tiếng gọi thân thương bắt đầu cho mọi tình cảm tốt đẹp của con người. Gia đình là cái nôi ấm, là điểm tựa vững chắc của mỗi người, là bến đỗ bình yên sau những gian truân vất vả của cuộc đời. Nơi ấy là nơi mẹ về sau buổi chợ trưa với vành nón lá “quê hương là cầu tre nhỏ/ mẹ về nón lá nghiêng che” (Quê hương – Đỗ Trung Quân). Là nơi có cha tẩn mẩn gọt từng nan tre là cho con cánh diều be bé. Gia đình là nơi con bước những bước đầu tiên chập chững, là nơi lưu giữ tiếng nói, tiếng cười con trẻ. Xuyên suốt toàn bộ mạch cảm xúc của khổ thơ đong đầy sự đầm ấm và yên vui của tình cảm gia đình tình yêu quê hương đất nước.

Trong bốn dòng thơ đầu bài thơ là hình ảnh của người con lớn lên trong tình cảm gia đình êm ái yêu thương. Ở đó còn toát lên tình yêu thương dạt dào sâu nặng và người cha dành cho đứa con thân yêu của mình:

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười."

Hiện lên qua từng con chữ vần thơ là một mái nhà đầm ấm yên vui có cả cha có mẹ và có cả con. Ở đó, cha mẹ đã dìu dắt và nâng đỡ con từng bước đi tiếng nói nụ cười đầu tiên trong cuộc đời. Bằng những từ ngữ giàu hình ảnh cùng với phép liệt kê “chân phải, chân trái, tiếng nói, tiếng cười”, Y Phương đã vẽ ra trước mắt người đọc không khí ấm cúng, hạnh phúc của một gia đình. Ở đó, có một đứa trẻ đang vừa lên một đang cố bước những bước chân non nớt về phía cha mẹ mình. Không có gì đáng yêu hơn là đôi bàn chân hồng hồng đi trên sàn nhà và đôi tay bé xíu vẫy vẫy cha mẹ. Trong sự đáng yêu ấy là cả niềm mong đợi, vui sướng của mẹ cha khi lần đầu được nghe con bập bẹ “mẹ ơi, cha ơi”, lần đầu nhìn thấy con vững chãi bước đi trên chính đôi chân của mình. Câu thơ mộc mạc cứ như một lời kể nhưng bên trong lại là những tình cảm thân thương, trìu mến của cha mẹ dành cho đứa con bé bỏng. Nụ cười của con, tiếng nói của con làm sống lại những kỉ niệm tưởng chừng đã mất khi cha mẹ còn là một đứa trẻ:

"Bàn chân từng đạp bằng sắt đá

Trở về làng bập bẹ tiếng đầu tiên."

(Tên làng - Y Phương).

Những bước đi của con là bước đi của thời gian, bước đi nối tiếp nhau của các thế hệ. Ngày xưa, ông bà đã từng nắm lấy đôi bàn tay cha mẹ dìu đi thì bây giờ đôi tay cha mẹ đủ trưởng thành để dìu dắt con, làm chỗ dựa cho con để con yên tâm khôn lớn. Điểm tựa vững chắc là gia đình đã nuôi dưỡng tâm hồn con lớn lên từng ngày.

Con chỉ lớn lên trong vòng tay của cha mẹ trong tình yêu thương của gia đình mà là còn trong sự đùm bọc của quê hương trong vẻ đẹp của người đồng mình:

"Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng."

Từ tình cảm gia đình sâu nặng, người cha hướng con đến tình cảm dành cho quê hương, cho dân tộc mình. Tác giả đã khéo léo dùng cụm từ “người đồng mình” để nhắc đến những con người giản dị, mộc mạc nơi rừng núi. Người đồng mình cũng là người quê mình nhưng trong “đồng” ta thấy được cả sự đoàn kết, gắn bó: cùng chung quê hương – đồng hương, cùng chung tấm lòng: đồng lòng, cùng chung chí hướng – đồng chí vì tất cả chúng ta là đồng bào!

Cha đang kể cho con nghe về người đồng mình trong cuộc sống sinh hoạt. Con lớn lên không chỉ nhờ vào tình yêu của cha mẹ, tình cảm gia đình mà còn nhờ vào công sức lao động của người đồng mình. Họ là những con người có đôi bàn tay tài hoa khéo léo:

"Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát."

Hai động từ “cài” và “ken” đã cho thấy rõ sự tài hoa trong cách dùng từ của nhà thơ Y Phương. Tác giả đang hướng bạn đọc đến với sự kết nối giữa giá trị lao động và giá trị nghệ thuật. Và có thể thấy bức vách ở đây không chỉ là bức vách cụ thể bằng đất bằng đá nữa mà nó đã trở thành một chủ thể văn hóa. Y Phương đã miêu tả đôi bàn tay với những chi tiết nhỏ nữa là phi lý nhưng lại tái hiện lên được nét đặc trưng của người dân tộc Tày, đó chính là sự tài hoa tâm hồn đầy lãng mạn. Cụm từ “vách nhà ken câu hát” đã làm bừng dậy một không gian văn hóa của người dân tộc Tày ở tỉnh Cao Bằng. Vách nhà được làm bằng nhiều tấm gỗ hoặc tre xếp xít nhau,ken chặt vào nhau tạo thành bức tường vững chắc, phần nào nói lên được cuộc sống lao động vất vả, thiếu thốn của người dân nơi đây. Tuy vậy ta không thấy tiếng thở than cho sự vất vả ấy mà trái lại Y Phương đã nói lên được tinh thần lạc quan, hăng say lao động của con người. Trong khó khăn, họ vẫn hát ca bên đống lửa, điệu khèn, tiếng sáo, điệu múa uyển chuyển của cô thôn nữ làm cuộc sống của người dân giàu hơn mọi thứ, một đời sống tinh thần phong phú. Các động từ “đan, cài, ken” đều có chung một nét nghĩa đó là gắn kết các vật lại với nhau một cách bền chặt nhất. Phải chăng tác giả đã khéo léo dụng từ để nói được tinh thần đoàn kết, gắn bó,san sẻ của người đồng mình trong mọi hoàn cảnh, đó cũng là đức tính là bản sắc văn hóa vùng miền.

Bên cạnh đó, sự hùng vĩ của núi rừng và sự thơ mộng của thiên nhiên miền núi cũng góp phần bồi đắp cho đời sống tình cảm của người con ngày một lớn hơn:

"Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng."

Nhắc đến núi rừng, chúng ta lại nghĩ đến những con suối dữ dội, những trận mưa lũ mịt mù “mưa nguồn suối lũ những mây cùng mù” hay những rừng cây cao vút chạy tít tắp đến chân trời. Đối với người đồng bào mình, núi rừng là cội nguồn của sự sống, là người mẹ chở che, núi rừng cho con người mọi thứ cần thiết cho đời sống hằng ngày. Để nói đến điều tuyệt vời mà núi rừng mang lại cho con người, Y Phương chỉ dùng một từ “hoa”. Hoa ở đây không đơn thuần là đặc trưng của đại ngàn hoa cỏ mà còn mang ý nghĩa chỉ vẻ đẹp, sự tinh túy, sự hòa quyện giữa nét đẹp hoang dã và tình yêu của con người dành cho thiên nhiên. Hình ảnh hoa như một tín hiệu thẩm mĩ góp phần diễn đạt điều tác giả đang muốn khái quát: chính những gì đẹp đẽ của quê hương đã hun đúc nên tâm hồn cao đẹp của con người ở đó. Cả “rừng” và “con đường” đều được nhân hóa để nơi ấy không chỉ là nơi đứa con khôn lớn mà còn là chỗ dựa tinh thần cho những bước đi của con vào đời. Mỗi con đường con ra suối, lên núi, băng rừng hay trở về nhà đều mang “những tấm lòng”. Điệp từ “cho” mang nặng nghĩa tình. Thiên nhiên đã che chở, nuôi dưỡng, bồi đắp tâm hồn cũng như lối sống của con người. Đó là tấm lòng của quê hương dành cho mỗi con người cũng là tấm lòng của người đồng mình dành cho nhau: thủy chung, hiền lành, rộng mở. Quê hương ấy chính là cái nôi để đưa con vào cuộc sống êm đềm.

Từ tình cảm của quê hương, xứ sở, người cha đã không kìm được nỗi hạnh phúc, tự hào để nhắc cho con mình ngày đầu tiên nhớ mãi:

"Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời."

Kết quả của “ngày cưới” mà tác giả vẫn luôn nhớ chính là đứa con, là sinh linh bé bỏng cha mẹ luôn bảo vệ và nâng niu. Qua đây Y Phương muốn nhắn nhủ với con rằng yêu thương chính là cội nguồn của tất cả, như việc sống và tồn tại hiện nay của mỗi người. Con bây giờ đã đủ trưởng thành, sắp lên đường lập chí, lập thân, nhưng cha vẫn không quên nhắc nhở con sự thiêng liêng của hôn nhân khởi đầu là ngày cưới. Mọi niềm vui, mọi trách nhiệm của con người cũng được nuôi dưỡng từ đây.

Ba hình ảnh: con người - mảnh đất quê hương - ngày cưới của cha mẹ gợi thức dậy ở đứa trẻ tình yêu thương, lòng gắn bó với cội nguồn sinh dưỡng. Rằng, con được sinh ra và được nâng niu trong một thế giới đầy sắc màu cổ tích. Đó là thế giới của những con người tài hoa, những tâm hồn lãng mạn, là thế giới của những con đường xuyên những cánh rừng đầy hoa và gần gũi hơn nữa, con được sinh ra từ tình yêu tha thiết giữa cha và mẹ (bằng chứng là nỗi nhớ “ngày đầu tiên đẹp nhất trong đời”). Một thế giới như thế sẽ đủ sức bao bọc con trong những êm đềm, những yêu thương; đủ sức nuôi lớn tâm hồn con và xứng đáng để con không phụ lòng.

Đẹp làm sao các hình ảnh thơ vừa cụ thể, mộc mạc, cô đọng mà vừa phong phú, sinh động, giàu chất thơ. Với thể thơ tự do với nhịp điệu, giọng thơ tha thiết, nhiều hình ảnh mộc mạc nhưng giàu sức gợi cảm kết hợp một số biện pháp nghệ thuật như nhân hóa, ẩn dụ, đoạn thơ đã làm nổi bật sự gắn bó sâu nặng của con người đối với gia đình, quê hương, đồng bào mình. Đó là tình cảm đáng trân trọng, đáng giữ gìn và nó trở thành nét đẹp văn hóa của con người Việt Nam. Những đặc sắc về nghệ thuật cộng hưởng hài hoà với những cung bậc tình cảm khác nhau của cha đã tạo nên dư âm sâu lắng cho bài thơ.

Mọi tình cảm tốt đẹp của con người đều được nuôi dưỡng từ những điều bình dị nhất. Trong đó có tình cảm gia đình, tình yêu quê hương, đất nước. Y Phương đã mượn lời người cha nhắc nhở con trước lúc con lên đường cũng là muốn nhắc nhở chúng ta sống ân nghĩa, thủy chung, hướng về nguồn cội. Đoạn thơ đã bồi đắp cho ta thêm về tình yêu gia đình và tình yêu quê hương đất nước. Từ đó tự nhắn nhủ với bản thân mỗi người phải cố gắng rèn luyện hơn chăm chỉ học tập để xây dựng nước nhà một giàu đẹp và phát triển.

Trong thành tựu của văn học hiện đại Việt Nam từ sau cách mạng tháng tám, có những đóng góp không nhỏ của thơ ca các dân tộc anh em trong đó phải kể đến Y Phương - nhà thơ dân tộc Tày. Thơ Y Phương có những đặc điểm rất dễ nhận ra. Đó là cách nói, nghĩ bằng hình ảnh mộc mạc, khái quát và giàu chất thơ về gia đình, quê hương đất nước.

Từ những đề tài rất quen thuộc về tình phụ tử, tác giả Y Phương đã cho ra đời bài thơ "Nói với con". Suốt chiều dọc của bài thơ, tác giả nhắn nhủ với đứa con về tình yêu quê hương, đất nước và phát huy truyền thống quý báu của dân tộc .

Mở đầu bài thơ là mười một câu thơ đầy tình yêu thương, ấm áp của gia đình.

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười

Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng

Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời."

Đứa con sinh ra và suốt một thời thơ ấu của nó được sống trong vòng tay đùm bọc của bố và mẹ. Bước đi chập chững đầu tiên của một con người thật trang trọng, bởi lần đầu đứa trẻ đi bằng chính đôi chân của mình, còn cảm động vì nó có thể yên tâm, tin cậy trong vòng tay của bố và mẹ . Đứa trẻ ấy sinh ra trong hạnh phúc và lớn lên bằng sự đùm bọc dắt dìu.

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ"

Câu thơ tưởng như chỉ là kể, tả mà xiết bao trìu mến, thân thương. Tấm lòng của mẹ, của cha là để con hướng tới. Sự lớn lên của đứa trẻ rất đỗi hồn nhiên. Tiếng nói, tiếng cười là cái phía đông rạng rỡ. Hình ảnh cụ thể mà giàu chất thơ là ở cách đo đếm chiều dài

"Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười"

Hai thao tác tư duy không cùng một hệ thống thật đáng yêu. Câu thơ có cái ríu rít, ngọt ngào, một thứ âm vang mà những người làm bố, làm mẹ ai không bồi hồi, xao xuyến. Tuy vậy, dù tấm lòng cha mẹ có bao dung rộng lớn đến đâu, đứa con rất cần nhưng vẫn chưa là đủ. Phải có cả quê hương nuôi lớn con từng ngày

"Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng

Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời"

Những hoạt động thật bình dị, thường nhật của dân tộc Tày "đan lờ, ken" mà sao lại thiêng liêng vô cùng. "Người đồng mình yêu lắm con ơi". Từ "người đồng mình" nghe sao thật gần gũi, thương yêu. Những người dân làng mình yêu lắm con ơi. Ta dù có nghèo khó nhưng chỉ cần tình cảm vẫn có thể gắn kết yêu thương. Dù vậy người dân làng mình vẫn sống hòa quyện cùng với thiên nhiên, núi rừng bạt ngàn Tây Bắc. Vì vậy nên "rừng cho hoa, con đường cho những tấm lòng". Rừng nuôi sống con người ta, từng con đường cho ta tấm lòng bao dung, rộng mở .

Bài thơ "Nói với con"của Y Phương bằng những cách nói, cách nghĩ, những hình ảnh mộc mạc, cụ thể của người dân tộc Tày, tác giả cho người đọc hiểu được sự nuôi dưỡng, che chở của cha mẹ đối với con và mong con sống xứng đáng với quê hương.

Đứa con sinh ra suốt một thời ấu thơ của nó. Bước đi chập chững đầu tiên của một con người thật trang trọng và cảm động. Vì nó có thể yên tâm, tin cậy trong vòng tay của cha, của mẹ. Con lớn lên từng ngày trong tình thương yêu của cha và mẹ. Bằng những hình ảnh thật cụ thể, Y Phương đã tạo được không khí gia đình đầm ấm, quấn quýt. Đứa trẻ sinh ra trong gia đình hạnh phúc và lớn lên bằng sự đùm bọc, dìu dắt:

"Chân trái bước tới cha

Chân phải bước tới mẹ".

Tấm lòng của mẹ, của cha là cái đích để con hướng tới. Sự lớn lên của đứa trẻ rất đỗi hồn nhiên. Hình ảnh cụ thể mà giàu chất thơ:

"Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười".

Hai thao tác tư duy không cùng hệ thống vừa sáng tạo biết bao! Không biết đó là sáng tạo của nhà thơ hay của dân tộc Tày ở Cao Bằng, một cách nói mộc mạc vốn dĩ đã có hồn thơ. Câu thơ có được cái ấm áp, rối rít, ngọt ngào, một thứ âm vang của những người làm mẹ, làm cha ai mà không bồi hồi, xao xuyến.

Tuy vậy, dù tấm lòng của cha mẹ có độ bao dung sâu lớn đến đâu, đứa con rất cần nhưng chưa đủ. Ở đây có bầu sữa tinh thần thứ hai là quê hương. Như vậy, khổ thơ đầu của bài thơ là bức tranh gia đình đầm ấm, hạnh phúc trong sự chăm chút đứa con, đồng thời người cha nói với con lời đầu tiên, nhắc nhở con về tình cảm gia đình ruột thịt, về cội nguồn của mỗi người.

Thơ của Y Phương rất dễ nhận ra, ông thường viết về tình cảm gia đình, quê hương, đất nước. Thơ của ông thể hiện tình cảm chân thành mạnh mẽ trong sáng, cách tư duy giàu hình ảnh của người miền núi. Từ những đề tài quen thuộc đó, Y Phương đã cho ra đời một bài thơ về tình phụ tử đó là "Nói Với Con". Một cách diễn đạt mộc mạc chân chất của người miền núi những lời tâm tình tha thiết, những lời dặn dò ân cần, chia sẻ của người cha đối với con lòng tự hào về con người và quê hương yêu dấu của mình.

Mở đầu bài thơ là lời nhắn nhủ của người cha đối với con về gia đình, quê hương, đất nước, nghĩa tình:

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười

Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng

Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời."

Con được sinh ra và lớn lên trong tình yêu thương của cha mẹ, trong lao động và trong thiên nhiên thơ mộng nghĩa tình của quê hương. Gia đình quê hương là cái nôi êm của đời con.

Đoạn thơ mở ra hình ảnh gia đình êm ấm, hạnh phúc:

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười

Người đồng mình yêu lắm con ơi"

Bằng những hình ảnh cụ thể giản dị, Y Phương đã gợi tả hình ảnh gia đình ấm êm hạnh phúc. Đó là hình ảnh con đang chập chững bước đi. Tiếng nói tiếng cười của con đều do ba mẹ ban tặng. Con lớn lên từng ngày trong vòng tay yêu thương của gia đình, trong sự nâng niu và mong chờ của cha mẹ. Những hoạt động bình dị của dân tộc Tày "Đan lờ", "Ken".

Ba chữ "Người đồng mình" Y Phương gọi tên người cùng làng thật thân mật đầy giản dị, bộc lộ tình cảm quê hương gắn bó. "Người đồng mình" tuy cuộc sống vất vả nhưng họ có ý chí mạnh mẽ, khoáng đạt, nghĩa tình gắn bó với quê hương, dẫu quê hương có nhiều khó khăn. "Người đồng mình" là người quê mình, là những biểu tượng cho vẻ đẹp của quê hương.

Bài thơ thể hiện tình cảm yêu quê hương thắm thiết của cha mẹ dành cho con cái, tình yêu và niềm tự hào quê hương đất nước. Bài thơ còn thể hiện lòng yêu thương con cái, ước mong thế hệ mai sau nối tiếp xứng đáng truyền thống của tổ tiên, dân tộc, quê hương.

Bài thơ "Nói với con" của Y Phương bằng những cách nói cách nghĩ, những hình ảnh mộc mạc, cụ thể của người dân tộc Tày, tác giả cho người đọc hiểu được sự nuôi dưỡng, che chở của cha mẹ đối với con và mong con sống xứng đáng với quê hương.

Là một nhà thơ dân tộc Tày, những sáng tác của Y Phương luôn hấp dẫn và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng bạn đọc bởi ngôn ngữ, hình ảnh thơ mang đậm dấu ấn, lối tư duy của con người vùng cao. Nhắc đến nhà thơ Y Phương, không thể nào không nhắc tới bài thơ “Nói với con” - một trong số những sáng tác tiêu biểu viết về tình cảm gia đình. Đặc biệt, khổ thơ thứ nhất của bài thơ đã thể hiện rõ nét và chân thực cội nguồn đã sinh thành và nuôi dưỡng những người con.

Trong những lời tâm tình của người cha đối với con ở khổ thơ thứ nhất, cội nguồn sinh thành và nuôi dưỡng con trước hết đó chính là gia đình.

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười."

Mỗi đứa con đều sinh ra, lớn lên và trưởng thành trong sự chờ đợi, trông mong và trong vòng tay yêu thương trìu mến của cha mẹ. Và vì thế, những hình ảnh thơ “chân phải”, “chân trái”, “một bước”, “hai bước” đã gợi lên hình ảnh những bước đi chập chững đầu đời của mỗi con người, đó là những bước đi đầu tiên trong cuộc đời mỗi con người và luôn nhận được sự cổ vũ, nâng đỡ của cha mẹ. Không chỉ là những bước đi đầu tiên, mà qua những hình ảnh “tiếng nói’, “tiếng cười” đã gợi lên hình ảnh đứa trẻ với những tiếng bi bô tập nói. Đặc biệt, những lần đầu tiên con tập đi tập nói luôn nhận được sự cổ vũ của cha mẹ và cha mẹ chính là vòng tay êm ấm, là điểm tựa vững chắc cho mỗi người, những hình ảnh “tới cha”, “tới mẹ” đã giúp chúng ta nhận thấy rõ điều đó. Như vậy, gia đình, cha mẹ chính là cội nguồn đầu tiên sinh ra và nuôi dưỡng mỗi đứa con khôn lớn thành người. Nhưng với tác giả, cội nguồn ấy không chỉ là gia đình mà còn là quê hương.

"Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng."

Hình ảnh quê hương đã được giới thiệu qua lối nói giàu hình ảnh của những người dân vùng cao - “người đồng mình”. Cách diễn đạt ấy kết hợp với hô ngữ “con ơi” khiến cho những lời của người cha càng thêm thân thương, trìu mến. Thêm vào đó, tác giả đã sử dụng hàng loạt các hình ảnh giàu sức gợi để làm bật nổi vai trò của quê hương. “Đan lờ cài nan hoa” vừa tả thực công cụ lao động thô sơ được những con người nơi đây trang trí trở nên đẹp đẽ hơn vừa gợi đôi bàn tay khéo léo, cần cù, tài hoa, giàu sáng tạo của họ đã khiến những nan nứa, nan tre vốn đơn giản, thô sơ trở thành những “nan hoa”. Còn hình ảnh “vách nhà ken câu hát” vừa tả thực lối sinh hoạt văn hóa cộng đồng và gia đình của “người đồng mình” khiến cho những vách nhà như được ken dày trong những câu hát, từ đó nó gợi lên một thế giới tâm hồn tinh tế và tràn đầy lạc quan của những người dân miền cao. Cùng với đó, các động từ “cài”, “ken” vừa miêu tả được động tác khéo léo vừa gợi sự gắn bó với nhau của những “người đồng mình” trong cuộc sống lao động. Thêm vào đó, với hình ảnh nhân hóa “rừng cho hoa” và “con đường cho những tấm lòng” cùng điệp ngữ “cho” đã cho thấy tấm lòng rộng mở, hào phóng, sẵn sàng ban tặng tất cả những gì đẹp đẽ nhất, tuyệt vời nhất của quê hương, thiên nhiên dành cho những người con trên mảnh đất thân thương ấy.

Cuối cùng, cội nguồn sinh thành, nuôi dưỡng mỗi người trưởng thành chính là những kỉ niệm êm đềm đẹp đẽ, hạnh phúc và tuyệt vời nhất của cha mẹ.

"Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời."

“Nhớ về ngày cưới” chính là nhớ về kỉ niệm cho sự khởi đầu của một gia đình, một tổ ấm. Có thể thấy, ngày cưới chính là minh chứng tuyệt vời nhất cho tình yêu của cha mẹ và con cũng chính là kết tinh của tình yêu ngọt ngào ấy. “Ngày đầu tiên đẹp nhất” ấy có thể là ngày cưới của cha mẹ nhưng nó cũng có thể là ngày con chào đời, ngày bố mẹ được hạnh phúc đón chờ con.

Tóm lại, đoạn thơ chính là lời nhắn nhủ, dặn dò đầy yêu thương, trìu mến của cha đối với con về cội nguồn sinh thành, nuôi dưỡng con. Gia đình, quê hương và những kỉ niệm êm đềm, hạnh phúc của cha mẹ chính là nền tảng để con ngày càng khôn lớn và trưởng thành.

Nói với con của Y Phương là bài thơ cảm động về tình cảm gia đình, tình cảm quê hương nguồn cội. Mượn lời nói với con, bằng một giọng thơ bình dị, chân thành và mộc mạc, Y Phương gợi về cội nguồn sinh dưỡng mỗi con người, bộc lộ niềm tự hào về sức sống bền bỉ của quê hương mình.

Bài thơ đi từ tình cảm gia đình mà mở rộng ra là tình cảm quê hương, từ những kỷ niệm gần gũi, thiết tha mà nâng lên thành lẽ sống. Cảm xúc, chủ đề của bài thơ được bộ lộ, dẫn dắt một cách tự nhiên, có tầm khái quát nhưng vẫn thấm thía. Nói về cội nguồn sinh dưỡng của con, điều đầu tiên người cha muốn nói tới là tình cảm gia đình. Cái nôi nuôi dưỡng con trưởng thành:

“Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười”

Con lớn lên từng ngày trong tình yêu thương, trong sư nâng đón và mong chờ của cha mẹ. Đó là hình ảnh một mái ấm gia đình rất hạnh phúc. Người con được nuôi dưỡng, che chở trong vòng tay ấm áp của cha mẹ. Lời thơ rất đặc biệt. Nói bằng hình ảnh, cách hình dung cụ thể để diễn tả ý trừu tượng của người miền núi khiến câu thơ mộc mạc mà gợi cảm: bước chân chạm tới tiếng cười, tiếng nói.

Cha nói với con lời đầu tiên đó để nhắc nhở con về tình cảm gia đình ruột thịt về cội nguồn của mỗi người. Nhịp thơ 2/3, cấu trúc đối xứng, nhiều từ được lấy lại, tạo ra âm điệu tươi vui, quấn quýt: chân phải, chân trái; một bước, hai bước, tiếng nói, tiếng cười… Y Phương tạo được không khí gia đình đám ấm, quấn quýt và hạnh phúc. Từng bước đi, từng tiếng nói cường của con đều được cha mẹ chăm chút và vui mừng đón nhận. Đó là tình cảm ruột thịt, là công lao trời biển mà con phải khắc cốt ghi xương.

Người cha còn nói cho con biết: Con còn lớn lên trong cuộc sống lao động, trong tình yêu thương của “Người đồng mình” và trong nghĩa tình của quê hương bản làng. Con lớn lên trong cuộc sống lao động của người đồng mình. Cuộc sống lao động cần cù và tươi vui của người đồng mình được nhà thơ gọi lên qua các hình ảnh đẹp:

“Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng”

Đan lờ là dụng cụ đánh bắt cá của người miền núi. Nói: “Đan lờ cài hoa” là trân trọng công việc tạo ra vẻ đẹp của người lao động. Vách nhà ken câu hát biểu hiện của cuộc sống hòa yên bình với niềm vui và hạnh phúc. Tác động từ “cài, ken” được sử dụng thật tài tình, nó vừa diễn tả động tác cụ thể khéo léo trong lao động, vừa nói lên cuộc sống lao động gắn bó, hòa quyện niềm vui.

Hơn tất cả, con lớn lên trong sự đùm bọc che chở của con người và rừng núi quê hương. Rừng cho con sự sống, nguồn sống. Hoa của rừng hay chính là vẻ đẹp của thiên nhiên mà rừng ban tặng. Rừng núi đem lại những vẻ đẹp, niềm vui và hạnh phúc cho mỗi con người Những con đường khắp bản làng, rừng núi kết nối yêu thương, nâng đỡ đôi chân con bước vào đời.

Đến đây, ta hiểu, người cha muốn nói cho con biết quê hương mình là một vùng quê giàu truyền thống văn hoá mà cũng thật nghĩa tình.

Quê hương là những gì thân thuộc gần gũi, bình dị nhất, đó cũng là cội nguồn sâu xa cho tình yêu Tổ quốc. Người cha còn nhắc đến những kỷ niệm ngày cưới của mình với con để mong con luôn nhớ con lớn lên trong tình yêu trong sáng và hạnh phúc của cha me. Con là kết quả của tình yêu và hạnh phúc gia đình. Đó là điểm xuất phát mọi tình yêu thương trong con:

“Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”.

Nói với con những điều đó, người cha muốn dạy dỗ con tình cảm cội nguồn bằng chính tình yêu và lòng tự hào về quê hương, về gia đinh. Cha tự hào nói với con về sức sống bền bỉ, mãnh liệt, về truyền thống cao đẹp của quê hương và niềm mong ước con hãy kế tục xứng đứng truyền thống ấy. Nói về sức sống bền bỉ, mãnh liệt của quê hương nói về sức sống của người đồng mình của cả cộng đồng. Trong đó là cha mẹ, là đồng bào, là những người cùng quê hương. Sự lặp lại nhiều lần cụm từ này nhằm khẳng định phẩm chất của người đồng mình là phẩm chất của quê hương bởi sức sống của quê hương do người đồng mình tạo ra. Lời thơ mộc mạc, giản dị gợi bao tình yêu thương, sự gần gũi mến thương.

Đoạn 1 bài thơ “Nói với con” thể hiện sâu sắc tình cảm gia đình ấm cúng, ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương và dân tộc mình. Bài thơ giúp ta hiểu thêm về sức sống và vẻ đẹp tâm hồn của người miền núi, gợi nhắc tình cảm gắn bó với truyền thống, với quê hương và ý chí vươn lên trong cuộc sống. Giọng điệu trìu mến tha thiết, thể hiện qua lời tâm sự của cha với con, của thế hệ đi trước với thế hệ mai sau.

Trong sự nghiệp sáng tác của Y Phương, bài thơ "Nói với con" là một tác phẩm tuy được hình thành bằng ngôn ngữ mộc mạc, đơn sơ của con người dân miền núi nhưng thắm đượm bao ý nghĩa thật sâu xa về tình quê hương, dân tộc. Đoạn 1 bài thơ Nói với con thể hiện sâu sắc tấm lòng thiết tha ấy:

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười

Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng

Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời."

Bài "Nói với con", một tác phẩm văn học đã được Y Phương sáng tác sau khi được chuyển về công tác tại Sở văn Hóa - Thông tin tỉnh Cao Bằng. Mang âm hưởng của lời một người cha dặn dò đứa con trước lúc nó để rời xa quê hương để lập thân, lập chí, cả bài thơ nói chung, đoạn thơ trên nói riêng đã khơi gợi để đứa con khắc ghi về cội nguồn sinh dưỡng của bản thân mình với những ngôn từ mộc mạc, bình dị, giọng điều thật thiết tha, đầy tình yêu thương.

Đoạn thơ được mở đầu bằng bốn dòng thơ năm chữ thật ngắn gọn:

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười".

Thông qua những ngôn ngữ mộc mạc, bình dị, cách nói tự nhiên của người dân núi, bốn dòng thơ đã góp phần khơi gợi khung cảnh cảnh trong một ngôi nhà sàn đơn sơ, đầm ấm, một đứa trẻ thơ đang chập chững với những bước đi chưa vững chãi, bi bô những tiếng nói thơ ngây đầu đời giữa vòng tay yêu thương, nâng đón của người mẹ, người cha.

Cứ thế, khi bàn chân phải của đứa con chẳng may hụt hẫng, ngã nghiêng thì đã có người cha sẵn sàng nâng đỡ, còn khi trẻ vấp váp về bên trái thì vòng tay yêu thương của mẹ lại dang ra, ôm ấp, xuýt xoa. Mỗi bước đi vững chãi của con, từng tiếng nói được con phát ra rành rọt là những tiếng cười mừng vui của mẹ, của cha vang lên. Và, bằng từng ngôn từ bình dị ấy, khổ thơ như muốn khẳng định rằng: người con được lớn lên, được trưởng thành là nhờ vòng tay yêu thương của cha mẹ trong không khí của một gia đình hạnh phúc.

Không chỉ nhờ tình yêu của một gia đình hạnh phúc, mà còn theo lời tâm tình của người cha, nhân vật trữ tình trong bài thơ, đứa con còn nhờ cuộc sống lao động, nhờ khung cảnh thiên nhiên thơ mộng, nghĩa tình nâng mới trưởng thành:

"Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát
Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng
Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời".

Trong các dòng thơ trên, cụm từ "người đồng mình" cũng là cách nói mộc mạc, bình dị của người dân miền núi. Tuy giản dị, nhưng lại thắm đượm vào các ngôn từ ấy bao tình thân thương, xứ sở của những con người miền núi, những người cùng sống trên một vùng đất, có cùng một cội nguồn dân tộc. Cuộc sống lao động ấy đã được nhà thơ gợi lên qua những hình ảnh đẹp, tả thực mà rất giàu ý nghĩa:

"Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát".

"Lờ" là một dụng cụ dùng đánh bắt cá được đan bằng những nan tre, mây, được vót tròn. Cái dụng cụ bình dị ấy vừa là phương tiện lao động phục vụ đời sống, vừa là một sáng tại đầy chất văn hóa. bởi vì, mỗi vành nan được vót, chuốt thật tỉ mỉ bằng đôi bàn tay cần cù, khéo léo của người lao động.

Cái vành nan ấy sẽ được đan cài thật khít, thật kín để đánh bắt được cá, đồng thời, nó cũng cần phải được đan cho đẹp, cho khéo, tạo thành những nan hoa quấn quýt vào nhau. Hình ảnh ấy cho thấy cuộc sống lao động, nhất là lao động ở miền núi không mấy dễ dàng, bao mồ hôi nhọc nhằn của con người đã đổ xuống.

Thế nhưng, qua lời thơ ngọt ngào tình quê hương của Y Phương, dường như cuộc sống mặn mồ hôi ấy cũng có cái thi vị, nên thơ, đầy tình người chia sẻ. Nó đã tự nhiên từ bao đời, nâng đỡ cho những đứa con trường thành trong lao động.

Nếu như cái "lờ", vật dụng đánh bắt cá mộc mạc, bình dị đã góp phần cho đứa con trưởng thành thì "vách nhà", "câu hát" cũng là hình ảnh, âm điệu thân thương, gắn bó, góp phần chở che con người, giúp quá trình sinh dưỡng, trưởng thành của con người thêm vững vàng, bền bỉ.

Như ta đã biết, "vách nhà" người miền núi ở Cao Bằng thường được làm bằng những tấm ván gỗ đứng sát vào nhau hoặc đan bằng nan tre nứa. Chúng được ken, cài sát kính vào nhau. Đó là những vật dụng đơn sơ, mộc mạc, rất gần gũi với tự nhiên. Vậy mà, khi được đưa vào thơ ca lại trở nên thi vị vô cùng, nhất là đan xen vào vách nhà ấy là cung đàn, điệu hát tươi vui, giàu sắc thái nghệ thuật:

"Vách nhà ken câu hát"

Câu thơ với những ngôn từ bình dị ấy đã góp phần gợi lại không khí tươi vui, sinh động của hiện thực vốn thường xảy ra đối với người dân miền núi. Đó là hình ảnh người dân miền núi sau những giờ lao động nhọc nhằn, họ thường cùng nhau quây quần ca hát, thôi kèn, thổi sáo, gảy đàn. Tiếng hát, điệu đàn của họ tha thiết, quấn quýt như cài vào vách nhà, vấn vương, vấn tít hồn người. Xiết bao yêu thương, bao hạnh phúc mà quê hương ban tặng cho họ. Và, đứa con cũng được trưởng thành trong tình yêu thương đó.

Song song đó, rừng núi quê hương thơ mộng, nghĩa tình cũng góp phần hun đúc cho người con tinh thần, tình yêu thương để trưởng thành:

"Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng".

Nếu như hình dung về một vùng núi cụ thể, chắc hẳn mỗi người có thể gắn nó với những hình ảnh khác cách nói của Y Phương: là thác lũ, là bạt ngàn cây hay rộn rã tiếng chim thú hoặc cả những âm thanh "gió gào ngàn, giọng nguồn hét núi", những bí mật của rừng thiêng.....

Nhưng Y Phương chỉ chọn một hình ảnh thôi, hình ảnh "hoa" để nói về cảnh quan của rừng. Nhưng hình ảnh ấy có sức gợi rất lớn, gợi về những gì đẹp đẽ và tinh túy nhất. Hoa trong "Nói với con" có thể là hoa thực - như một đặc điểm của rừng - và khi đặt trong mạch của bài thơ, hình ảnh này là một tín hiệu thẩm mĩ góp phần diễn đạt điều tác giả đang muốn khái quát: chính những gì đẹp đẽ của quê hương đã hun đúc nên tâm hồn cao đẹp của con người ở đó.

Quê hương còn hiện diện trong những gì gần gũi, thân thương. Đó cũng chính là một nguồn mạch yêu thương vẫn tha thiết chảy trong tâm hồn mỗi người, bởi "con đường cho những tấm lòng". Điệp từ "cho" mang nặng nghĩa tình. Thiên nhiên đem đến cho con người những thứ cần để lớn, dành tặng cho con người những gì đẹp đẽ nhất.Thiên nhiên đã che chở, nuôi dưỡng con người cả về tâm hồn và lối sống.

Bằng cách nhân hoá "rừng" và "con đường" qua điệp từ "cho", người đọc có thể nhận ra lối sống tình nghĩa của "người đồng mình". Quê hương ấy chính là cái nôi để đưa con vào cuộc sống êm đềm. Sung sướng ôm con thơ vào lòng, người cha nói với con về kỉ niệm có tính chất khởi đầu cho hạnh phúc gia đình:

"Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời".

Mạch thơ có sự đan xen, mở rộng: từ tình cảm gia đình mà nói tới quê hương. Đoạn thơ vừa là một lời tâm tình ấm áp, vừa là một lời dặn dò đầy tin cậy của người cha trao gửi tới con.

Bằng những thơ đẹp, giản dị bằng cách nói cụ thể, độc đáo mà gần gũi của người miền núi, người cha muốn nói với con rằng: vòng tay yêu thương của cha mẹ, gia đình, nghĩa tình sâu nặng của quê hương làng bản - đó là cái nôi đã nuôi con khôn lớn, là cội nguồn sinh dưỡng của con. Con hãy khắc ghi điều đó.

Chi tiết "đục đá kê cao quê hương" quả là một hình ảnh đầy ấn tượng, chứa niềm tự hào cao độ của nhà thơ đối với dân tộc thân yêu. Thông qua đó, nhà thơ với vai trò người cha mong muốn đứa con phải biết tự hào về truyền thống quê hương, phải luôn tự tin, vững bước trên đường đời. Lòng mong muốn ấy còn được thể hiện trong giọng thơ thiết tha, trìu mến bởi ngữ điệu cảm thán: "thương lắm con ơi"; "đâu con", ở những lời tâm tình dặn dò: "nghe con" nhưng lại chắc nịch niềm tin nói dối của người dân miền núi, vừa giàu hình ảnh vừa tự nhiên, xúc động lòng người.

Từ đó, ta cảm nhận điều lớn lao nhất mà cha muốn truyền lại cho đứa con là lòng tự hào với sức sống mạnh mẽ, bền bỉ với truyền thống quê hương cao đẹp và niềm tin con bước vào đời.

Bằng những từ ngữ, hình ảnh giàu cảm xúc gợi cảm, lối nói niềm vui mộc mạc, ví von sinh động, giọng điệu thiết tha trìu mến, nhịp điệu lúc nhanh lúc đầy khát vọng làm người; bài thơ "Nói với con" của Y Phương nói chung, đoạn thơ trên nói riêng đã giúp ta hiểu sâu sắc các đặc điểm, tính cách thật cao đẹp của người dân trên miền núi, cũng là dân tộc.

Từ đó, bài thơ và đoạn thơ như gợi nhắc mỗi chúng ta phải luôn có tình cảm gắn bó với quê hương, với truyền thống bời đó là cội nguồn dân tộc. Cũng như ta phải có ý chí vươn lên trong cuộc sống tươi đẹp của quê hương, dù quê hương còn lắm gian khó, cam go.

Thật ra, núi rừng vẫn có thể có những ngày hoang sơ bởi đường đi còn nhiều gai góc, vắt rừng, hổ báo... Nhưng, thiên nhiên quê hương vẫn đẹp và hào phóng với muôn vàn hương sắc của hoa rừng hun đúc cho đứa con vẻ đẹp trong sáng, giản dị, mộc mạc, hậu trong tâm hồn, Cũng như, con đường rừng vô tận sẽ góp phần hun đúc cho con lối sống nghĩa tình vì trên con đường mà suốt đời con đi qua, con đã và sẽ được gặp, được nhận bao tâm lòng đôn hậu, thủy chung của "người đồng mình", của dân tộc mình.

Như vậy, thong qua những lời thơ thật tự nhiên tuy rất cụ thể nhưng lại có ý nghĩa biểu trưng và khái quát thật sâu sắc, cả bài thơ nói chung, đoạn thơ trên nói riêng đã thể hiện thật sâu sắc tấm lòng yêu thương con bao la, rộng lớn của người cha. Tình yêu thương ấy không biểu hiện trong những lời âu yếm, ngợi khen mà bằng lời dặn dò, trìu mến, ấm áp, tràn ngập niềm tin đối với đứa con trong giờ phút tiễn đưa con lên đường lập chí, lập thân.

Bằng cách khơi gợi cội nguồn sinh dưỡng góp phần hun đúc cho sự trưởng thành của đứa con, người cha có khát vọng con mình sẽ luôn khắc ghi để gìn giữ và phát huy sao cho truyền thống cao đẹp của dân tộc mãi mãi bền vững, trường tồn. Với ý nghĩa cao đẹp ấy, lời dạy của người cha như con ngầm gửi đến chúng ta mãi mãi có giá trị đối với tất cả dân tộc đang sống trên đất nước Việt nam thân yêu này. Vì vậy, chúng ta hãy ghi nhớ và phát huy để sống tình nghĩa, thủy chung, xứng đáng với công lao của tổ tiên, dân tộc.

"Nói với con" là một trong những bài thơ tiêu biểu nhất trong sự nghiệp sáng tác của nhà thơ Y Phương. Mượn lời của người cha nói với con, Y Phương không chỉ thể hiện tình thương tha thiết dành cho con mà qua đó còn gợi về cội nguồn sinh dưỡng của mỗi con người, bộc lộ tình yêu, niềm tự hào với những truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Điều này được thể hiện rõ nét qua khổ 1 của bài thơ.

"Nói với con" là những lời tâm sự ấm áp, chân thành của người cha dành cho con. Ngay trong khổ thơ đầu tiên, Y Phương đã mở ra không khí gia đình ấm áp, từng bước đi, tiếng nói của con đều được bố mẹ nâng niu, hạnh phúc đón nhận:

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười"

Hình ảnh "chân phải", "chân trái" kết hợp với số từ "một bước", "hai bước" đã gợi liên tưởng đến hình ảnh em bé với bước chân chập chững tập đi. Những bước chân nhỏ bé chập chững bước đi của con đều là những điều cha mẹ mong mỏi, yêu thương. Từ khi con cất tiếng khóc chào đời, cha mẹ luôn chăm chút, ân cần bên con, con lớn lên từng ngày từng giờ trong tình yêu thương vô bờ bến của cha mẹ. Qua những hình ảnh bước chân, Y Phương mang đến cho cõi lòng người đọc sự ấm áp, như chính mình đang ở trong không khí gia đình đầm ấm, cả cha mẹ và con cái quấn quýt bên nhau, cùng nhau trải qua những giây phút hạnh phúc của cuộc đời. Những câu thơ vang lên tha thiết, trìu mến tựa như lời tâm tình của cha dành cho con, cha đã nói với con về cội nguồn sinh dưỡng. Con được sinh ra và lớn lên trong tình yêu thương và sự che chở của cha mẹ; con trưởng thành trong cuộc sống lao động hăng say của "người đồng mình".

"Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng"

Nếu con được sinh ra trong tình yêu thương của cha mẹ thì cuộc sống lao động và nghĩa tình quê hương lại giúp con trưởng thành, nuôi dưỡng tâm hồn con. Cụm danh từ "người đồng mình" nghe sao mà thân thương, thắm thiết, nghĩa tình, không chỉ có ý nghĩa về mặt địa lí là những người cùng sống trên một miền đất, quê hương, cùng một dân tộc mà còn là những người gắn bó thân thiết với nhau, như mình với ta. Cuộc sống ở miền núi còn nhiều khó khăn, vất vả, gian nan, cái nghèo cái đói còn bủa vây, kìm hãm nhưng "người đồng mình" không vì vậy mà bi quan, nản chí, ngược lại còn xây dựng một nếp sống lao động cần cù và tươi vui, ngập tràn khí thế hăng say lao động, kiên cường. Các hình ảnh đẹp "Đan lờ cài nan hoa - Vách nhà ken câu hát" gợi lên sự gắn bó, quấn quýt trong nếp sống và sinh hoạt nghĩa tình của người dân quê hương.

Những chiếc lờ bắt cá được đan bằng những nan tre cài hoa, trên vách nhà gỗ được ken thật kín vào những chỗ hở bằng những câu hát mộc mạc, chân chất nghĩa tình. Hình ảnh đẹp mà ý nghĩa cũng đẹp, gợi lên một cuộc sống vất vả, khó nhọc, thiếu thốn nhưng lại được tô vẽ trở nên đẹp hơn bằng chính tinh thần tươi vui, lạc quan của "người đồng mình". Rừng núi quê hương miền núi hiện lên thơ mộng và nghĩa tình như chính con người nơi đây, rừng cho hoa - cho cái ăn cái mặc, cho cuộc sống sung túc và những con đường cho những tấm lòng được kết nối với nhau. Thiên nhiên nơi quê hương đã nuôi dưỡng con người cả về tâm hồn và lối sống, tâm hồn ấy trong trẻo, thuần khiết như hoa trên núi, lối sống rõ ràng, rành mạch như những con đường.

"Cha vẫn nhớ mãi về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời"

Câu thơ như một lời khẳng định của người cha đối với con, khẳng định rằng đẹp nhất trên đời chính là đám cưới cũng có nghĩa là gia đình, hạnh phúc gia đình và tình cảm gia đình sẽ là tiền đề cho con một cuộc đời hạnh phúc, gia đình là tế bào của xã hội vì thế muốn gây dựng cộng đồng tốt, xã hội tốt phải là gia đình tốt.

Kết thúc khổ thơ thứ nhất, bài thơ đã đi từ tình cảm gia đình rồi mở rộng ra tình cảm quê hương với những kỉ niệm lớn lên của con gắn với cha mẹ và cuộc sống lao động trên quê hương cùng những "người đồng mình". Với giọng điệu thiết tha, trìu mến, hình ảnh mộc mạc giàu chất thơ, khổ đầu bài thơ đã giúp người đọc cảm nhận được tình cảm gia đình của người dân miền núi luôn ấm cúng, truyền thống cần cù và sức sống mạnh mẽ của một những người dân tộc miền núi.

Tình cảm gia đình, tình yêu đối với quê hương xứ sở là những tình cảm nguyên sơ nhưng cũng thiêng liêng nhất của con người Việt Nam. Lòng yêu thương con cái, ước mong thế hệ sau nối tiếp xứng đáng truyền thống của tổ tiên, dân tộc, quê hương là sự thể hiện cụ thể của tình cảm cao đẹp đó. Nhiều nhà thơ đã giãi bày những sắc thái tình cảm ấy lên trang giấy. Chúng ta bắt gặp trong bài thơ “nói với con” của tác giả Y Phương một cách diễn đạt mộc mạc, chân chất của người miền núi những lời tâm tình thiết tha, những lời dặn dò ân cần, chia sẻ của người cha đối với con lòng tự hào về con người và quê hương yêu dấu của mình. 11 dòng thơ đầu là lời tâm tình của người cha với con gái nhỏ về cội nguồn sinh dưỡng của mỗi người.

Bài thơ được sáng tác năm 1980, năm năm sau ngày giải phóng miền Nam thống nhất đất nước. Đó là giai đoạn mà đời sống vật chất lẫn tinh thần của nhân dân cả nước nói chung và đồng bào miền núi nói riêng còn rất nhiều khó khăn, vất vả. Từ hiện thực khó khăn ấy, nhà thơ Y Phương đã viết nên bài thơ này. Bài thơ như một lời tâm sự với chính mình để động viên mình, đồng thời còn để nhắc nhở cho các thế hệ mai sau.

Mở đầu bài thơ, bằng những lời tâm tình với con, Y Phương đã gợi về cội nguồn sinh dưỡng của mỗi con người. Ở 4 câu thơ đầu, tác giả nói với con cội nguồn sinh thành và nuôi dưỡng con trước hết là gia đình:

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười”

Với việc sử dụng nhịp thơ 2/ 3, cấu trúc đối xứng, nhiều từ được láy lại, tạo ra một âm điệu tươi vui, quấn quýt: chân phải – chân trái , rồi một bước – hai bước, rồi lại “tiếng nói – tiếng cười” cùng thủ pháp liệt kê, tác giả đã gợi lên trước mắt người đọc một hình ảnh cụ thể thường gặp trong đời sống: đứa con đang tập đi, cha mẹ vây quanh mừng vui, hân hoan theo mỗi bước chân con. Từng bước đi, từng tiếng nói, tiếng cười của con đều được cha mẹ chăm chút, nâng niu, đón nhận. Cả ngôi nhà như rung lên trong “tiếng nói, tiếng cười” của cha, của mẹ. Đó là khung cảnh của một gia đình đầm ấm, hòa thuận luôn tràn đầy niềm vui, hạnh phúc, tràn đầy tiếng nói, tiếng cười.

Tuy nhiên, đằng sau lời nói cụ thể đó, tác giả muốn khái quát một điều lớn hơn: con sinh ra và lớn lên bằng tình yêu thương, trong sự nâng đón, vỗ về, mong chờ của cha mẹ. Gia đình chính là cội nguồn sinh thành và nuôi dưỡng con. Vì thế, trên hành trình vạn dặm của cuộc đời, con không được phép quên.

Bên cạnh tình cảm gia đình thắm thiết, hạnh phúc, quê hương thơ mộng nghĩa tình và cuộc sống lao động trên quê hương cũng giúp con trưởng thành, giúp tâm hồn con được bồi đắp thêm lên:

“Người đồng mình yêu lắm con ơi!

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng”

Quê hương được giới thiệu qua lối nói hình ảnh của người vùng cao – “người đồng mình”. Cách giới thiệu hình ảnh ấy lại đi liền với hô ngữ “con ơi” khiến lời của cha với con thật trìu mến, thân thương. Tác giả sử dụng hệ thống hình ảnh giàu sức gợi: “Đan lờ cài nan hoa”, tả thực công cụ lao động còn thô sơ được “người đồng mình” trang trí trở nên đẹp đẽ; gợi lên đôi bàn tay cần cù, khéo léo, tải hoa và giàu sáng tạo của “người đồng mình”, đã khiến cho những nan nứa, nan tre đơn sơ, thô mộc trở thành “nan hoa”. “Vách nhà ken câu hát”, tả thực lối sinh hoạt văn hóa cộng đồng, gia đình của ” người đồng mình”, khiến cho những vách nhà như được ken dầy trong những câu hát si, hát lượn; gợi một thế giới tâm hồn tinh tế và tràn đầy lạc quan của người miền cao. Các động từ “cài”, “ken” vừa miêu tả được động tác khéo léo trong lao động vừa gợi sự gắn bó của những “người đồng mình”trong cuộc sống lao động.

Bằng cách nhân hoá “rừng” và “con đường” qua điệp từ “cho”, người đọc có thể nhận ra lối sống tình nghĩa của “người đồng mình”. Quê hương ấy chính là cái nôi để đưa con vào cuộc sống êm đềm. Cội nguồn của hạnh phúc con người chính là gia đình và quê hương – cái nôi êm để từ đó con lớn lên, trưởng thành với những nét đẹp trong tình cảm, tâm hồn. Phải chăng đó là điều đầu tiên người cha muốn nói với đứa con của mình. Nếu như gia đình là cội nguồn sinh thành và dưỡng dục con, thì quê hương bằng văn hóa, lao động đã nuôi dưỡng và che chở cho con thêm khôn lớn, trưởng thành.

Cuối cùng, tác giả tâm sự với con về kỉ niệm êm đềm, hạnh phúc nhất của cha mẹ. Bởi đó cũng là cội nguồn để sinh thành nên con:

"Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”

“Nhớ về ngày cưới” là nhớ về kỷ niệm cho sự khởi đầu của một gia đình. Nó là minh chứng cho tình yêu và con chính là kết tinh của tình yêu ấy. “Ngày đầu tiên đẹp nhất” đó có thể là ngày cưới của cha mẹ, nhưng cũng có thể là ngày đầu tiên con chào đời. Với giọng điệu tâm tình, tha thiết, đoạn thơ là lời dặn dò, nhắn nhủ tâm tình của người cha về cội nguồn sinh thành và nuôi dưỡng con: gia đình, quê hương chính là những nền tảng cơ bản để tiếp bước cho con khôn lớn, trưởng thành. Bởi vậy, con phải luôn sống bằng tất cả tình yêu và niềm tự hào.

Đoạn thơ đầu của bài thơ “Nói với con” của Y Phương giúp chúng ta cảm nhận vẻ đẹp của một áng thơ về tình cha con cao quý, xúc động, góp thêm một tiếng nói yêu thương của cha mẹ đối với con cái. Bằng cách diễn đạt mộc mạc, thô sơ, bằng những hình ảnh cụ thể mà giàu sức khái quát bài thơ đã thể hiện một cách độc đáo mà cũng thật thấm thía về tình cảm thiết tha sâu sắc nhất của con người : tình cảm gia đình và tình yêu quê hương xứ sở. Trong lòng ta như ngân lên câu hát: “Ba sẽ là cánh chim. Cho con bay thật xa…. Ba sẽ là lá chắn. Che chở suốt đời con….”.

Ngoài trời, mưa phùn bay, chợt nghe vang vọng đâu đây giai điệu bài thơ Nói với con của nhà thơ Y Phương. Những lời thơ giản dị nhưng có sức ám ảnh lạ thường trong tâm trí độc giả. Những điều người cha nói với con trong bài thơ phải chăng cũng chính là lời căn dặn yêu thương mà biết bao nhiêu người cha muốn con mình thấu hiểu? Mỗi lần đọc bài thơ là một lần ta cúi đầu thành kính trở về với cội nguồn, với những gì thân thương nhất. Mượn lời người cha tâm tình với con, nhà thơ nhắc nhở về cội nguồn của mỗi con người, qua đó bộc lộ niềm tự hào về sức sống mạnh mẽ, bền bỉ và phẩm chất tốt đẹp của dân tộc mình, quê hương mình.

"Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười

Người đồng mình yêu lắm con ơ

iĐan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng

Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời."

Tình yêu thương của cha mẹ, sự đùm bọc của quê hương đối với con người là vô hạn. Các con lớn lên từng ngày trong tình cảm thiêng liêng ấy. Ở bốn câu thơ đầu, bằng những hình ảnh giản dị, Y Phương đã phản ánh sinh động không khí gia đình đầm ấm, quấn quýt:

“Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười.”

Ta cứ tưởng như đang được ngắm một bức tranh của một em bé đang chập chững tập đi, bi bô tập nói. Điệp ngữ “bước tới” và động từ “chạm” được dùng rất khéo, làm nổi bật cái hồn của bức tranh. Cách thể hiện cách nghĩ của nhà thơ thật độc đáo. Khi đứa con chập chững đi từng bước, từng tiếng nói cười của con đều được cha mẹ nâng niu, chăm chút, vui mừng đón nhận. Đó là một gia đình hạnh phúc: đôi vợ chồng trẻ với đứa con thơ đầu lòng, căn nhà luôn rộn rã tiếng nói, tiếng cười. Tuy nhiên, đằng sau lời nói cụ thể đó, tác giả muốn khái quát một điều lớn hơn: con sinh ra trong hạnh phúc và lớn lên bằng tình yêu thương, trong sự nâng đón, vỗ về, mong chờ của cha mẹ. Những hình ảnh ấm êm với cha và mẹ, những âm thanh sống động, vui tươi với tiếng nói tiếng cười là những biểu hiện của một không khí gia đình đầm ấm, quấn quýt, hạnh phúc tràn đầy. Hình ảnh ấm lòng này muôn thuở vẫn là khát vọng hạnh phúc của con người. Đó sẽ là hành trang quý báu đối với cuộc đời, tâm hồn con.

Đứa con trưởng thành trong cuộc sống lao động cần cù của cha mẹ, trong khung cảnh thiên nhiện đẹp đẽ, thơ mộng của quê hương. Nhìn con lớn lên từng ngày, cha mẹ càng yêu quý thêm mảnh đất của tổ tiên, ông bà đã để lại. Câu thơ bật thốt lên từ trái tim chứa chan tình cảm sâu nặng:

“Người đồng mình yêu lắm con ơi!”

Nhà thơ tự hào về những người cùng sống trên mảnh đất quê hương đã nuôi dưỡng cho con mình nên vóc nên hình. Cuộc sống lao động cần cù và tươi vui của đồng bào dân tộc được nhà thơ miêu tả như những hình ảnh trong thần thoại:

“Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát.”

Các động từ “cài”, “ken” vừa diễn tả động tác lao động cụ thể, vừa nói lên sự hoà hợp, gắn bó giữa hiện thực và lãng mạn trong đời sống vật chất, tinh thần của người vùng cao. Đan lờ đánh cá, dưới bàn tay người Tày, những nan nứa, nan trúc, nan tre đều trở thành “nan hoa”. Vách nhà không chỉ ken bằng gỗ mà được ken bằng “câu hát”. Những động từ “đan, ken, cài” rất gợi cảm bên cạnh giúp cho người đọc hình dung được những công việc cụ thể của con người trên quê hương còn gợi ra tính chất gắn bó, hòa quyện, quấn quýt của con người và của quê hương, xứ sở. Cuộc sống lao động ấy, sinh hoạt gia đình đầy niềm vui ấy được đặt trong cả một quê hương giàu đẹp, nghĩa tình. Rừng núi quê hương đã che chở, nuôi dưỡng nhiều thế hệ trẻ về tâm hồn lẫn lối sống:

“Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng”.

Rừng đâu chỉ cho chúng ta nhiều gỗ, lâm sản quý giá mà còn “cho hoa”. Con đường đâu chỉ để đi ngược về xuôi, lên non xuống biển mà còn “cho những tấm lòng” nhân hậu, bao dung, đó là con đường tình nghĩa. Với Y Phương, con đường ấy là hình bóng thân thuộc của quê hương: con đường vào bản, con đường vào thung lũng, ra rừng, ra sông, ra suối, là con đường đi học, con đường làm ăn hay cũng chính là con đường đi tới mọi chân trời, mọi miền đất nước. Điệp từ “cho” mang nặng nghĩa tình. Thiên nhiên đã che chở, nuôi dưỡng, bồi đắp tâm hồn cũng như lối sống của con người. Sung sướng ôm con thơ vào lòng, nhìn con khôn lớn, suy ngẫm về tình nghĩa làng bản quê nhà, nhà thơ đã nghĩ về cuội nguồn hạnh phúc.

“Cha me mãi nhớ về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”

Người cha còn nhắc đến những kỷ niệm ngày cưới của mình với con để mong con luôn nhớ rằng mình lớn lên trong tình yêu trong sáng và hạnh phúc của cha mẹ. Ngày cưới cha mẹ - cái “ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời” - ngày cha và mẹ được tác hợp bởi “duyên trời” - cũng ngày đó sự sống của con đã bắt đầu phôi thai. Người cha muốn con mình biết về ý nghĩa của ngày ấy - kỉ niệm thiêng liêng không bao giờ phai mờ đối với mẹ cha và giờ đây lại in dấu trong lòng con. Đó là điểm xuất phát mọi tình yêu thương trong con. Nói với con những điều đó, người cha muốn dạy dỗ con tình cảm cội nguồn bằng chính tình yêu và lòng tự hào về quê hương, về gia đình… Chính quê hương đã tạo cho cha mẹ cuộc sống hạnh phúc, mạnh mẽ, bền lâu.

Từ hiểu biết về cội nguồn quê hương, cha muốn nhắn nhủ con sống sao cho xứng đáng với những người đi trước, sống cho đẹp với nơi chôn rau, cắt rốn. Tạo hoá sinh ra và trao cho ta một thể xác, một linh hồn. Đừng bao giờ hèn hạ đánh mất mình. Người cha muốn con sống cao thượng vì đó là nguồn sức mạnh để con trưởng thành. Quê hương là tấm gương lớn để con soi vào mỗi khi lạc bước. Con sẽ thấy mình đẹp hơn trong tấm gương cội nguồn thiêng liêng ấy.

Đọc những vần thơ của Y Phương, ta như đang gặp chính làng quê mình, tâm hồn mình như đang được soi chiếu. Con sinh ra từ mẹ cha, con lớn lên bằng tình thương yêu và con sẽ trưởng thành từ nhận thức về cội nguồn, về sức sống mãnh liệt của làng quê mình. Mỗi làng quê là một phần trong đất nước và mỗi làng quê cũng là một phần trong trái tim con người - trái tim cha và con.