Đoạn văn diễn dịch là đoạn văn trong đó câu chủ đề mang ý nghĩa khái quát đứng ở đầu đoạn, các câu còn lại triển khai cụ thể ý của câu chủ đề, bổ sung, làm rõ cho câu chủ đề. Các câu triển khai thường sử dụng các thao tác giải thích, chứng minh, phân tích, bình luận, có thể kèm theo nhận xét, đánh giá và cảm nhận của người viết.

VD1:
Mùa xuân là mùa đẹp nhất trong năm. Không khí trong lành, mát mẻ, cây cối đâm chồi nảy lộc, muôn hoa đua nở khoe sắc thắm. Trên những con đường, hàng phượng, hàng me bắt đầu xanh tươi trở lại sau những tháng ngày khô héo. Các loài chim ríu rít hót líu lo như đánh thức cả đất trời sau giấc ngủ đông dài. Đặc biệt, mùa xuân còn là mùa của lễ hội, của sum vầy và đoàn tụ gia đình. Chính vì thế, mùa xuân không chỉ đẹp về thiên nhiên mà còn ấm áp tình người, là mùa khởi đầu đầy hy vọng cho một năm mới an lành và hạnh phúc.


VD2:
Sách giữ vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống con người. Nhờ có sách, chúng ta tiếp nhận được kho tàng tri thức vô giá mà cha ông đã tích lũy từ bao đời nay. Sách giúp ta mở rộng hiểu biết về thế giới tự nhiên, xã hội, về những phát minh khoa học và những giá trị văn hóa đặc sắc. Đọc sách cũng rèn luyện tư duy, nuôi dưỡng tâm hồn, khơi gợi trí tưởng tượng và sáng tạo. Hơn thế nữa, sách còn là người bạn tri âm, chia sẻ niềm vui nỗi buồn trong những giờ phút cô đơn. Vì vậy, mỗi chúng ta cần biết trân trọng và duy trì thói quen đọc sách mỗi ngày.

Đoạn quy nạp là đoạn văn được trình bày đi từ các ý nhỏ đến ý lớn, từ các ý chi tiết đến ý khái quát, từ luận cứ cụ thể đến kết luận bao trùm. Theo cách trình bày này, câu chủ đề thường nằm ở cuối đoạn. Ở vị trí này, câu chủ đề không định hướng nội dung triển khai cho toàn đoạn mà làm nhiệm vụ khép lại, tổng kết lại nội dung đã trình bày. Các câu trên được viết bằng thao tác lập luận, minh họa, cảm nhận và rút ra nhận xét, đánh giá chung.

VD1:

Trong những ngày hè oi ả, ve sầu kêu râm ran trên khắp vòm cây. Những chùm hoa phượng nở đỏ rực, như ngọn lửa cháy bừng giữa khoảng trời xanh. Sân trường rộn rã tiếng cười, tiếng trò chuyện của học sinh trong những ngày cuối năm học. Trên gương mặt ai cũng ánh lên niềm hân hoan xen lẫn chút bâng khuâng. Tất cả những điều ấy đã tạo nên một không gian rất riêng của mùa hè – mùa của chia tay, của những kỉ niệm khó quên.

VD2:

Chiếc áo dài trắng tinh khôi làm cho dáng hình người con gái Việt Nam thêm thướt tha, duyên dáng. Từng tà áo tung bay trong gió, mang theo hương thơm dịu dàng của tuổi học trò. Trong các ngày lễ lớn, áo dài được chọn để tôn vinh nét đẹp truyền thống của dân tộc. Ngay cả trên những sàn diễn thời trang quốc tế, áo dài Việt vẫn khiến bạn bè năm châu ngưỡng mộ. Bởi thế, áo dài đã trở thành biểu tượng của vẻ đẹp dịu dàng, nền nã của phụ nữ Việt Nam.

VD3:

Học tập chăm chỉ giúp chúng ta tiếp thu được nhiều tri thức bổ ích. Việc rèn luyện thể dục thể thao thường xuyên đem lại sức khỏe dẻo dai. Khi chúng ta biết quan tâm, giúp đỡ mọi người thì sẽ nhận lại niềm tin yêu và sự quý trọng. Kết hợp hài hòa giữa học tập, rèn luyện sức khỏe và trau dồi đạo đức, mỗi học sinh sẽ trở thành một người phát triển toàn diện.

Đoạn tổng – phân – hợp là đoạn văn kết hợp giữa diễn dịch và quy nạp. Câu mở đầu đoạn nêu ý khái quát bậc một, các câu tiếp theo triển khai cụ thể ý khái quát bằng các thao tác giải thích, chứng minh, phân tích, bình luận, nhận xét… Câu kết đoạn là ý khái quát bậc hai, có tính chất nâng cao và mở rộng.

VD1:

Đọc sách mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho con người. Nhờ sách, chúng ta được tiếp nhận nguồn tri thức vô tận của nhân loại từ xưa đến nay. Những tác phẩm văn học đưa ta sống nhiều cuộc đời khác nhau, cảm nhận những cung bậc tình cảm đa dạng. Các công trình khoa học lại mở ra cho ta cánh cửa để tìm hiểu thế giới tự nhiên và chinh phục nó. Sách còn dạy chúng ta cách sống, cách ứng xử, giúp ta hoàn thiện nhân cách. Chính vì vậy, đọc sách không chỉ là nhu cầu giải trí đơn thuần mà còn là con đường quan trọng để mỗi người tự học tập, bồi dưỡng và trưởng thành.

VD2:

Môi trường có vai trò vô cùng quan trọng đối với sự sống. Không khí trong lành giúp con người khỏe mạnh và cây cối phát triển tươi tốt. Nguồn nước sạch là điều kiện để duy trì sự sống của mọi loài. Rừng xanh giữ đất, giữ nước, điều hòa khí hậu và bảo vệ sự cân bằng sinh thái. Tuy nhiên, hiện nay môi trường đang bị tàn phá nghiêm trọng bởi ô nhiễm, chặt phá rừng, biến đổi khí hậu… Nếu con người không kịp thời bảo vệ và gìn giữ, sự sống trên trái đất sẽ bị đe dọa. Thế nên, bảo vệ môi trường không chỉ là trách nhiệm mà còn là nghĩa vụ cao cả của toàn nhân loại.

VD3:

Lòng biết ơn là một trong những đức tính cao quý nhất của con người. Từ thuở nhỏ, chúng ta được cha mẹ nuôi dưỡng, thầy cô dạy dỗ, bạn bè giúp đỡ, xã hội bao bọc. Những ân tình ấy không thể nào đong đếm bằng vật chất. Người có lòng biết ơn sẽ luôn trân trọng công lao của người khác, sống khiêm nhường và nhân ái hơn. Trái lại, kẻ vô ơn thường bị mọi người xa lánh và khinh bỉ. Do đó, lòng biết ơn không chỉ là nền tảng đạo đức mà còn là chìa khóa để mỗi người xây dựng một cuộc sống tốt đẹp, chan hòa yêu thương.

Đoạn văn song hành là đoạn văn mà các câu triển khai nội dung song song nhau, không có câu nào mang ý nghĩa bao trùm toàn đoạn. Mỗi câu trong đoạn đều nêu một khía cạnh của chủ đề, góp phần làm rõ nội dung chung.

VD1:

Trên cánh đồng, lúa đang thì con gái, xanh mướt như một tấm thảm khổng lồ. Bên bờ ruộng, những bụi tre rì rào trong gió, che mát cả một góc trời. Xa xa, đàn cò trắng chao liệng, điểm thêm nét duyên cho khung cảnh thanh bình. Trên con đường làng, lũ trẻ ríu rít nô đùa, tiếng cười vang vọng cả không gian. Tất cả tạo nên một bức tranh quê tươi đẹp, giản dị mà thân thương.

VD2:

Trong sân trường, cây phượng vĩ đỏ rực như một ngọn lửa khổng lồ. Tiếng ve kêu râm ran khắp vòm lá xanh, gợi cảm giác oi ả của mùa hè. Trên hành lang, học sinh tíu tít trò chuyện, trao nhau những dòng lưu bút ngắn ngủi. Trên gương mặt ai cũng hiện rõ niềm vui xen lẫn sự bâng khuâng khi phải chia tay thầy cô và bè bạn. Mùa hè đến cùng với bao kỉ niệm học trò khó quên.

VD3:

Ở thành phố, những tòa nhà cao tầng nối tiếp nhau, sáng rực ánh đèn về đêm. Các con đường luôn tấp nập xe cộ qua lại, tạo nên nhịp sống hối hả, sôi động. Trong công viên, trẻ em vui đùa, tiếng cười hòa cùng tiếng nhạc vang vọng. Các cửa hàng, siêu thị mở cửa muộn, thu hút đông đảo người mua sắm. Thành phố hiện lên hiện đại, nhộn nhịp và đầy sức sống.

Đoạn văn móc xích là đoạn văn mà các ý gối đầu, đan xen nhau. Biểu hiện rõ nhất là việc lặp lại một vài từ ngữ hoặc ý đã có ở câu trước để mở ra câu sau. Đoạn móc xích có thể có hoặc không có câu chủ đề.

VD1:

Học tập là con đường giúp ta tích lũy kiến thức. Kiến thức lại là hành trang để ta tự tin bước vào cuộc sống. Cuộc sống luôn đặt ra vô vàn thử thách, chỉ có người hiểu biết mới có thể vượt qua. Vượt qua được thử thách, con người trở nên trưởng thành và bản lĩnh hơn. Bản lĩnh ấy chính là chìa khóa mở ra cánh cửa của thành công.

VD2:

Tình bạn mang đến cho con người sự sẻ chia. Sự sẻ chia ấy làm vơi đi những nỗi buồn trong cuộc sống. Cuộc sống khi có người đồng hành sẽ trở nên ý nghĩa hơn. Ý nghĩa ấy lại nuôi dưỡng niềm tin và khát vọng. Niềm tin và khát vọng giúp tình bạn thêm bền chặt, gắn bó dài lâu.

VD3:

Mùa xuân mang theo những cơn mưa phùn lất phất. Mưa phùn thấm vào đất, đánh thức mầm non đang ủ trong lòng cỏ. Cỏ non lại trải thảm xanh mát mắt khắp cánh đồng. Cánh đồng xanh mướt như gọi đàn chim về ríu rít ca hát. Tiếng chim ríu rít báo hiệu một mùa xuân mới tràn đầy sức sống.

Đoạn văn so sánh là đoạn văn trong đó tác giả dùng biện pháp so sánh để làm nổi bật đặc điểm, tính chất của sự vật, sự việc. So sánh có thể là tương đồng (giống nhau) hoặc tương phản (khác nhau).

VD1 (So sánh tương đồng):

Tình bạn giống như một cái cây xanh. Cây xanh cần nước để lớn lên thì tình bạn cũng cần sự chân thành để bền lâu. Cây xanh đem lại bóng mát cho con người thì tình bạn cũng mang đến niềm vui và sự an ủi trong cuộc sống. Cây càng vững gốc thì càng khó bị gió bão quật ngã, cũng như tình bạn càng bền chặt thì càng khó bị thử thách làm lung lay.

VD2 (So sánh tương phản):

Người chăm chỉ khác với người lười biếng ở chỗ họ biết quý trọng thời gian. Người chăm chỉ tận dụng từng giờ để học tập và rèn luyện, trong khi người lười biếng lại để thời gian trôi đi vô ích. Người chăm chỉ thường gặt hái thành công, còn người lười biếng lại dễ rơi vào thất bại. Chính sự khác biệt này cho thấy giá trị của lao động và sự cố gắng.

VD3 (So sánh tương đồng):

Lời nói giống như hạt giống gieo vào tâm hồn. Hạt giống tốt sẽ nảy mầm thành những bông hoa đẹp, lời nói dịu dàng sẽ làm người khác hạnh phúc. Ngược lại, hạt giống xấu sẽ tạo ra cây độc, lời nói cay nghiệt sẽ khiến người khác đau buồn. Vì vậy, muốn có một vườn hoa tươi đẹp thì phải gieo những hạt giống tốt, cũng như muốn xây dựng mối quan hệ tốt đẹp thì cần lời nói tử tế.

Đoạn văn kết cấu đòn bẩy, bắc cầu là đoạn văn mở đầu nêu một nhận định, dẫn một câu chuyện hoặc một đoạn thơ văn, những dẫn chứng gần giống hoặc trái với ý tưởng (Chủ đề của đoạn) tạo thành điểm tựa, làm cơ sở để phân tích sâu sắc ý tưởng đề ra.

VD:

“Quen biết khắp thiên hạ, hiểu được mình có mấy người”. Bình thường chúng ta hay than vãn không tìm được người bạn hiểu được mình. Quả đúng như vậy, tri âm khó tìm, cuộc đời có thể có được người hiểu mình, thì không còn gì đáng tiếc! Nhưng, kết bạn không chỉ là việc của riêng đơn phương một người, mà tâm ý của cả hai phải hiểu rõ nhau, nếu chỉ một phía có tâm, một bên vô tâm thì sẽ khó thành bạn bè được. Một bên nghèo hèn, một bên giàu có, tình bạn cũng có cơ hội trải nghiệm đói no. Kết giao bạn bè, có thể cùng chung hoạn nạn, sinh tử không sợ mới có thể thấy rõ chân tình, mới đáng để ca tụng.