Đền thờ Đô Đài Bùi Cầm Hổ tọa lạc tại chân núi Bạch Tỵ, phường Đậu Liêu, Thị xã Hồng Lĩnh. Ngôi đền được xây dựng để tôn vinh danh nhân Bùi Cầm Hổ (1390 – 1483), một quan viên triều Lê nổi tiếng với đức độ, nhân văn và những đóng góp lớn cho đời sống dân chúng. Ông từng giữ chức Ngự sử dưới ba triều vua Lê và hai lần đi sứ nhà Minh, giúp duy trì sự phồn thịnh triều đại.

Đền thờ Đô Đài Bùi Cầm Hổ còn nổi tiếng với các công trình phúc lợi như xây dựng hệ thống dẫn nước từ núi xuống đồng ruộng, góp phần giảm thiểu thiệt hại do hạn hán cho hàng trăm mẫu ruộng. Sau khi ông qua đời, nhân dân xây dựng đền thờ để tưởng nhớ và tôn vinh công lao của ông.

Kiến trúc đền gồm thượng, trung và hạ điện, đều hướng về đông nam, với hai tượng phỗng chắp tay quỳ gối trước cổng, tạo không gian trang nghiêm. Nội thất đền giữ nhiều đồ tế khí, nghi trượng cổ xưa. Vượt qua nhiều biến cố của chiến tranh, đền đã được trùng tu nhưng vẫn giữ phần lớn giá trị văn hóa truyền thống.

Đền thờ không chỉ là nơi thờ phụng mà còn là điểm tham quan văn hóa – lịch sử quan trọng. Ngày 10/2/1992, đền thờ Đô Đài Bùi Cầm Hổ được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia, thu hút du khách trong và ngoài tỉnh đến chiêm bái, tìm hiểu về một nhân cách mẫu mực của lịch sử Việt Nam.

Khu di chỉ Thạch Lạc nằm trên hai gò đất ở thôn Thanh Sơn, xã Thạch Lạc, huyện Thạch Hà, là di tích khảo cổ quan trọng của Hà Tĩnh. Cuộc khai quật đầu tiên vào năm 1963 trên diện tích 1.500 m² đã phát hiện lớp văn hóa dày 2,7 m, gồm nhiều vỏ sò huyết và hơn 100 hiện vật đá như rìu tứ diện, bàn mài, bi gốm, cùng nhiều xương và răng động vật. Đồ gốm tại đây gồm nồi, bình, vò và âu, phản ánh nền văn hóa tiền sử phong phú.

Năm 2002, khai quật tiếp trên diện tích 100 m², các nhà khảo cổ phát hiện gần 150 chiếc rìu đá, bàn chày nghiền, bàn kê, cùng nhiều mảnh vỡ đồ gốm. Đặc biệt, một bộ xương người nằm ngửa, kèm rìu đá, có niên đại khoảng 3.000 – 3.500 năm, cung cấp thông tin quan trọng về cư dân cổ Hà Tĩnh.

Khu di chỉ Thạch Lạc không chỉ ghi lại dấu tích sinh hoạt, lao động mà còn là nơi nghiên cứu tín ngưỡng, tập quán của người xưa. Sự đa dạng hiện vật giúp các nhà khảo cổ lý giải các giai đoạn phát triển công cụ đá và đồ gốm trong khu vực.

Ngày nay, khu di chỉ Thạch Lạc được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia, thu hút nhiều nhà nghiên cứu và du khách yêu thích khảo cổ đến tham quan, tìm hiểu. Việc bảo tồn và khai thác giá trị di sản tại đây giúp gìn giữ nét văn hóa cổ xưa, đồng thời giáo dục lịch sử cho thế hệ trẻ.

Nguyễn Lỗi, con trưởng Tướng quốc Nguyễn Nhữ Lãm, là danh tướng nổi tiếng triều Lê, từng giữ nhiều chức vụ quan trọng. Ông có công lớn trong việc củng cố triều đình và tham gia các chiến dịch quân sự bảo vệ đất nước. Đền thờ Nguyễn Lỗi nằm dưới chân núi Bạch Mã, xã Sơn Bình, huyện Hương Sơn, được xây dựng theo kiến trúc chữ Nhị gồm hạ điện và thượng điện.

Hạ điện 3 gian 2 hồi, mái ngói âm dương, có tường bao quanh và trang trí lưỡng long chầu nguyệt. Nội thất theo kiểu tứ trụ “nội kẻ cầu, ngoại kẻ mái”. Thượng điện cũng 3 gian 2 hồi, đỉnh mái chạm hổ phù và đầu rồng, thể hiện sự uy nghi và tôn kính.

Di tích lưu giữ nhiều giá trị văn hóa và hiện vật quý như bàn thờ, tượng và đồ tế khí. Hàng năm, nhân dân tổ chức lễ hội tưởng nhớ công lao Nguyễn Lỗi, vừa mang ý nghĩa lịch sử vừa giáo dục truyền thống đạo lý uống nước nhớ nguồn.

Ngày 28/12/2001, đền thờ Nguyễn Lỗi được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia, trở thành điểm đến hấp dẫn cho những người yêu lịch sử và kiến trúc cổ, đồng thời góp phần quảng bá giá trị văn hóa của Hà Tĩnh.

Chùa Chân Tiên, thuộc xã Thịnh Lộc, huyện Can Lộc, được xây dựng từ thế kỷ 13, gồm nhà thờ Phật và nhà thờ Thánh Mẫu. Nhà thờ Phật theo kiến trúc tứ trụ, 3 gian, mái ngói vảy, thờ Quan Văn, Quan Võ. Nhà thờ Thánh Mẫu bao gồm thượng điện, kiệu Long đình và nhà Bái đường, chạm khắc hoa văn tinh xảo hình rồng, mặt trăng và hoa lá.

Chùa lưu giữ nhiều hiện vật quý như pho tượng Phật, lư hương, trống, hương án và cờ Phật. Không gian linh thiêng cùng kiến trúc cổ kính tạo nên nét đẹp văn hóa truyền thống đặc sắc. Chùa còn là nơi diễn ra các lễ hội Phật giáo và nghi lễ tôn giáo truyền thống, thu hút đông đảo tín đồ và du khách.

Ngày 1992, chùa Chân Tiên được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia, đồng thời trở thành địa điểm du lịch tâm linh nổi bật tại Hà Tĩnh. Đây là nơi du khách vừa chiêm bái, vừa tìm hiểu giá trị kiến trúc, nghệ thuật và lịch sử lâu đời.

Nguyễn Du (1765 – 1820), quê Tiên Điền, Nghi Xuân, là tác giả “Truyện Kiều” và nhiều tác phẩm văn học nổi tiếng. Khu di tích lưu niệm gồm nhà tư văn, nhà thờ Nguyễn Du, lăng Văn Sự, mộ và đền thờ, nhà trưng bày, cùng nhiều hiện vật quý giá.

Đây là nơi tưởng niệm, nghiên cứu cuộc đời và sự nghiệp Nguyễn Du, đồng thời giáo dục văn hóa, lịch sử và truyền thống cho thế hệ trẻ. Khu di tích còn tổ chức các hoạt động văn hóa, lễ hội tưởng niệm nhằm tôn vinh những giá trị văn học của đại thi hào.

Ngày 27/9/2012, khu di tích lưu niệm Nguyễn Du được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến không thể bỏ qua cho những ai yêu văn hóa và lịch sử Việt Nam.

Quần thể di tích Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác tọa lạc tại thôn Hải Thượng, xã Sơn Trung, huyện Hương Sơn, trải dài khoảng 8 km. Khu di tích bao gồm mộ đá, Phương Đình, tứ trụ, tượng đài cao 15 m, nhà bốc thuốc, sân đón tiếp, khu vườn và dịch vụ đi kèm. Với diện tích rộng 120.000 m², nơi đây được quy hoạch bài bản, kết hợp kiến trúc truyền thống và cảnh quan thiên nhiên.

Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1720 – 1791) là danh y nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam, sinh ra tại Hải Dương và sống tại quê mẹ ở Bàu Thượng, Hà Tĩnh từ năm 26 tuổi cho đến lúc qua đời. Ông được biết đến với những công trình y học, sách thuốc quý và cống hiến to lớn cho nền y học dân tộc.

Mộ của ông nằm ở khe Nước Cắn, chân núi Minh Tự, được xây bằng đá với hệ thống lan can, lư hương và cổng Tam Quan. Từ khu mộ, du khách có thể đi bộ trên đường đá xanh Thanh Hóa dẫn lên tượng đài, qua sân tượng đài, vườn cây và hệ thống tứ trụ. Các công trình như nhà ban quản lý, bãi đậu xe, nhà vệ sinh công cộng được bố trí khoa học, giúp du khách thuận tiện tham quan.

Quần thể di tích còn lưu giữ nhiều hiện vật quý và tổ chức các lễ hội tưởng nhớ Hải Thượng Lãn Ông. Đây là nơi nghiên cứu y học truyền thống, đồng thời giáo dục về tinh thần cống hiến, đạo đức và y đức cho thế hệ trẻ. Ngày 9/1/1990, quần thể di tích Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia, trở thành điểm đến văn hóa – lịch sử nổi bật ở Hà Tĩnh.

Nguyễn Tuấn Thiện (1401 – 1494) là nghĩa quân, đồng hành với Lê Lợi trong cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược, góp phần quan trọng trong việc xây dựng triều đại nhà Lê. Sau khi ông mất, nhân dân xây dựng đền thờ ven dòng sông Ngàn Phố, gọi là Kim Quy Sơn Thần, để tưởng nhớ công lao của ông.

Khu di tích lưu giữ nhiều hiện vật quý, bao gồm bàn thờ gỗ, hương án, Long ngai thần chủ, bình hoa gỗ, lưu hương, trường kiếm gỗ, đại tự gỗ chạm sơn son, trướng gỗ, câu đối gỗ và mâm chè gỗ. Ngoài ra, các tư liệu lịch sử về thân thế và sự nghiệp của Nguyễn Tuấn Thiện cũng được bảo tồn cẩn thận, tạo nên giá trị giáo dục lịch sử cho du khách.

Hàng năm, vào ngày 18/1 âm lịch, người dân và chính quyền địa phương tổ chức lễ giỗ tưởng nhớ Nguyễn Tuấn Thiện, kết hợp các hoạt động văn hóa, lễ hội truyền thống. Di tích không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là điểm nghiên cứu lịch sử, giáo dục tinh thần yêu nước, truyền thống chiến đấu chống xâm lược.

Ngày 20/7/1994, mộ và đền thờ Nguyễn Tuấn Thiện chính thức được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Du khách đến đây vừa chiêm bái vừa tìm hiểu về cuộc đời nghĩa sĩ và những giá trị văn hóa – lịch sử sâu sắc của Hà Tĩnh.

Đinh Lễ là khai quốc công thần triều Lê, tham gia nhiều chiến công xuất sắc trong phong trào giải phóng dân tộc khỏi ách đô hộ nhà Minh. Ông được Lê Thái Tổ phong làm Tư Không, chỉ huy hơn 1.000 nghĩa quân, và sau khi mất được phong Linh Cảm Đại Vương. Đền thờ Đinh Lễ tọa lạc trên núi Tùng Lĩnh, tỉnh Hà Tĩnh, lưu giữ hơn 600 năm lịch sử.

Kiến trúc đền gồm hệ thống cột kèo và rường đấu bằng gỗ, chạm khắc tinh xảo, tạo nên vẻ uy nghi, trang trọng. Đền còn lưu giữ các tượng Phật và hiện vật cổ, thể hiện sự kết hợp giữa tín ngưỡng dân gian và kiến trúc tôn giáo. Qua nhiều lần trùng tu, đền vẫn giữ nguyên giá trị truyền thống và nghệ thuật điêu khắc gỗ độc đáo.

Đền Đinh Lễ còn là nơi tổ chức lễ hội truyền thống, tưởng nhớ công lao của Đinh Lễ, kết hợp nghi lễ văn hóa và giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ. Du khách khi đến đây không chỉ chiêm bái mà còn tìm hiểu kiến trúc cổ, giá trị lịch sử và các câu chuyện chiến công của Đinh Lễ.

Ngày 2006, đền Đinh Lễ được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia, trở thành điểm đến quan trọng trong hành trình khám phá di tích lịch sử Hà Tĩnh.

Nguyễn Biểu sinh ra tại làng Bình Hồ, huyện La Sơn (nay là xã Yên Hồ, huyện Đức Thọ), là danh tướng nổi tiếng thời Trần, đỗ Tiến sĩ và giữ chức Ngự Sử. Khi quân Minh xâm lược Đại Ngu, ông được vua Trùng Quang Đế cử làm sứ giả thương lượng hòa bình. Trong cuộc gặp với tướng Trương Phụ, Nguyễn Biểu thể hiện lòng trung quân, nghĩa sĩ, bất khuất trước sự uy hiếp của kẻ thù.

Đền thờ Nguyễn Biểu tại Nội Diên lưu giữ nhiều hiện vật quý như tượng gỗ, đồ tế khí và tư liệu lịch sử. Sau chiến tranh, đền được nhân dân tu sửa nhiều lần, trở thành địa điểm giáo dục lịch sử và tôn vinh truyền thống yêu nước.

Năm 1991, đền thờ Nguyễn Biểu được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Du khách đến đây vừa tưởng nhớ đại nghĩa vừa tìm hiểu kiến trúc cổ và giá trị văn hóa – lịch sử lâu đời của Hà Tĩnh. Lễ hội truyền thống tại đền diễn ra hằng năm, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia, góp phần bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc.