Bài soạn "Ẩn dụ" số 5

I. ẨN DỤ LÀ GÌ ?

Câu 1. Trong khổ thơ:

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm.

Cụm từ Người Cha dùng để chỉ Bác Hồ. Có thể ví như vậy vì nhân dân ta, với lòng yêu kính Bác Hồ, đã coi Người là Cha già chung của dân tộc. Đất nước ta như một đại gia đình, đứng đầu gia đình Việt Nam là Bác Hồ, là người Cha luôn hết lòng lo cho hạnh phúc của nhân dân.

Câu 2. Cách nói này so với phép so sánh có khác nhau bởi vì nếu dùng phép so sánh thì phải nói đầy đủ hơn.

Bác Hồ (vế A) là vị Cha già của dân tộc (vế B).

Trong cách nói ẩn dụ không có vế A, cũng không có từ so sánh là.

Tóm tắt:

Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự

II. CÁC KIỂU ẨN DỤ

Câu 1. Trong câu thơ:

Về thăm nhà Bác làng Sen

Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.

Các từ thắp và lửa hồng chỉ hiện tượng những bông hoa râm bụt cùng nở. Có thể ví như thế vì sắc hoa đỏ như ánh lửa.

Câu 2. Cách dùng từ trong cụm từ in nghiêng dưới đây có gì đặc biệt so với cách nói thông thường?

Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng.

- Cách dùng từ trên có khác với cách nói thông thường vì người ta thường chỉ dùng từ giòn tan để nói về sự vật khác như: bắp rang giòn tan, bánh tráng nướng giòn tan, bánh xi-nách giòn tan ... không ai nói nắng giòn tan. Đây là một sự chuyển đổi cảm giác.

Câu 3. Từ những ví dụ đã phân tích ở các phần I và II, hãy nêu lên một số kiểu tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng thường được sử dụng để tạo phép ẩn dụ.

- Một số kiểu tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng thường được sử dụng để tạo phép ẩn dụ:

Khuôn trăng -> dùng để nói về gương mặt người phụ nữ tròn đẹp như vầng trăng. Hoa cười -> dùng để nói về miệng cười tươi như hoa của phụ nữ. Làn thu thủy (làn nước mùa thu) -> dùng để nói về ánh mắt sáng long lanh của người phụ nữ.

Ghi nhớ

Có bốn kiểu ẩn dụ thường gặp: - Ẩn dụ hình thức

- Ẩn dụ phẩm chất

- Ẩn dụ cách thức

- Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác

III. LUYỆN TẬP

Câu 1. So sánh đặc điểm và tác dụng của ba cách diễn đạt sau đây:

Cách 1 : - Bác Hồ mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Cách 2: - Bác Hồ như người Cha

Đốt lửa cho anh nằm

Cách 3: Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

- Cách 1 là cách diễn đạt thông thường không dùng một biện pháp tu từ nào.

- Cách 2 là cách diễn đạt có dùng phép so sánh.

- Cách 3 là cách diễn đạt dùng phép ẩn dụ. Đây là cách so sánh ngầm, là cách nói trực tiêp bằng hình ảnh, có tác dụng biểu cảm cao hơn cả.

Câu 2. Tìm các ẩn dụ trong các ví dụ sau đây: Nêu nét tương đồng giữa các sự vật hiện tượng được so sánh ngầm với nhau.

a) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.

Ăn quả là hình tượng ẩn dụ chỉ việc hưởng thụ những thành quả.

Kẻ trồng cây là hình tượng ẩn dụ chỉ những người đã tạo ra những thành quả đó.

b) Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.

Mực là hình ảnh ẩn dụ chỉ những kẻ xấu, những thói xấu.

Đen là hình ảnh ẩn dụ chỉ sự lây nhiễm những thói xấu.

Đèn là hình ảnh ẩn dụ chỉ những người tốt hoặc môi trường sống

tốt.

Sáng là hình ảnh ẩn dụ chỉ những ảnh hưởng tốt đẹp.

c) Thuyền về có nhớ bến chăng

Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.

Thuyền là hình ảnh ẩn dụ chỉ người ra về.

Bến là hình ảnh ẩn dụ chỉ người ở lại.

d) Ngày ngày Mặt Trời đi qua trên lăng

Thấy một Mặt Trời trong lăng rất đỏ

Mặt trời trong lăng là hình ảnh ẩn dụ chỉ Bác Hồ.

Câu 3. Tìm những ẩn dụ chuyển đổi cảm giác trong các câu văn, câu thơ dưới đây và nêu lên tác dụng của những ẩn dụ ấy trong việc miêu tả sự vật, hiện tượng.

a) Buổi sáng, mọi người đổ ra đường. Ai cũng muốn ngẩng lên cho thấy mùi hồi chín chảy qua mặt.

(Tô Hoài)

b) Cha lại dắt con đi trên cát mịn

Ánh nắng chảy đầy vai.

(Hoàng Trung Thông)

c) Ngoài thềm rơi chiếc lá đa

Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng.

(Trần Đăng Khoa)

d) Em thấy cả trời sao

Xuyên qua từng kẽ lá

Em thấy cơn mưa rào

Ướt tiếng cười của bố.

(Phan Thế Cải)

- Mùi hồi chảy qua mặt là một hình ảnh ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

- Ánh nắng chảy đầy vai là một hình ảnh ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

- Tiếng rơi rất mỏng là một hình ảnh ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

Cơn mưa rào ướt tiếng cười của bố là một hình ảnh ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

Những hình ảnh ẩn dụ chuyển đổi cảm giác thể hiện sự cảm nhận tinh tế của người viết và làm cho câu văn thêm sinh động, thêm hấp dẫn.