Bài soạn "Con cò" số 6

I. Tìm hiểu tác phẩm

1. Tác giả

Chế Lan Viên (1920 – 1989) tên khai sinh là Phan Ngọc Hoan, ông là một trong những nhà thơ hàng đầu của nền thơ ca Việt Nam thế kỷ XX.
Thơ của ông mang âm hưởng nghệ thuật độc đáo, rõ nét, đậm chất trí tuệ và tính hiện đại. Hình ảnh trong thơ của ông phong phú và đa dạng, đó là sự kết hợp giữa thực và ảo, có sự liên tưởng, tưởng tượng nhiều bất ngờ kỳ thú.
Ông có những tác phẩm nổi tiếng như: Điêu tàn, Ánh sáng và phù sa, Hoa ngày thường – Chim báo bão, …

2. Tác phẩm

Bài thơ con cò được sáng tác năm 1962, in trong tập Hoa ngày thường – Chim báo bão
Bố cục tác phẩm
Phần I: Hình ảnh con cò xuất hiện trong lời ru của mẹ đến với tuổi ấu thơ
Phần II: Hình ảnh con cò và lời ru của mẹ đã in đậm trong tiềm thức suốt cuộc đời của con
Phần III: Ý nghĩa của lời ru của mẹ và tình mẹ đối với cuộc đời mỗi con người.

II. Hướng dẫn soạn bài Con cò Ngữ văn 9

1. Câu 1 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Qua hình tượng con cò trong bài thơ, nhà thơ muốn nói vè người mẹ, những người phụ nữ có cuộc sống vất vả, nhọc nhằn những có một tấm lòng ca đẹp và những lời hát ru giản dị đi sâu vào tiềm thức mỗi người

2. Câu 2 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Bài thơ được tác giả chia thành 3 đoạn, nội dung chính của từng đoạn là

Phần I: Hình ảnh con cò xuất hiện trong lời ru của mẹ đến với tuổi ấu thơ
Phần II: Hình ảnh con cò và lời ru của mẹ đã in đậm trong tiềm thức suốt cuộc đời của con
Phần III: Ý nghĩa của lời ru của mẹ và tình mẹ đối với cuộc đời mỗi con người.
Ý nghĩa biểu tượng của hình tượng con cò được bổ sung, biến đổi qua các đoạn thơ là:

Hình ảnh con cò trong đoạn thơ thứ 1 là hình ảnh con cò trong lời ru của mẹ, hình ảnh con cò còn tượng trưng cho mẹ và tuổi thơ của con. Trong đoạn thơ thứ hai hình ảnh con cò theo con trên những bước đường đời, theo con trên những ước mơ và hành trình của tuổi trẻ. Cuối cùng hình ảnh con cò khơi nguồn cho những triết lí sâu xa về lòng mẹ và lời ru.

3. Câu 3 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Trong đoạn đầu bài thơ, những câu ca dao đã được vận dụng là

- Con cò bay lả bay la

Bay từ cổng phủ, bay ra cánh đồng

- Con cò bay lả bay la

Bay từ cửa phủ bay về Đồng Đăng

- Con cò mày đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm, lộn cổ xuống ao

Ông ơi ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục, đau lòng cò con.

Cách vận dụng ca dao của tác giả vô cùng khéo léo, tác giả không trích đoạn toàn bộ bài ca dao mà chỉ trích vài chữ nhằm gợi ra sự liên tưởng trong trí nhớ của mỗi người, tạo ra một không gian và khung cảnh quen thuộc trong cuộc sống xưa, nhằm gợi lại nỗi nhớ trong trái tim mỗi người. Đồng thời, những bài ca dao trên còn làm cho ta liên tưởng tới những người mẹ, những người phụ nữ xưa.

4. Câu 4 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

Hình ảnh con cò trong câu thơ trên biểu tượng cho tình mẹ, cho sự nâng niu, dìu dắt của người mẹ. Tình cảm đó theo con đến tận cuối cuộc đời. Câu thơ chứa đựng tình yêu thương vô bờ bến và sự hy sinh của người mẹ dành cho con

Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi

Đoạn thơ đúc kết một quy luật bền vững đó là tình cảm và sự thương yêu của mẹ dành cho con là vô bờ bến. Lời ru của mẹ là khúc hát theo con suốt cả cuộc đời. Cánh cò trong đoạn thơ hay chính là sự hóa thân của người mẹ. Hình ảnh con cò vỗ cánh qua nôi như đang che chở, bao bọc và đang dõi theo con suốt cả cuộc đời

5. Câu 5 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Bai thơ được viết theo thể thơ tự do, ít vần, câu dài ngắn khác nhau, có nhiều chỗ lặp có âm điệu như lời ru của mẹ
Giọng điệu triết lí suy ngẫm, nhịp điệu có âm hưởng như lời hát ru con.
Các yếu tố ấy đã tạo ra sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú của tác giả. Những hình ảnh trong thơ vừa giản dị, gần gũi lại mang nhiều ý nghĩa sâu sắc.

III. Luyện tập bài Con cò Ngữ văn 9 tập 2

1. Câu 1 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Trong bài thơ Khúc hát ru những em bé ngủ trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm: Tác giả đã lồng ghép lời ru vào những đoạn thơ khác trong tác phẩm. Có những lời ru trực tiếp từ người mẹ, thể hiện tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Tình yêu con hòa trong tình yêu đất nước, tình yêu cách mạng. Lời ru còn là niềm ước mong có được cuộc sống ấm no, tự do và niềm tin vào cuộc kháng chiến
Trong bài thơ Con cò của Chế Lan Viên: Lời ru xuất hiện ở đoạn thơ thứ 1 của tác phẩm. Bài thơ không trích dẫn trực tiếp mà chỉ gợi lại bài hát ru đẻ nói lên tình yêu thương của mẹ, ý nghĩa của lời ru nhằm khắc họa sự hy sinh, tảo tần và tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Lời ru mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

2. Câu 2 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 1

Đoạn thơ trên đã khắc họa tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Tình mẹ được tác giả lồng ghép, đặt tương quan so sánh với hình ảnh con cò. Mẹ sẽ che chở, nâng đỡ con trên mỏ nẻo đường “Cò sẽ tìm con”,”Cò sẽ yêu con”. Tình yêu của mẹ như cánh cò trắng đi theo con, bên cạnh con, mãi mãi yêu con. Sự hy sinh và tình yêu của mẹ như cánh cò che chở cho con trước mọi khó khăn, chông gai phía trước dù có là lên rừng hay xuống bể. Hai câu thơ cuối như một sư khẳng định chắc chắn đồng thời đó còn là lời khái quát chân thành của nhà thơ về tình mẫu tư “Con dù lớn vẫn là con của mẹ”. Đúng vậy, trong mắt mẹ còn dù có trưởng thành, có lớn lên bao nhiêu đi chăng nữa thì trong mắt mẹ con vẫn mãi chỉ như một con cò bé bỏng “Đi suốt cuộc đời lòng mẹ vẫn theo con”. Cuộc sống dù có biến chuyển thì tấm lòng của mẹ, sự yêu thương và hy sinh của mẹ dành cho còn vẫn không có gì thay đổi.