Bài soạn "Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự" số 4
Kiến thức cơ bản
Đối thoại là gì?
Đối thoại là hình thức đối đáp, trò chuyện giữa hai hoặc nhiều người. Trong văn bản, đối thoại được thể hiện bằng các gạch đầu dòng ở đầu lời trao và lời đáp (mỗi lượt lời là một lần gạch đầu dòng).
Độc thoại là gì?
Độc thoại là lời nói của một người nào đó không nhằm vào một ai hoặc nói với chính mình. Trong văn bản, khi người độc thoại cất thành tiếng thì phía trước câu nói có gạch đầu dòng. Còn khi không thành tiếng thì không có gạch đầu dòng. Trường hợp sau gọi là độc thoại nội tâm.
- Các hình thức đối thoại và độc thoại tạo cho câu chuyện có không khí như cuộc sống thật, đi sâu vào nội tâm nhân vật, bộc lộ được tính cách và sự chuyển biến trong tâm lí nhân vật,... nghĩa là làm cho câu chuyện sinh động hơn...
Tìm hiểu yếu tố đối thoại và độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự
Trang 176 - 177 SGK
Yêu cầu: Đọc đoạn trích và suy nghĩ để trả lời các câu hỏi [...]
Trả lời
a) Trong ba câu đầu của đoạn trích có hai gạch đầu dòng, có một dấu hai chấm, một dấu chấm hỏi và một dấu chấm than cho những lời thoại. Đó là dấu hiệu cho thấy có cuộc trò chuyện, trao đổi qua lại, trong đó ít nhất có hai người tản cư nói với nhau.
b) Câu: “Hà, nằng gớm, vỗ nào..." là câu ông Hai nói một mình, không nói với ai. Đó là câu độc thoại, không phải là câu đối thoại (bởi vì nội dung câu nói của ông chăng ăn nhập gì với nội dung những câu mọi người đang trao đổi). Ông Hai nói câu này là chỉ nhằm “tảng lờ" câu chuyện mà những người tản cư đang bàn luận.
Trong đoạn trích này còn có câu độc thoại tương tự: “Chúng bay ăn miếng Cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt gian bán nước để nhục nhã thế này!”.
c) Những câu: “Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu..." là lời ông Hai tự nói với mình, đúng hơn là tự hỏi mình. Đó là những câu độc thoại nội tâm.
d) Qua những câu đối thoại của những người tản cư tác giả đã thể hiện được tình huống của truyện, tạo được không khí cho truyện. Những câu đối thoại thể hiện được thái độ căm ghét cao độ của người dân kháng chiến với những kẻ đầu hàng giặc, thể hiện được lòng yêu nước, quyết tâm kháng chiến của họ.
Những câu độc thoại và độc thoại nội tâm của ông Hai thể hiện tâm trạng bất ngờ, đau đớn, xấu hổ của một người dân yêu nước, yêu quê hương khi nghe tin làng mình làm “Việt gian”. Tính cách ông Hai hiện lên sinh động không cần qua miêu tả của người kể chuyện.
Luyện tập
Câu 1 - Trang 178 SGK
Phân tích tác dụng của hình thức đội thoại trong đoạn trích [...]
Trả lời
- Lời nói ngập ngừng của bà Hai khi định nói cho chồng biết tin làng mình làm Việt gian (“Tôi thấy người ta đồn...) đã thể hiện được sự lo lắng và cũng sợ bà chủ nhà nghe thấy tin này. - Ông Hai không muốn đáp lại và khi đáp lại thì cụt lủn, cáu gắt thể hiện tâm trang chán chường, đau khổ, thất vọng của ông khi nghe tin làng mình theo Tây.
Câu 2 - Trang 179 SGK
Viết một đoạn văn kể chuyện theo đề tài tự chọn, trong đó sử dụng của hình thức đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm.
Gợi ý
Khi chọn chuyện để viết đoạn văn, em cần chú ý câu chuyện phải có các nhân vật đối đáp với nhau, có cả những câu nói thể hiện tâm trạng của nhân vật nào đó tự với mình, không nói với ai.
Đoạn văn mẫu
Chiều hôm ấy đi học về, lòng tôi man mác buồn vì một người bạn mới chuyển đi. Về nhà tôi chẳng thiết ăn uống, cứ thế nằm vật ra giường. Mẹ gọi xuống ăn cơm, tôi cũng chỉ nói vọng xuống nhà:
- Con hơn mệt nên không muốn ăn. Bố mẹ cứ ăn trước ạ.
Tôi cứ thế vùi mình vào trong chăn và trách Hoa, sao lại đi mà chẳng báo trước. Cậu thật vô tâm, thật ích kỉ, giá nói trước với tớ, tớ đã không buồn đến mức này. Nghĩ đến đó tôi lại khóc nức nở, rồi ngủ thiếp đi lúc nào không hay. Sáng hôm sau, ngủ dậy tôi bỗng thấy một lá thư đặt ngay bên cạnh mình, tôi nhìn nét chữ và nhận ra ngay:
- Trời ơi, là thư của Hoa!
Từng dòng chữ Hoa viết khiến cho tôi hiểu hơn quyết định chuyển trường của bạn và cả lí do bạn không nói với tôi. Tôi không còn trách Hoa nữa. Bạn ấy mãi mãi là người mà tôi yêu quý.
