Bài soạn: Hành động nói (tiếp theo) số 5

Bài tập 1: Tìm các câu nghi vấn trong bài Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn. Cho biết những câu ấy được dùng để làm gì. Vị trí của mỗi câu nghi vấn trong từng đoạn văn có liên quan như thế nào đến mục đích nói của nó?

Trả lời

Các câu nghi vấn trong bài Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn:

Từ xưa các bậc trung thần nghĩa sĩ bỏ mình vì nước, đời nào không có? - Mục đích nói: Trình bày (Khẳng định tấm gương trung quân liệt quốc, anh hùng dân tộc thời nào cũng có)
Lúc bấy giờ, dẫu các người không muốn vui vẻ phỏng có được không? - Mục đích nói: Điều khiển (Đánh đuổi được giặc rồi thì các ngươi có muốn không vui cũng không được)
Vì sao vậy? - Mục đích nói: Hỏi
Nếu vậy, rồi đây sau khi giặc giã dẹp yên, muôn đời để thẹn, há còn mặt mũi nào đứng trong trời đất nữa? - Mục đích nói: Điều khiển (Không còn mặt mũi nào đứng trong trời đất nếu hèn hạ. Hãy hành động đi!)
Vị trí của các câu: Đứng cuối một đoạn văn, sau khi đã đưa ra các dẫn chứng, phân tích hành động, thiệt - hơn. Các câu nghi vấn vang lên như để các binh lính tự hỏi lòng mình, tự trả lời để có những hành động và suy nghĩ đúng đắn. Đây cũng là tài dùng người của Trần Quốc Tuấn.

Bài tập 2: Nhiều người có nhận xét là trong các bài nói, bài viết của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường kêu gọi chiến sĩ, đồng bào bằng những câu trần thuật. Hãy tìm những câu trần thuật có mục đích cầu khiến trong các đoạn trích dưới đây của Người và cho biết hình thức diễn đạt ấy có tác dụng như thế nào trong việc động viên quần chúng.

Trả lời

Những câu trần thuật có mục đích cầu khiến trong các đoạn trích:

Đoạn a: Câu 1,2,4
Đoạn b: Câu 2
Tác dụng: Bác thường sử dụng những câu trần thuật để kêu gọi chiến sĩ, đồng bào bởi việc sử dụng các câu trần thuật không tạo cảm giác áp bức, bắt buộc mà gợi sự giản dị, gần gũi như đang trò chuyện để đánh động vào tấm lòng yêu nước của con dân Việt Nam.

Bài tập 3: Tìm các câu có mục đích cầu khiến trong đoạn trích sau. Mỗi câu ấy thể hiện quan hệ giữa các nhân vật và tính cách nhân vật như thế nào?

Trả lời

Các câu cầu khiến trong đoạn trích:

...Anh đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... (Dế Choắt)
Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. (Dế Mèn)
Mỗi câu đều cho ta thấy được tính cách và mối quan hệ của các nhân vật trong câu chuyện ấy:

Tính cách:

Dế Mèn là một kẻ kiêu căng, hống hách, ngạo mạn, không coi ai ra gì và không có tình thương với đồng loại, với những kẻ yếu đuối hơn mình.
Dế Choắt là một người sức khỏe không được tốt, tính tình hiền lành, an phận
Mối quan hệ giữa Dế Mèn và Dế Choắt:

Dế Choắt với Dế Mèn: Yếu thế hơn, muốn nhờ vả, cầu cạnh nên tìm cách nói khó để được Dế Mèn giúp đào một cái ngách sang tổ của Dế Mèn
Dế Mèn với Dế Choắt: Dế Mèn tự cho mình là bề trên, khỏe mạnh hơn nên trịch thượng, khinh thường Dế Choắt.

Bài tập 4: Trong các cách hỏi đường dưới dây, em nên dùng những cách nào để hỏi người lớn?

Trả lời

Em có thể dùng các cách (a),(b),(e) để hỏi người lớn

Bài tập 5: Trong quán ăn, một người nói với người bên cạnh: "Anh có thể chuyển giúp tôi lọ gia vị không ạ?". Theo em, trong những hành động dưới đây, người nghe nên chọn hành động nào?

Trả lời

Người nghe nên chọn hành động (c)