Bài soạn "Số phận con người" số 3

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Tác giả

Sô Lô khốp (1905 – 1984).
Ông xuất thân trong một gia đình lao động vùng sông Đông Nga.
Ông là người tích cực trong mọi hoạt động và được phong tặng nhiều danh hiệu như anh hùng lao động , viện sĩ viện hàn lâm.
Ông nhận được giải thưởng như: giải thưởng lê nin, giải thưởng quốc gia, giải thưởng nô ben văn học.
Các tác phẩm của ông luôn phản ánh một cách chân thực cuộc sống hiện thực nước Nga.
Tác phẩm tiêu biểu: Sông Đông êm đềm, đất vỡ hoang, số phận con người.

2. Tác phẩm

Hoàn cảnh sáng tác: tác phẩm được viết từ khi chiến tranh thế giới kết thúc năm 1957, tinh thần dân chủ tràn ngập nước Nga. Đồng thời khi đó văn học nghệ thuật đi sâu vào thâm nhập tìm hiểu đời sống số phận con người.
Thể loại: tiểu thuyết anh hùng ca.
Tác phẩm thể hiện cái nhìn về cuộc sống và chiến tranh một cách toàn diện, chân thực. Sự đổi mới cách miêu tả nhân vật khám phá tính cách Nga và khí phách anh hùng, nhân hậu của người lính Xô -viết. Sự thật táo bạo được nhà văn tôn trọng trong từng câu văn, câu viết, từng chi tiết từng hình ảnh. Ông dám nói lên sự thật cay đắng, khắc nghiệt. Ông coi sứ mệnh cao cả của nghệ thuật là nói về người lao động, người nhân dân.

3. Tóm tắt tác phẩm

Câu chuyện kể về cuộc đời và số phận của anh lính lái xe An-đrây Xô-cô-lốp.

Trong những năm nội chiến, Xô-cô-lốp tham gia Hồng quân. Nạn đói xảy ra, gia đình anh bị chết. Anh phải làm nhiều nghề để kiếm sống và đã xây dựng được một gia đình hạnh phúc. Chiến tranh chống phát xít bùng nổ, anh ra trận, bị bắt làm tù binh, bị tra tấn. Khi trốn thoát về được với Hồng quân thì anh mới biết vợ và hai con gái đã bị bom sát hại trước đó hai năm. Anh tiếp tục chiến đấu và đúng vào ngày chiến thắng, con trai của anh đã hi sinh. Sau chiến tranh, anh xuất ngũ và làm lái xe cho một đội vận tải. Gặp bé Va-ni-a (mồ côi cha mẹ), anh nhận nó làm con.Cuộc sống của anh từ đó thêm khó khăn song đã ấm áp hơn. Anh phải nén chịu, giấu đi những mất mát đau đớn của thể xác và tinh thần để bé Va-ni-a được hạnh phúc. Một lần gặp rủi ro, anh bị thu bằng lái xe. Sau sự việc đó, anh lại cùng con đến Ka-sa-rư để kiếm sống.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: Trang 124 sgk ngữ văn 12 tập 2

Hoàn cảnh và tâm trạng của An-đrây Xô-cô-lốp sau khi chiến tranh kết thúc và trước khi gặp bé Va-ni-a được miêu tả như thế nào?

Bài làm:
Hoàn cảnh:
Chiến tranh kết thúc An -đrây Xô -lô -cốp:
Chịu trăm ngàn cay đắng: “Tôi đã chôn chân trên đất người... cuối cùng của tôi”.
Không vợ con, không nhà cửa, không hi vọng, không trở về quê hương.
Trở thành người lang thang, ăn nhờ ở đậu, chìm trong men rượu để trốn tránh quá khứ.
Như vậy, chiến tranh tước đoạt tất cả những gì quý giá nhất: quê hương, gia đình, tình yêu thương, niềm hi vọng của người lính.
Diễn biến
Tâm trạng anh vỡ tung, mất hồn, rơi vào nỗi đau cùng cực, âm thầm chịu đựng. Sống như người lao động bình thường. Tìm đến rượu để giảm và quên hết nỗi đau, anh bế tắc không giải thoát được. Những giọt nước mắt: nỗi đau không thể diễn tả bằng lời. Tinh thần và thể chất dường như đổ sụp, trở nên như người mất hồn. Nỗi buồn đau, mất mát im đậm trên gương mặt anh “cặp mắt nguội lạnh lúc nào cũng buồn thê thảm”, vò xé trái tim anh “ trái tim tôi đã suy kiệt, đã bị chai sạn vì đau khổ”.
Chiến tranh hết anh trở về làm một người lao động bình thường nhưng vì đau khổ anh tìm đến rượu để quên nỗi đau. Những giọt nước mắt những nỗi đau không bao giờ nguôi trong lòng anh.

Câu 2: Trang 124 sgk ngữ văn 12 tập 2
Việc An-đrây Xô-cô -lốp nhận bé Va-ni-a làm con nuôi tác động lớn lao đến hai cha con như thế nào? Tâm hồn ngây thơ và lòng nhân hậu của An-đrây Xô-cô-lốp được biểu hiện như thế nào? Điểm nhìn của người kể chuyện có giống điểm nhìn của nhân vật không?
Bài làm:
Việc An- đrây Xô-cô-lốp nhận bé Va-ni-a tác động lớn đến cả hai nhân vật
Giữa lúc đang lâm vào tâm trạng buồn đau, bế tắc Xô - cô - lôp gặp bé Va - ni - a cũng là một nạn nhân đáng thương của chiến tranh. Qua việc nhận nuôi bé Va - ni - a làm con nuôi, sự ngây thơ tin tưởng, tình cảm gắn bó quyến luyến của bé đã phần nào xoa dịu trái tim đã “suy kiệt”, “chai sạn” vì đau khổ của Xô - cô - lôp. Anh đã lại có những “niềm vui không lời nào tả xiết”. Trở thành nơi nương tựa, che chở cho bé, điều đó đem lại cho anh niềm vui và hạnh phúc.
Tâm hồn ngây thơ của bé Va - ni - a và lòng nhân hậu của An - đrây Xô - cô - lôp được biểu hiện:
Với Va - ni - a: Khi được nhận làm con, Va - ni - a vô cùng sung sướng và xúc động, cậu vô cùng vui vẻ, hồn nhiên, gắn bó, quyến luyến chẳng rời người bố: áp sát vào người, ôm chặt lấy cổ, áp chặt má, bố đi vắng thì “khóc suốt từ sáng đến tối”.Đó là sự sung sướng, ngạc nhiên và hạnh phúc.
Với Xô - cô - lôp: anh đã thương cảm với số phận Va - ni - a: không cha, không mẹ, không nơi nương tựa vì thế quyết định nhận Va - ni - a là con và rồi chăm sóc chu đáo như con đẻ. Anh đã âm thầm chịu đựng những đau khổ vì sợ Va - ni - a đau khổ. Có cậu bé, anh thấy mình như được hồi sinh, anh thấy mọi thứ như bắt đầu trở nên “êm dịu hơn". Như vậy, chính lòng nhân ái đã giúp anh vượt qua cô đơn. Tình cảm giữa họ là tình cảm chân thành thắm thiết của hai người đều phải chịu những mất mát lớn trong chiến tranh. Họ gặp nhau một cách ngẫu nhiên nhưng khi gặp nhau họ lại khăng khít với nhau, yêu thương nhau, bù đắp cho nhau.
Điểm nhìn của An - đrây Xô - cô - lôp hoàn toàn trùng khớp với điểm nhìn của tác giả: “Cái chính ở đây là phải biết kịp thời quay mặt đi. Cái chính ở đây là đừng làm tổn thương trái tim em bé, đừng để cho em thấy những giọt nước mắt đàn ông hiếm hoi nóng bỏng lăn trên má anh”. Đó là điểm nhìn chan chứa yêu thương, hướng tới cuộc sống bình yên, tâm hồn trong sáng của trẻ thơ, mang đậm giá trị nhân đạo.

Câu 3: Trang 124 sgk ngữ văn 12 tập 2
An-đrây Xô-cô-lốp đã vượt lên nỗi đau và sự cô đơn như thế nào (khó khăn trong đời thường, chiêm bao ám ảnh và nỗi đau khôn nguôi)?
Bài làm:
Cuộc đời cô đơn, đau khổ với những khó khăn chồng chất của An - đrây Xô - cô - lôp đã được miêu tả hết sức sinh động, chân thực:
Những khó khăn trong việc chăm sóc bé Va - ni- a. Rồi những rủi ro trong công việc như xe của anh quét nhẹ phải con bò nên anh bị tước bằng, bị mất việc, phải đi phiêu bạt để kiếm sống. Bên cạnh đó, thể chất anh cũng yếu dần đi “trái tim tôi đã suy kiệt, đã chai sạn vì đau khổ”. Nỗi ám ảnh anh không dứt, hầu như đêm nào thức giấc gối “cũng ướt đẫm nước mắt”. Anh đã và đang phải gánh chịu những nỗi đau không gì bù đắp nổi, thời gian cũng không xoa dịu được vết thương trong lòng.
Sức mạnh vượt qua khó khăn: Nhờ vào tấm lòng nhân hậu, lòng yêu thương con người, nhân hậu và bản lĩnh kiên cường, lòng dũng cảm. Anh là tiêu biểu cho số phận và vẻ đẹp tâm hồn nước Nga.

Câu 4: Trang 124 sgk ngữ văn 12 tập 2
Nhận xét về thái độ kể chuyện. Ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề ở cuối tác phẩm
Bài làm:
Ta có thể thấy rõ truyện ngắn Số phận con người được xây dựng theo lối truyện lồng trong truyện, ở đây có hai người kể chuyện một là An-đrây Xô-cô-lốp và thứ hai là tác giả. Thái độ của người kể chuyện: sự tin tưởng vào một thế hệ tương lai qua hình ảnh chú bé Va - ni- a: “ Nghĩ rằng người Nga đó, con người có ý chí kiên cường, sẽ đứng vững được và sống bên canh bố, chú bé kia khi lớn lên sẽ có thể đương đầu với mọi thử thách...”.
Lời trữ tình ngoại đề: là lời giã bài cảm xúc của nhà văn với bạn đọc: “Hai con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng của bão tố chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ... nếu như Tổ quốc kêu gọi”. Thể hiện ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm: Tác giả bày tỏ khâm phục và tin tưởng ở tính cách Nga kiên cường. Đồng thời, nhắc nhở và kêu gọi sự quan tâm của xã hội đối với nhân cách con người và góp tiếng nói lên án chiến tranh phi nghĩa.

Câu 5: Trang 124 sgk ngữ văn 12 tập 2
Theo anh(chị), qua đoạn trích này, Sô-lô-khốp nghĩ gì về số phận con người?
Bài làm:
Suy nghĩ của Sô-lô-khốp về số phận con người:
Số phận con người” tập trung khám phá nỗi bất hạn của con người trong chiến tranh. Tuy viết về những đau thương mất mát trong chiến tranh khốc liệt, tác giả vẫn giữ vững niềm tin ở tính cách Nga kiên cường cũng như lòng tin ở cuộc sống. Sô­ lô­ khốp thông báo trước muôn vàn khó khăn và trở ngại mà con người phải vượt qua trên con đường vươn tới tương lai và hạnh phúc. Ông tin tưởng rằng: Con người vượt qua bất hạnh bằng tình yêu thương và lòng nhân ái. Tác giả tin tưởng vào tương lai của nước Nga.

Luyện tập
Bài tập 1: Luyện tập trang 124 sgk ngữ văn 12
Tìm cái mới của truyện ngắn Số phận con người trong miêu tả cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại của nhân dân Liên Xô.
Bài làm:
Cái mới của truyện ngắn Số phận con người trong việc miêu tả cuộc chiến tranh vệ quốc của nhân dân Liên Xô
Ông miêu tả cuộc chiến tranh trong bộ mặt thật của nó, trong đau khổ , chết chóc, máu me: Nhân vật chính trong tác phẩm là Xô cô lốp, một anh binh nhì trong Hồng quân, đại diện của hàng triệu người lính bình thường, gánh trên vai toàn bộ gánh nặng của cuộc chiến tranh. Xô cô lốp phải vượt qua bao gian khổ của thời chiến cũng như thời bình. Đó là người anh hùng vô danh, là chiến sĩ kiên cường với 1 trái tim nhân hậu
Tài nghệ của tác giả còn được thể hiện ở cách kể chuyện, tả cảnh, chọn lọc chi tiết, vẽ chân dung và dõi theo tâm trạng nhân vật. Sự ngưỡng mộ và cảm thông của nhà văn được gửi gắm qua phong cảnh, cách mô tả, và lời nói trữ tình ngoại đề của người kể chuyện.

Bài tập 2: trang 124 sgk ngữ văn 12 tập
Tưởng tượng và viết một đoạn văn về cuộc sống tương lai của hai bố con An-đrây Xô-cô-lốp
Bài làm:
Mới đó mà đã qua mười năm cậu bé Va-ni-a bé nhỏ ngày nào đã lớn trở thành chàng thanh niên khỏe mạnh. Cậu đã trở thành một nhà báo lớn làm cho tòa soạn Mat-xcơ-va. Cậu luôn dành thời gian đi khắp nước Nga để giúp đỡ những em nhỏ mồ côi và gặp khó khăn trong cuộc sống. Mặc dù công việc bận rộn nhưng cậu luôn dành thời gian chăm sóc bố An-đrây Xô-cô-lốp. Hai cha con sẽ dành cho nhau vào cuối tuần cùng nhau ân tối, đi câu , trượt tuyết và ngắm hàng bạch dương trắng xóa. Về phần An-đrây Xô-cô-lốp, mặc dù đã có tuổi nhưng ông vẫn khỏe lắm, ông dành thời gian chăm sóc vườn, làm từ thiện viết văn.