Bài soạn tham khảo số 4

Prô-mê-tê và loài người

Xuất xứ

• Văn được được trích trong Thần thoại Hy Lạp, tập 1, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1990, trang 79-81, Nguyễn Văn Khỏa

Giá trị nội dung

• Truyện giúp người đọc hình dung sự hình thành con người và thế giới muôn loài. Từ đó, ca ngợi công lao to lớn của hai vị thần Prô-mê-tê và Ê-pi-mê-tê đã cho mỗi loại có những đặc ân, “vũ khí” riêng và giúp cuộc sống trở nên tươi sáng và phong phú hơn.
• Qua Prô-mê-tê và loài người, ta thấy cách nhận thức và lý giải nguồn gốc con người và thế giới muôn loài của người Hy Lạp xưa chủ yếu dựa vào sự tưởng tượng của người xưa, xuất phát từ tình thương và mong muốn có một cuộc sống phong phú hơn, văn minh hơn, tươi sáng hơn của các vị thần.
• Qua câu chuyện, người xưa còn muốn gửi gắm thông điệp: mỗi loài (con vật, con người) đều cần có những đặc ân riêng, “vũ khí” riêng, sức mạnh riêng để có thể phòng thân, hộ mệnh, tự lập, tự bảo vệ được cuộc sống của chính mình.

Giá trị nghệ thuật

• Mang những đặc trưng của thể loại thần thoại như không gian không xác định nơi chốn cụ thể, thời gian cổ sơ
• Nhân vật điển hình, mang sức mạnh phi thường
• Cốt truyện tập trung nói về quá trình tạo nên con người và thế giới muôn loài của hai vị thần

Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Prô - mê - tê và loài người

Lý do các loài vì thần tạo ra con người

• Thế gian quá buồn chán
• Mặt đất mênh mông đã có nhiều vị thần nhưng còn buồn tẻ
• Hai anh em Prô-mê-tê và Ê-pi-mê-tê xin được tạo ra muôn loài cho thế gian
• Thế gian đã có nhiều loài vật, mỗi loài đều có sức mạnh riêng

=> Lý giải nguyên nhân các vị thần tạo ra muôn loài là do thấy rằng cuộc sống thế gian quá tẻ nhạt, chỉ có các vị thần sinh sống. Vì thế các vị thần quyết định tạo ra muôn loài để thế gian thú vị và nhiều màu sắc hơn.

=> Sự lý giải phong phú, giàu trí tưởng tượng của thần thoại thể hiện khát vọng của con người Hy Lạp trong việc khai phá thiên nhiên.

Đặc điểm của các loài vật trên thế gian

- Các loài vật đều có sức mạnh riêng

• Con chạy nhanh như gió
• Con có đôi mắt sáng xanh
• Con khổng lồ khỏe mạnh
• Con có bộ lông dày

- Prô-mê-tê phát hiện con người không có sức mạnh nào cả

• Ê-pi-mê-tê quên không ban cho con người đặc ân nào

=> Lý giải đặc điểm của muôn loài trên thế gian đều có những sức mạnh riêng và loại nào cũng có khả năng tự bảo vệ bản thân mình

=> Tình huống gay cấn, bất ngờ khi con người lại là loài vật yếu đuối nhất tạo sự hứng thú, tò mò cho người đọc

Phần thường Prô-mê-tê ban cho con người

• Prô-mê-tê tái tạo con người một thân hình giống các vị thần
• Prô-mê-tê lấy lửa của thần Mặt trời ban cho con người
  • Từ đó con người thoát khỏi cảnh tối tắm
  • Con người chiến thắng được sức mạnh của muôn loài bằng ngọn lửa

=> Ca ngợi ý nghĩa của ngọn lửa đối với cuộc sống của con người. Ngọn lửa giúp con người vượt qua bóng tối, sinh hoạt và chống lại những sức mạnh phi thường của muôn loài.

Trước khi đọc

Câu 1 trang 15 SGK Ngữ Văn 10 tập 1

Trả lời:

Xin chào thầy/cô và các bạn. Mình có tìm hiểu, từng đọc và nghe kể về thần thoại Hy Lạp. Đây chính là những tập hợp và truyền thuyết của người Hy Lạp cổ đại liên quan đến các vị thần, các anh hùng, bản chất của thế giới, nguồn gốc cũng như ý nghĩa của các tín ngưỡng, nghi lễ tôn giáo của họ. Prô-mê-tê và loài người là một trong những câu chuyện xuất sắc đó.

Dưới đây là một số điều mình biết về thần thoại này.

• Prô-mê-tê là một nhân vật trong thần thoại Hy Lạp.
• Prô-mê-tê đã ăn trộm lửa của Trời và trao cho loài người à cuộc sống của loài người dần được cải thiện.
• Thần Prô-mê-tê rất thương loài người, luôn luôn tìm cách giúp cho loài người đỡ khổ cực.

Đọc văn bản

Câu 1 trang 16 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1

Trả lời:

Qua việc đọc phần 1 của văn bản, theo em, thần Prô-mê-tê sẽ ban cho con người “vũ khí” như quần áo (“đúng là một con người trần trụi hoàn toàn đứng trước mặt Prô-mê-tê); “vũ khi” cần thiết để con người có thể sống được ở thế gian (ví dụ: đôi tay, lửa để tạo ra đồ ăn);

Câu 2 trang 16 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1

Trả lời:

• Những việc thần Prô-mê-tê đã làm bao gồm:
  • Tái tạo cho con người một thân hình đẹp đẽ thanh tao à hơn các con vật.
  • Giúp con người đứng thẳng, đi bằng hai chân, đôi tay thảnh thơi để làm việc khác.
  • Lấy lửa của thần Mặt Trời châm vào ngọn đuốc đem xuống cho loài người.

=> Từ những việc làm trên ta có thể thấy rằng thần Prô-mê-tê luôn chú trọng đến cuộc sống của con người, yêu thương con người bởi tất cả những việc kể trên đều hướng tới con người.

Câu 3 trang 17 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1

Trả lời:

• Đây là lời của con người nói về công lao của thần Prô-mê-tê khi đã ban cho họ ngọn lửa.
• Lời nói này như một lời cảm ơn, sự kính trọng, ca ngợi công ơn của thần Prô-mê-tê và “vũ khí” đặc biệt – ngọn lửa đã giúp cuộc sống con người văn minh và hạnh phúc hơn.

Sau khi đọc

Câu 1 trang 17 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1

Trả lời:

* Sự hình dung về một vị thần:

• Một người xuất hiện ở khoảng thời gian không rõ ràng.
• Thần là những người có sức mạnh lạ thường với những khả năng kì lạ.
• Thần là những người đem sức mạnh của mình để giúp đỡ chúng sinh.

* Nhân vật Prô-mê-tê và Ê-pi-mê-tê trong Prô-mê-tê và loài người không làm cho hình dung lúc ban đầu của em thay đổi. Bởi:

• Họ xuất hiện trong khoảng thời gian không rõ ràng (“thuở ấy”).
• Họ có sức mạnh và khả năng kì lạ:
  • Thần Ê-pi-mê-tê có khả năng tạo ra “vũ khí” để giúp cho các con vật có những sức mạnh riêng của mình (con thì được ban cho sức chạy nhanh, con được ban cho đôi mắt sáng, con có sức khỏe, ...).
  • Thần Prô-mê-tê ban cho người lửa.

• Họ dùng chính sức mạnh của mình để giúp đỡ chúng sinh.
  • Thần Ê-pi-mê-tê ban cho các con vật những “vũ khí”, đặc ân riêng để sống được ở thế gian.
  • Thần Prô-mê-tê giúp con người có hình hài thanh tao hơn, giúp con người đứng thẳng, đi lại bằng hai chân và tay để làm việc, đặc biệt ban cho “vũ khí” lửa để giúp cuộc sống họ trở nên tươi sáng, tốt đẹp hơn.

Câu 2 trang 17 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1

Trả lời:

* Tóm tắt quá trình tạo nên con người và thế giới muôn loài của hai nhân vật

• Nguyên nhân: mặt đất còn khá vắng vẻ, tình cảnh buồn tẻ à Prô-mê-tê và Ê-pi-mê-tê xin phép U-ra-nôx tạo cho thế gian một cuộc sống đông vui hơn.

Thần Ê-pi-mê-tê:

• Lấy đất và nước nhào nặn ra các loài vật và ban cho chúng một đặc ân của thần, một “vũ khí” để phòng thân, hộ mệnh, bảo vệ được cuộc sống của giống loài mình.

- Thần Prô-mê-tê:

• Sau khi xem xét những điều thần Ê-pi-mê-tê làm thì nhận ra vẫn còn sót một con cần được ban bố đặc ân, “vũ khí” đó là con người.
• Dựa theo thân hình trang nhã của các vị thần tái tạo lại thân hình cho con người trông thanh tao hơn.
• Làm cho con người đứng thẳng, đi bằng hai chân để đôi tay làm những việc khác.
• Băng lên bầu trời xa tít tắp đến tận cỗ xe của thần Mặt Trời Hê-li-ôx để lấy lửa rồi châm vào ngọn đuốc của mình và trao cho loài người.

* Cách xây dựng cốt truyện và nhân vật trong Prô-mê-tê và loài người ngắn gọn, cụ thể, tập trung vào việc nêu lên quá trình tạo nên con người và thế giới muôn loài của hai vị thần. Từ đó, làm nổi bật hình ảnh vĩ đại và công lao to lớn của hai vị thần.

Câu 3 trang 17 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1

Trả lời:

• Nội dung bao quát của truyện Prô-mê-tê và loài người:

Truyện giúp người đọc hình dung sự hình thành con người và thế giới muôn loài. Từ đó, ca ngợi công lao to lớn của hai vị thần Prô-mê-tê và Ê-pi-mê-tê đã cho mỗi loại có những đặc ân, “vũ khí” riêng và giúp cuộc sống trở nên tươi sáng và phong phú hơn.

• Thông điệp mà người xưa muốn gửi gắm qua câu chuyện:

Mỗi loài (con vật, con người) đều cần có những đặc ân riêng, “vũ khí” riêng, sức mạnh riêng để có thể phòng thân, hộ mệnh, tự lập, tự bảo vệ được cuộc sống của chính mình.

Câu 4 trang 17 SGK Ngữ Văn 19 Tập 1

Trả lời:

Qua Prô-mê-tê và loài người ta thấy cách nhận thức và lí giải nguồn gốc con người và thế giới muôn loài của người Hy Lạp xưa chủ yếu dựa vào sự tưởng tượng của người xưa, xuất phát từ tình thương và mong muốn có một cuộc sống phong phú hơn, văn minh hơn, tươi sáng hơn của các vị thần.

Câu 5 trang 17 SGK Ngữ Văn Tập 1

Trả lời:

Những dấu hiệu nhận ra Prô-mê-tê và loài người là một truyện thần thoại:

• Không gian: “thế gian” à không xác định nơi chốn cụ thể.
• Thời gian: “thuở ấy” à thời gia cổ sơ, không xác định và mang tính vĩnh hằng.
• Cốt truyện: tập trung nói về quá trình tạo nên con người và thế giới muôn loài của hai vị thần Prô-mê-tê và Ê-pi-mê-tê.
• Nhân vật: là hai vị thần có sức mạnh phi thường để thực hiện công việc sáng tạo thế giới và sáng tạo văn hóa.
  • Thần Prô-mê-tê sử dụng sức mạnh phi thường của mình để tái tạo hình dạng con người, tạo ra lửa, giúp con người đứng thẳng.
  • Thần Ê-pi-mê-tê sử dụng sức mạnh phi thường của mình để ban những đặc ân, “vũ khí” cho từng loài vật.

Câu 6 trang 17 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1

Trả lời:

* Sự tương đồng:

• Cả hai truyện đều thuộc thể loại truyện thần thoại.
• Cả hai truyện đều lí giải bằng trực quan và bằng tưởng tượng.
• Đều có những yếu tố tưởng tượng, hư cấu.
• Đều nói về sự tạo lập thế giới.

* Sự khác biệt:

Thần Trụ trời

Prô-mê-tê và loài người.

• Thần thoại Việt Nam.
• Quá trình tạo lập trời và đất.
• Thần thoại Hy Lạp.
• Quá trình tạo nên con người và thế giới muôn loài.

Tóm tắt văn bản

Thuở ấy thế gian chỉ mới có các vị thần, mặt đất mênh mông nhưng khá vắng vẻ. Vì vậy, hai anh em Prô-mê-tê và Ê-pi-mê-tê đã xin phép U-ra-nôx và Gai-a tạo cho thế gian đông vui hơn. Nói rồi, cậu em Ê-pi-mê-tê lập tức lấy đất và nước nhào nặn ra các loài vật và ban cho mỗi loài một đặc ân của thần và “vũ khí” riêng để chúng có thể tự phòng thân. Con thì được ban chạy nhanh như gió, con thì có đôi mắt sáng nhìn thấu đêm đen, ... Khi công việc xong xuôi, Ê-pi-mê-tê gọi Prô-mê-tê đến xem xét thì mọi việc rất tốt nhưng thiếu một con cũng cần “vũ khí” – con người. Bằng trí thông minh của mình cùng nỗi lo lắng dành cho con người, Prô-mê-tê đã dựa theo thân hình trang nhã của các vị thần để tái tạo lại cho họ một thân hình thanh tao hơn, giúp con người đứng thẳng, đi bằng hai chân, làm việc bằng đôi tay. Không chỉ vậy, Prô-mê-tê còn lên tận cỗ xe của thần Mặt Trời Hê-li-ôx để lấy lửa châm vào ngọn đuốc của mình rồi trao cho con người. Nhờ ngọn lửa đó, cuộc sống của con người bừng sáng hơn, thoát khỏi cảnh tối tăm, lạnh giá, đói khát, cuộc sống cũng trở nên văn minh và hạnh phúc hơn.