Bài soạn "Tìm hiểu chung về văn miêu tả" số 5

I - Thế nào là văn miêu tả ?

Câu 1: Hãy đọc và suy nghĩ về các tính huống sau :

- Tình huống 1 : Trên đường đi học, em gặp một người khách hỏi thăm đường về nhà em. Đang phải đến trường, làm thế nào để người khách nhận ra được nhà em ?

- Tình huống 2 : Em cùng mẹ đi đến cửa hàng mua áo ; trước rất nhiều chiếc áo khác nhau, nhiều màu nhiều vẻ, treo tận trên cao, làm thế nào để người bán hàng lấy xuống được chiếc áo mà em định mua ?

- Tình huống 3 : Một học sinh lớp 3 hỏi em : Lực sĩ là người thế nào ? Em phải làm gì để học sinh ấy hình dung ra được hình ảnh của một lực sĩ ?

Trong những tình huống trên, em đã phải dùng văn miêu tả. Hãy nêu lên một số tình huống khác tương tự và rút ra nhận xét thế nào là văn miêu tả.

Trả lời :

- Tình huống 1 : Muốn ông khách nhận ra được nhà em thì em phải miêu tả những đặc điểm tính chất nổi bật của con đường đến nhà để người khách có thể quan sát, hình dung và tìm được nhà.

- Tình huống 2 : Em phải miêu tả được những nét nổi bật phân biệt chiếc áo em định mua với những chiếc áo còn lại.

- Tình huống 3 : Người lực sĩ có những đặc điểm tính chất rất nổi bật về khả năng sức mạnh vì thế về hình thức cũng sẽ có những nét khác biệt so với người bình thường. Em hãy miêu tả những nét hình thể và việc làm của người đó.

- Một số tình huống tương tự : Kể lại cho một người bạn về ngôi trường mình đang học như thế nào ? Con mèo nhà em có những đặc điểm gì nổi bật ?

- Nhận xét về văn miêu tả : Văn miêu tả giúp người đọc, người nghe hình dung ra những đặc điểm, tính chất nổi bật của một sự việc, sự vật, con người, phong cảnh…

Câu 2 : Trong văn bản Bài học đường đời đầu tiên, có hai đoạn văn miêu tả Dế Mèn và Dế Choắt rất sinh động. Em hãy chỉ ra hai đoạn văn đó và trả lời các câu hỏi sau:

a) Hai đoạn văn có giúp em hình dung đặc điểm nổi bật của hai chú dế ?

b) Những chi tiết và hình ảnh nào đã giúp em hình dung được điều đó ?

Trả lời :

- Đoạn văn miêu tả Dế Mèn : Từ đầu đến "đứng đầu thiên hạ rồi".

- Đoạn văn miêu tả Dế Choắt : Từ "Cái chàng Dế Choắt" đến "nhiều ngách như hang tôi".

a) Hai đoạn văn trên giúp ta hình dung được đặc điểm nổi bật của hai chú dế rất tương phản.

- Dế Mèn là chàng thanh niên cường tráng

- Dế Choắt là người yếu đuổi bẩm sinh

b) Những hình ảnh và chi tiết :

- Dế Mèn : đôi càng mẫm bóng; những cái vuốt cứng đầu và nhọn hoắt; đôi cánh chấm đuôi; cả người phủ màu nâu bóng mỡ; ngứa chân đá anh Gọng Vó...

- Dế Choắt : người gầy gò, dài lêu nghêu; cánh ngắn hở cả lưng, sườn; càng bè bè; mặt ngẩn ngẩn ngơ ngơ; chỉ đào được cái hang nông,...

Ghi nhớ :

Văn miêu tả là loại văn nhằm giúp người đọc, người nghe hình dung những đặc điểm, tính chất nổi bật của một sự vật, sự việc, con người, phong cảnh, ... làm cho những cái đó như hiện lên trước mắt người đọc, người nghe. Trong văn miêu tả, năng lực quan sát của người viết, người nói thường bộc lộ rõ nhất.

II - Luyện tập

Câu 1 : Hãy đọc các đoạn trích sau và trả lời câu hỏi

Đoạn 1 :

Chẳng bao lâu, tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng, muốn thử sứ lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua...

(Tô hoài)

Đoạn 2 :

Chú bé loắt choắt

Cái xắc xinh xinh

Cái chân thoăn thoắt

Cái đầu nghênh nghênh

Ca lô đội lệch

Mồm huýt sáo vang

Như con chim chích

Nhảy trên đường vàng...

(Tố Hữu)

Đoạn 3 :

Mấy hôm nọ, trời mưa lớn, trên những hồ ao quanh bãi trước mặt, nước dâng trắng mênh mông. Nước đầy và nước mới thì cua cá cũng tấp nập xuôi ngược, thế là bao nhiêu cò, sếu, vạc, cốc, le, sâm cầm, vịt trời, bồ nông, mòng, két ở các bãi sông xơ xác tận đâu cũng bay cả về vùng nước mới để kiếm mồi. Suốt ngày, họ cãi cọ om bốn góc đầm, có khi chỉ vì tranh một mồi tép, có những anh Cò gầy vêu vao ngày ngày bì bõm lội bùn tím cả chân mà vẫn hếch mỏ, chẳng được miếng nào.

(Tô Hoài)

Câu hỏi :

Mỗi đoạn miêu tả ở trên tái hiện lại điều gì ? Em hãy chỉ ra những đặc điểm nổi bật của sự vật, con người và quang cảnh đã được miêu tả trong ba đoạn văn, thơ trên.

Trả lời :

- Đoạn 1 :+ Tái hiện hình ảnh Dế Mèn

+ Đặc điểm nổi bật : một chàng dế thanh niên cường tráng, vừa to khỏe, mạnh mẽ, càng mẫm bóng, vuốt sắc nhọn.

- Đoạn 2 :

+ Tái hiện hình ảnh chú bé liên lạc

+ Đặc điểm nổi bật : nhỏ bé nhưng thông minh, nhanh nhẹn, vui vẻ, hồn nhiên.

- Đoạn 3 :

+ Tái hiện quang cảnh ao hồ sau trận mưa lớn

+ Đặc điểm nổi bật : Các con vật đang ồn ào, náo động kiếm ăn : “họ cãi cọ om bốn góc đầm chỉ vì tranh nhau tép”.

Câu 2 : Đề luyện tập

a) Nếu phải viết một đoạn văn miêu tả cảnh mùa đông đến thì em sẽ nêu lên những đặc điểm nổi bật nào ?

b) Khuôn mặt mẹ luôn hiện lên trong tâm trí em, nếu tả khuôn mặt của mẹ thì em chú ý tới đặc điểm nổi bật nào ?

Trả lời :

a) Những đặc điểm nổi bật của mùa đông :

- Bầu trời xám xịt, nặng nề

- Cảnh vật hoang tàn, vắng vẻ

- Gió lạnh thấu xương

- Đường lầy, ướt nhẹp

- Hoạt động đơn điệu của con người

- Người mặc đồ rét dày nên chậm chạp

...

b) Khuôn mặt mẹ cần chủ ý những đặc điểm :

- Đẹp dịu hiền, thân quen, gần gũi

- Các chi tiết như tóc, mắt, miệng, má cần được miêu tả có nét đặc trưng, không thể giống mẹ của người khác.