Bài soạn "Vi hành" của Nguyễn Ái Quốc số 4

I. Tác giả
1. Tiểu sử - Cuộc đời
- Nguyễn Ái Quốc (Hồ Chí Minh) sinh ngày 19/5/1890, trong một gia đình yêu nước ở Kim Liên, Nam Đàn, Nghệ An.
- Người học ở trường Quốc học Huế rồi dạy học ở Dục Thanh (Phan Thiết).
- Sớm có lòng yêu nước; Năm 1911, ra đi tìm đường cứu nước
- Hoạt động cách mạng ở nhiều nước: Pháp, Trung Quốc, Thái Lan…
- Ngày 3-2-1930, Người thành lập Đảng cộng sản Việt Nam.
- Năm 1941, Người trở về nước, lãnh đạo phong trào Cách Mạng trong nước
- Tháng 8-1942, Người sang Trung Quốc để tranh thủ sự viện trợ của quốc tế, bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam đến tháng 9-1943.
- Ra tù, Người trở về nước, lãnh đạo phong trào Cách Mạng, tiến tới Tổng khởi nghĩa tháng 8-1945.
- Ngày 2-9-1945, Người đọc bản tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa, giữ chức vụ Chủ tịch nước.
+ Lãnh đạo nhân dân trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mĩ.
+ Người từ trần ngày 2-9-1969, tại Hà Nội.

2. Sự nghiệp văn học
a. Quan điểm sáng tác
- Hồ Chí Minh coi văn học là một vũ khí chiến đấu lợi hại phụng sự cho sự nghiệp cách mạng: “mỗi nhà văn là một chiến sĩ trên mặt trận văn hóa, văn nghệ”.
- Hồ Chí Minh luôn chú trọng tính chân thật và tính dân tộc của văn học.
- Khi cầm bút bao giờ Bác cũng xuất phát từ mục đích, đối tượng tiếp nhận để quyết định nội dung và hình thức của tác phẩm.

b. Di sản văn học
- Văn chính luận: các bài báo đăng trên báo Nhân đạo, Người cùng khổ như “Tuyên ngôn độc lập”, “Bản án chế độ thực dân Pháp”, “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến”, “Lời kêu gọi chống Mĩ cứu nước”,...
- Truyện và kí: truyện ngắn viết bằng tiếng pháp đăng trên các báo ở Pa-ri như “Lời than vãn của bà Trưng Trắc”, “Vi hành”, “Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu”, “Nhật kí chìm tàu”,...
- Thơ ca: “Nhật kí trong tù”, chùm thơ sáng tác ở Việt Bắc và trong kháng chiến chống Pháp “Ca binh lính ca”, “Ca sợi chỉ”...

c. Phong cách nghệ thuật
- Tính đa dạng: Bác viết nhiều thể loại, viết bằng nhiều thứ tiếng và mỗi thể loại đều có những nét độc đáo, hấp dẫn riêng
+ Văn chính luận: ngắn gọn, xúc tích, lập luận chặt chẽ, đa dạng về bút pháp.
+ Truyện và ký: thể hiện tinh thần chiến đấu mạnh mẽ và nghệ thuật trào phúng sắc bén.
+ Thơ ca: gồm hai loại, mỗi loại có nét phong cách riêng.
- Tính thống nhất:
+ Cách viết ngắn gọn, trong sáng, giản dị
+ Sử dụng linh hoạt các bút pháp nghệ thuật khác nhau
+ Hình tượng nghệ thuật vận động hướng về ánh sáng tương lai

3. Vị trí và tầm ảnh hưởng
- Nguyễn Ái Quốc là nhà yêu nước, nhà cách mạng vĩ đại, nhà hoạt động lỗi lạc của phong trào Quốc tế. Đồng thời Người cũng là một nhà thơ, nhà văn tài năng và đầy sáng tạo.
- Văn thơ Hồ Chí Minh là di sản tinh thần vô giá, là một bộ phận gắn bó hữu cơ với sự nghiệp cách mạng vĩ đại của Người. Văn thơ của Người có tác dụng to lớn đối với quá trình phát triển của cách mạng Việt Nam, đồng thời có vị trí đặc biệt quan trọng trong lịch sử và đời sống tinh thần của dân tộc.

II. Tác phẩm
1. Tóm tắt
Trên chuyến xe điện ngầm, đôi trai gái người Pháp nhìn thấy nhân vật tôi - một người An Nam nên tưởng đó là vua Khải Định. Họ bàn luận, nhận xét về Khải Định và coi hắn như một tên hề, một trò giải trí rẻ tiền. Đôi trai gái xuống tàu, người kể chuyện nhớ về ngày ấu thơ, về câu chuyện vi hành của Vua Pi-e, vua Thuấn rồi liên hệ, bình luận về cuộc vi hành mờ ám vì mục đích riêng của Khải Định. Tác giả cũng kể về sự nhầm lẫn của người Pháp, của chính quyền thực dân. Qua đó châm biếm cách đối xử của thực dân Pháp đối với người Việt Nam yêu nước.

2. Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ và hoàn cảnh ra đời
- Vi hành là truyện ngắn được viết bằng tiếng Pháp, đăng trên báo Nhân Đạo, số ra ngày 19/2/1923.
- Tác phẩm được đăng báo đúng vào dịp vua Khải Định được chính phủ Pháp đưa sang dự cuộc đấu xảo thuộc địa ở Mác – xây.
b. Bố cục
- Phần 1 (từ đầu đến “vi hành” đấy): Cuộc trò chuyện của đôi trai gái trên chuyến tàu ngầm.
- Phần 2 (còn lại): Nhận định và thái độ mỉa mai đối với vua Khải Định.
c. Giá trị nội dung
Tác phẩm có sức chiến đấu mạnh mẽ
- Tố cáo chế độ chính sách dã man, bịp bợm của thực dân
- Lên án chính sách ngu dân, đầu độc người dân bằng thuốc phiện, rượu
- Bản chất của những tên thực dân lừa bịp, mang danh khai hóa nhưng thực chất cướp nước
- Tố cáo chế độ nhà tù giam cầm người yêu nước trên khắp đất Pháp
d. Giá trị nghệ thuật
- Hình thức bức thư gửi cô em gái, tạo sự khách quan, tăng tính tự nhiên, chân thật cho tác phẩm.
- Tác phẩm tiêu biểu cho bút pháp văn xuôi hiện đại.
- Tình huống truyện độc đáo
- Cách kể truyện tự nhiên, hóm hỉnh, kết hợp giữa kể và tả

Hướng dẫn soạn bài

Câu 1:

* Mâu thuẫn trào phúng cơ bản của truyện ngắn Vi hành: được mở đầu bằng một tình huống oái oăm, vừa vui vừa tạo được hiệu quả châm biếm sâu cay. Đó là tình huống nhầm lẫn của đôi trai gái người Pháp trong chuyến tàu điện ngầm: nhìn người An Nam (nhân vật tôi) và cho đó là Khải Định. Chính nhờ sự nhầm lẫn đó mà hình ảnh Khải Định được miêu tả vừa rất khách quan lại vừa hài hước.

Câu 2:

Một trong những vấn đề then chốt của nghệ thuật truyện ngắn là tạo được tình huống truyện độc đáo.

* Tác giả đã sáng tạo được tình huống truyện trong truyện ngắn này, đó là tình huống nhầm lẫn.

* Tác dụng của tình huống truyện trong việc thể hiện chủ đề của tác phẩm và khắc họa nhân vật Khải Định:

Với tình huống nhầm lẫn, bức chân dung Khải Định không phải là một ông vua của một đất nước mà là một vai hề
Khắc họa một vẻ ngoài không giống ai của Khải Định, cái vẻ ngoài nhố nhăng, lố bịch. Ông ta chỉ là một con rối không hơn không kém trong con mắt của đôi thanh niên nam nữ người Pháp.
Chính nhờ tình huống truyện nhầm lẫn, mặc dù vua Khải Định không hề xuất hiện trong truyện nhưng chân dung của ông ta được dựng lên rất cụ thể và ngộ nghĩnh.

Câu 3:

* Phân tích hình tượng nhân vật Khải Định:

Mặt mũi: da vàng bủng như quả chanh, mũi tẹt, mắt xếch
Trang phục: lố lăng chẳng ra một phong cách nào, cốt chỉ đẻ khoe trang sức lụa là có bao nhiêu là đeo hết hết lên người trưng diện.
Điệu bộ: lấm lén, lúng túng của phường ăn cắp vụng trộm
Hành vi: nhút nhát
=> Thể hiện rõ bản chất lố lăng của ông vua bù nhìn.

* Tính chiến đấu mạnh mẽ và nghệ thuật trào phúng sắc bén của ngòi bút Nguyễn Ái Quốc:

Tố cáo chế độ thực dân với chế độ chính sách dã man và bịp bợm
Lên án chính sách lừa bịp của thực dân, chính sách ngu dân, đầu độc người dân bằng thuốc phiện và rượu cồn
Tố cáo chế độ nhà tù, những truy nã bủa vây theo dõi những người yêu nước trên khắp đất Pháp
* Đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm:

Tác giả đã xây dựng được một tình huống truyện độc đáo
Truyện được viết dưới dạng một bức thư – một lối văn tự do, phóng túng và đa giọng điệu
Tính chất đa giọng điệu với nhiều sắc điệu khác nhau, từ giọng điệu giễu cợt mỉa mai, phê phán đả kích đến giọng điệu trữ tình tự sự… đã làm nên sức hấp dẫn và sức chiến đấu của tác phẩm.