Bài tham khảo số 8
Nhắc đến Lý Bạch là người ta nhớ đến một trong ba nhà thơ cự phách đời Đường, được người đời ca ngợi là “Thi tiên”. Ông cũng đã để lại nhiều bài thơ hay cho đời và trong số đó không thể không nhắc đến bài thơ “Hoàng hạc lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng”.
Thông qua nhan đề bài thơ đã gợi mở được nơi Lý Bạch đưa tiễn bạn lên đường đi xa về phía tây là lầu Hoàng Hạc. Đây chính là một thắng cảnh thuộc Vũ Xương, tỉnh Hồ Bắc. Tại lầu Hoàng Hạc gắn liền với huyền thoại Phí Văn Vi đắc đạo thành tiên, đã từ đây cưỡi hạc ra đi. Bạn chính là Mạnh Hạo Nhiên (689-740) một nhà thơ nổi tiếng và bạn vong niên của Lý Bạch một kẻ sĩ hào hiệp hào hoa, phóng khoáng, ưa ngao du, rất tâm đầu ý hợp với Lý Bạch Hai chữ “Cố nhân” (bạn cũ, người xưa) ở trong câu đầu nói lên mối quan hệ sâu sắc, lâu bền về tình bạn đẹp giữa hai nhà thơ gợi mở:
Cố nhân tây từ Hoàng Hạc lâu
(Bạn từ lầu Hoàng Hạc lên đường)
Có thể thấy được câu thơ dịch rất hay và thanh thoát, nhưng chữ “tây” chưa dịch được để nói lên hướng đi của bạn. Đối với chữ “bạn” chưa lột tả hết ý và cảm xúc của từ “cố nhân”. Thế rồi chính trong thơ cổ, mỗi lần từ “cố nhân” xuất hiện, gợi tả bao tình nghĩa làm rung động hồn người biết bao nhiêu:
“Dạng chu tầm thuỷ tiện
Nhân phỏng cố nhân cư”
Mạnh Hạo Nhiên
(Thuật dòng đủng đỉnh thuyền bơi
Cố nhân gần đó, qua chơi thăm nhà)
“Tại ai, há dám phụ lòng cố nhân”
(câu 2330- “Truyện Kiều”)
Người ta đọc thấy được đối với câu hai phát triển và hoàn thiện câu thơ thứ nhất, nói rõ thời gian bạn lên đường và nơi bạn sẽ đến. Người bạn Mạnh Hạo Nhiên lên đường vào một ngày tháng ba (tam nguyệt) mùa hoa khói (yên hoa), xuôi về nơi phồn hoa đô hội, Dương Châu – một trong những đô thị đẹp nổi tiếng thời Đường đó là câu thơ:
“Yên hoa tam nguyệt há Dương Châu”
(Giữa mùa hoa khói Châu Dương xuôi dòng)
Sử dụng rất đắt từ “há” có bản phiên âm là “hạ” điều này đã được Ngô Tất Tố dịch sáng tạo thành “xuôi dòng”. Hình ảnh “Yên hoa” là một thi liệu, đây cũng chính là một ẩn dụ giàu chất thơ mà ta gặp nhiều trong Đường thi. Có thể nhận thấy với câu thơ không chỉ xác định thời gian và không gian đi, đến mà còn diễn tả nỗi niềm của kẻ ở người đi. Tại lầu Hoàng Hạc và Dương Châu cách xa hàng nghìn dặm như hiện lên qua vần thơ. Rồi đã đến lúc chia tay người bạn thân của mình.
“Bạn từ lầu Hạc ra đi
Dương Châu Hoa khói giữa kỳ tháng ba”
(Nhữ Thành)
Có thể nói chính trong hai câu “Khai thừa”, yếu tố tự sự chỉ là bề nổi của câu chữ: nỗi niềm của một tâm sự thầm kín mới là tầng sâu hàm ẩn trong câu thơ.
Tiếp đến với hai câu cuối là linh hồn của bài thơ, giãi bày những tình cảm sâu sắc, đẹp đẽ, cảm động của Lý Bạch đối với Mạnh Hạo Nhiên. Tất cả dường như cũng lại được ẩn hiện sau ba hình ảnh được miêu tả trực tiếp: dòng sông, cánh buồm, bầu trời là hình ảnh của Lý Bạch đứng mãi nhìn hoài con thuyền đưa bạn cũ đi xa…Hình ảnh cánh buồm đơn côi, lẻ loi (cô phàm) xa dần, mờ dần (viễn ảnh) rồi mất hút vào trời xanh. Thế rồi cũng chính vào cuối chân trời xa (bích không tận). Hay tấm lòng của người “Thi tiên” với bao ái ngại, lưu luyến, nhớ thương… như những con sóng gối lên nhau, đưa tiễn con thuyền của bạn, mất hút dần, mờ dần trên dòng sông Trường Giang? Tất cả gợi lên sự nhớ nhung da diết biết bao nhiêu.
“Cô phàm viễn ảnh bích không tận
Duy kiến Trường Giang thiên tế lưu”
(Bóng buồm đã khuất bầu không
Trông theo chỉ thấy dòng sông bên trời).
Thế rồi cũng chính với cái tiêu điểm đầy ám ảnh của bài thơ là “cô phàm viễn ảnh”. Có lẽ rằng cũng chính cái tâm cảnh của Lí Bạch được diễn tả bằng hai chữ “duy kiến” – chỉ nhìn thấy. Bao nhiêu thứ xung quanh mà hình ảnh người bạn xa dần như chính là hình ảnh duy nhất mà tác giả nhìn thấy được.
Tóm lại với bài thơ Hoàng hạc lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng lăng là một trong những tuyệt tác bằng thơ thất ngôn tứ tuyệt của Lý Bạch. Bài thơ như cũng thật cụ thể thật hay và chất chứa một niềm xúc cảm chân thành và thật đẹp đẽ biết bao nhiêu.
