Tình yêu Phạm Thái - Trương Quỳnh Như
Phạm Thái là danh sĩ sống vào thế kỉ XVII - XVIII, mang tinh thần phục Lê, chống Tây Sơn. Chuyện không thành, sau thời gian trốn trong chùa, chàng được một vị quan "bảo lãnh" và ra làm gia sư nhà quan. Chàng quen người em gái của bạn mình là Trương Quỳnh Như - người con gái tài sắc vẹn toàn. Hai người yêu nhau nhưng lại bị gia đình ngăn cấm, Trương Quỳnh Như bị ép gả cho người khác khi Phạm Thái về quê tìm người mai mối. Phẫn uất, nàng tự tử khi tuổi còn thanh xuân.
Đau xót khôn cùng trước cái chết của nàng, Phạm Thái viết Văn tế Trương Quỳnh Như để tế người tình của mình với lời lẽ thống thiết, xúc động:
Nương tử ơi! Chướng căn ấy bởi vì đâu? Oan thác ấy bởi vì đâu? Cho đến nỗi xuân tàn hoa nụ, thu lẩn trăng rằm!
Lại có điều đau đớn thế. Nhà huyên ví có năm có bảy, mà riêng mình nàng đeo phận bạc, thì lửa nguội nước vơi còn có lẽ.
Thương hại thay! Hoa có một cành, tuyết có một điểm, nguyệt có một vầng, mây có một đoá: thân là thân hiếm hoi chừng ấy, nỡ nào lấy đôi mươi năm làm một kiếp, mà ngơm ngớm chốn non Bồng nước Nhược, chút gì không đoái đến cõi phù sinh!
....Ta hăm hở chí trai hồ thỉ, bởi đợi thời nên nấn ná nhân duyên: mình long đong thân gái liễu bồ, vì giận phận hoá buông xuôi tính mạng.
Cho đến nỗi hoa rơi lá rụng, ngọc nát châu chìm: chua xót cũng vì đâu?
Bài Văn tế là bản bi ca về tình yêu dang dở, tiếng nói ai oán cho mối tình thắm thiết mà bị lễ giáo ngăn trở. Sau đó, vì nhớ thương nàng quá đỗi và chua xót cho mối tình dang dở, Phạm Thái còn viết truyện thơ Sơ kính tân trang kể về cuộc tình duyên giữa Phạm Kim và Quỳnh Như nhưng với kết thúc có hậu: Sau khi tự tử, Quỳnh Như đầu thai chuyển thế thành Thụy Chậu để nối duyên cùng người thương.
