“Tư cách Mõ “ là tác phẩm thuộc tuyển tập truyện ngắn của nhà văn Nam Cao, kể về một thực trạng đáng buồn trong xã hội cũ, là sự dèm pha đàm tiếu của người đời đã khiến tầng lớp dân nghèo tha hóa, cụ thể ở đây là nhân vật anh cu Lộ. Khi chắp bút viết nên câu chuyện này, Nam Cao không hề có ý định chê bai cái “ tư cách mõ “ ấy. Mà ngược lại, Nam Cao đã thể hiện sự thương xót trước những con người nghèo khổ không có quyền quyết định số phận, đồng thời phê phán miệng lưỡi thiên hạ sắc bén làm tha hóa đi một con người.

Nhân vật chính của câu chuyện là anh cu Lộ, một người mà ở ngay mở đầu câu chuyện, đã được giới thiệu là “ trở thành mõ thật rồi!”. Chính cái lời mở đầu ấy đã thành công thu hút sự hấp dẫn của người đọc, khiến ta phải tự nảy sinh những thắc mắc trong đầu: “Sao lại trở thành mõ thật rồi ? “ “Mõ là gì ?“ và “Ai đã làm hắn trở thành mõ? “Rồi đọc tiếp những dòng sau, ta đã hiểu hơn về nội dung, bởi Nam Cao đã làm sáng tỏ dần về bản chất, chi tiết, sự kiện và vấn đề cốt lõi của “ Tư cách mõ”.

Với lối dẫn chuyện quen thuộc, Nam Cao đã diễn giải thẳng vào vấn đề: Anh Lộ là một thằng mõ chính tông! Đó là gì? Trong con mắt người khác, đó là cái người mà “ lầy là, ham ăn, đê tiện, quen không làm gì mà cũng có ăn, chẳng ai thèm chấp vặt một thằng mõ”. Đối với ánh mắt của thiên hạ thì đó là sự dè bỉu. Còn với Lộ, “ tư cách Mõ “ của anh lại chính là một bi kịch - cái thứ bi kịch được tạo dựng nên bởi chính miệng lưỡi của người đời.

Xuất phát điểm là một chàng trai chăm làm chịu khó thương vợ thương con, dù gia cảnh có đói nghèo cũng không vì thế mà nảy sinh tính lấy trộm vặt vãnh. Lộ được làng trên xóm dưới yêu quý, nhưng khổ cái là anh vất vả làm lụng quanh năm suốt tháng mà vẫn cứ mãi nghèo. Khi cả làng đùn đẩy không ai chịu làm chân “ sãi “ quét tước, họ đã tìm đến anh để đặt vấn đề, và đưa ra những quyền lợi rất ưu đãi đối với anh. Nhờ vậy, cuộc sống của Lộ đã được sang một trang mới, khi không mất tiền sưu thuế, hàng tháng được các quan chi trả cho một số tiền công, lại có đất làm vườn và chăm cầy cấy nên tiền nong dư dả. Tưởng như cuộc sống cứ êm đềm như thế, cho tới ngày Lộ bị người ta ghen ăn tức ở, truyền tai nói xấu và đặt điều xa lánh anh.

Từ một con người nghèo khó được cả làng yêu quý, chỉ vì cuộc sống khấm khá hơn mà thành ra cả làng lại xa lánh dè bỉu, thực tại thật trớ trêu và nực cười? Họ tỏ thái độ xa lánh anh ra mặt, hỏi đểu và xa lánh trực tiếp trong những bữa cỗ với xóm làng. Ban đầu, Lộ buồn bực và giận lắm! Nhưng càng như vậy, họ lại càng được đà quá đáng hơn với anh. Thế là Lộ quyết định làm thật - làm như những gì họ đã đặt điều về anh. Lộ cùng vợ đội thúng bốc gạo xin phong bao từng nhà, cỗ ngồi một mình một mâm to ăn lấy ăn để, còn mang tay nải xách cả bọc lớn thịt xôi về cho nhà… Thế rồi, từ không hài lòng với anh, họ chuyển sang cực kỳ ghét anh, và tới mức độ: kệ cha thằng mõ - nó có như thế mới là thằng mõ!

Ban đầu ta thấy có sự thương xót với Lộ. Nhưng sau khi đọc tiếp câu chuyện, ta thấy thực đáng buồn. Chỉ từ hành động đầu tiên là đơn thuần đáp trả, Lộ đã sa đà vào và cuối cùng bị chính bản thân mình tha hóa: “ Đã vậy thì hắn tham cho mà biết!”. Thực nực cười làm sao, khi tới một ngày, Lộ đã thực sự làm bản thân mình tách rời hẳn với xã hội, với những chuẩn mực đạo đức mà từ trước tới giờ anh vẫn luôn theo đuổi, đi ngược lại với nhân cách của bản thân mình ban đầu. Buồn cho Lộ bao nhiêu, ta lại càng phải trách xã hội bất công ngần ấy. Bởi lẽ, họ là nhân tố thúc đẩy cho sự thay đổi của Lộ. Hoàn cảnh sống đã làm con người trở nên thay đổi, và nếu không đủ vững vàng thì hiển nhiên là họ sẽ tha hóa.

Viết nên những điều ấy, Nam Cao đã tố cáo xã hội đầy châm biếm. Đó là sự bất công nảy nở trong cuộc sống vốn đã khổ cùng tận của người dân nghèo trong xã hội cũ, nó bi đát tới nỗi cuộc sống của họ vừa mới chớm khá hơn đã bị vùi dập quay trở về vạch xuất phát không thương tiếc, và càng khổ hơn, sa lầy hơn ban đầu. Nam Cao đã khiến người đọc phải suy ngẫm trăn trở, về vấn đề làm sao để mãi giữ được phẩm giá tốt đẹp của con người, đối với những tác động bên ngoài xã hội? “Hỡi ôi! Thì ra lòng khinh, trọng của chúng ta có ảnh hưởng đến cái nhân cách của người khác nhiều lắm; nhiều người không biết gì là tự trọng, chỉ vì không được ai trọng cả; làm nhục người là một cách rất diệu để khiến người sinh đê tiện…”

Bi kịch của một thằng “ tư cách Mõ”, trớ trêu thay lại xuất phát từ sự bất công, đố kỵ, ghen ăn tức ở của miệng lưỡi người đời. Ta thử hỏi rằng, nếu như xóm làng bớt xa lánh ghen ghét với sự chăm chỉ của anh hơn, con người ta bớt đi cái thói đặt điều chua ngoa hơn, thì liệu anh Lộ có trở nên tha hóa như thế? Nếu người ta biết sống vì nhau hơn và hoan hỉ vui mừng trước thành công của người khác, liệu có còn nảy sinh câu chuyện về những thằng “ tư cách Mõ “ như Lộ được ra đời? Và nếu anh Lộ vượt qua được định kiến cùng sự ghen ghét muôn kiếp của người đời, thì anh có hay không còn bị tha hóa? Ta thấy rằng dù biến cố gì có xảy ra đi nữa, thì thứ mà chúng ta và cả xã hội cần nhất, chính là niềm tin! Nếu con người ta tin nhau, anh Lộ cũng đâu bị người đời xa lánh? Và nếu con người ta tin chính anh Lộ như đã từng, anh đâu phải mất đi cái cốt cách tốt đẹp trong tâm hồn? Bởi thế, khi trông thấy thành công của người khác, thay vì ghen tỵ thì hãy vui mừng, rộng mở và bao dung.

Thông qua 3 bài mẫu phân tích Tư cách mõ của Nam Cao trên đây, hy vọng sẽ giúp các em hiểu sâu tác phẩm, nắm được thông điệp tác giả muốn truyền tải trong câu chuyện để hoàn thiện bài viết phân tích của mình. Chúc các em học tốt môn Văn!

Mặc dù xuất hiện muộn trên văn đàn nhưng Nam Cao nhanh chóng khẳng định được vị trí của mình. Các trang văn hiện thực của ông đã phản ánh chân thật cuộc sống và số phận của con người thời đại ông sống. Một số tác phẩm đóng đinh trong sự nghiệp của ông như Chí Phèo, Một bữa no, Tư cách Mõ… Trong đó truyện ngắn Tư cách Mõ là một trong những tác phẩm xuất sắc đã thể hiện tài năng bậc thầy của nhà văn.

Chủ đề miếng ăn luôn chiếm vị trí quan trọng trong những sáng tác của nhà văn Nam Cao. Vì nỗi ám ảnh cái đói cái nghèo nên nhà văn luôn có những khai thác rất chân thật về miếng ăn trên trang văn. Từ Một bữa no, Lão Hạc cho đến Tư cách Mõ chúng ta thấy số phận của nhân vật đều xoay quanh cơm áo, gạo tiền, miếng ăn.

Tư Cách Mõ vẫn lấy bối cảnh quen thuộc là làng quê Việt Nam dưới hai ách áp bức nô lệ và phong kiến. Dưới bóng đen của xã hội cuộc sống của người thôn quê Việt Nam hiện lên với đầy những sự ngột ngạt, bí bách. Nhân vật trung tâm trong tác phẩm là người nông dân Việt Nam dưới đáy xã hội, tiêu biểu ở đây là nhân vật Lộ. Lộ vốn là một anh nông dân hiền lành, chăm chỉ, chịu khó làm ăn nhưng chỉ vì sự ghẻ lạnh của người đời, sự đưa đẩy của xã hội anh ấy bị biến chất, tha hoá, bị huỷ hoại nhân hình và nhân tính. Chì vì bị xúc phạm nặng nề Lộ đã biến thành một kẻ tham lam, ti tiện, bẩn thỉu “ Từ đấy, không những hắn đòi cổ to, lúc ăn hắn còn đòi xin thêm xôi, thêm thịt, thêm cơm nữa, không đem lên cho hắn thì tự hắn xông vào chỗ làm cổ mà xúc lấy. Ăn hết bao nhiêu thì hết, còn hắn gói đem về cho vợ con ăn, mà nếu vợ con ăn không hết, thì kho nấu để lại ăn hai, ba ngày…”. Qua những câu chuyện nhỏ nhặt, tầm thường, xoay quanh miếng ăn của con người, Nam Cao đã tái hiện cảnh sống vô cùng khốn khổ bần cùng của con người. Qua đó tác giả đã thể hiện sự cảm thông, chua xót cho những nỗi cơ cực của người nông dân.

Trước khi trở thành tha hoá như vậy, Lộ hay Chí Phèo hay bà lão (Một bữa no) vốn là những con người hiền lành và giàu lòng tự trọng. Lộ lại thuộc dạng nghèo hèn, ít học trong xã hội, quanh năm bán mặt cho đất, bán lưng cho trời. Thế nên khi nói đến cái nghề mõ mạt hạng người ta đã nghĩ ngay đến Lộ. Người ta dỗ ngon dỗ ngọt anh, xúi anh làm mõ để gánh vác trọng trách giúp việc làng, cũng là có thêm thu nhập. Thật thà Lộ cũng đồng ý làm theo, thế nhưng anh có ngờ đâu người ta khinh rẻ anh, người ta coi thường người làm mõ. Đi đâu anh cũng bị xoi mói, khinh ghét, nói ra nói vào, rồi hùa nhau giăng bẫy anh. Con giun xéo mãi cũng phải quằn, tức nước thì vỡ bờ, đã vậy anh sẽ trở nên bần tiện, mạt hạng đúng ý với sự dèm pha của người đời. Con đường tha hoá của Lộ chính là kết quả do sự nhào nặn của xã hội thực dân nửa phong kiến. Của chính quyền, của những định kiến xấu xa trong xã hội. Xoay quanh số phận của Lộ tác phẩm đã đặt ra vấn đề mang ý nghĩa nhân sinh sâu sắc. Đó là lời kêu cứu khẩn thiết, hãy cứu vớt lấy linh hồn con người, cứu lấy nhân phẩm của họ.

Làm nên thành công của tác phẩm này không thể không nhắc đến nghệ thuật phân tích tâm lý nhân vật bậc thầy. Nam Cao như đã sống cùng với nhân vật Lộ, thấu hiểu, đồng cảm với những nỗi khổ của anh, nói hộ tiếng lòng của anh. Kết cấu truyện đi thẳng vào vấn đề trung tâm, không vòng vo cũng là điểm thu hút của truyện ngắn. Người kể chuyện ngôi thứ ba khách quan, dễ dàng đi ngược về quá khứ, rồi lại trở lại hiện tại giúp tác phẩm có điểm nhìn linh hoạt. Ngôn ngữ mang tính chất đời thường, thể hiện qua những mẩu đối thoại, những dòng nội tâm của nhân vật cũng góp phần làm nổi bật chủ đề của tác phẩm.

Vì thế có thể khẳng định với Tư cách Mõ Nam Cao đã khẳng định vị trí vững chãi của mình trên thi đàn văn học. Ông cũng đã có những cách tân lớn lao về thi pháp nghệ thuật, góp phần quan trọng vào việc đổi mới văn học Việt Nam.

Hà Minh Đức đã nhận xét Nam Cao như thế này: “Viết về người trí thức tiểu tư sản nghèo, Nam Cao đã mạnh dạn phân tích và mổ xẻ tất cả, không né tránh như Thạch Lam; không cực đoan, phiến diện như Vũ Trọng Phụng, cũng không thi vị hóa như Nhất Linh, Khải Hưng, ngòi bút của Nam Cao luôn luôn tỉnh táo đúng mực”. Có lẽ nhiều người sẽ không hiểu cái tỉnh táo, đúng mực của Nam Cao là gì và được thể hiện thế nào. Vậy thì bạn hãy đọc Tư cách Mõ, một câu chuyện hiện thực đắng lòng nhưng lại chân thực chẳng phải “truyện”.

Nam Cao luôn đi sâu vào khám phá nội tâm nhân vật, đặc biệt là những con người nghèo khổ, lam lũ trong xã hội phong kiến. Truyện ngắn Tư cách Mõ là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Nam Cao, thể hiện rõ nét tư tưởng phê phán sự tha hóa của con người trong xã hội cũ. Truyện ngắn kể về nhân vật Lộ, một người nông dân hiền lành, chân chất, được làng phân công làm mõ làng. Lộ ban đầu rất tự trọng, không muốn làm mõ vì cho rằng đó là một công việc thấp hèn, nhục nhã. Nhưng sau khi khuyên nhủ hết lời, anh đồng ý và cũng hết lòng vì công việc. Dần dần, Lộ bị cô lập bởi làng xóm, ghen tị anh làm nên ăn ra ở mảnh vườn. Lộ trở nên tham lam, lười biếng, thích vơ vét của làng.

Lộ là nhân vật trung tâm của truyện ngắn. Anh ta xuất hiện với hình ảnh một người nông dân hiền lành, chân chất, có lòng tự trọng và là đại diện cho những người nông dân trong xã hội xưa. Anh là “con một ông quan viên tử tế, hẳn hoi”, trước đó cũng là kẻ hiền hậu và chăm làm để nuôi vợ con. Ngày ấy, các cụ, người dân trong làng ai cũng thích, cũng quý cu Lộ vừa hiền lành vừa chất phác này, đề cử anh làm mõ trong làng. Sau nhiều lần khuyên, anh nhận lời, cũng làm đâu ra đó không phụ sự kỳ vọng của ai. Nhưng có lẽ chính những cái tốt đẹp ấy, vài ba đồng tiền ấy lại là cái gai trong mắt của nhiều người. Anh bị bọn thanh niên trong làng và dần dần là người dân cô lập.

Khi đọc phần mở đầu truyện về thằng mõ, chẳng ai ngờ được đó chính là anh cu Lộ sau này. Hắn bị người ta khinh, “ỷ vào cái địa vị hèn hạ của mình để nhiễu người ta, và lấy sự nhiễu dược của người ta làm khoái lắm.” Bất ngờ thay, ta chẳng nhìn thấy chàng trai hàm hậu kia nữa, thằng mõ trong làng đã trở thành một thằng mõ chính hiệu. Trước đó, người ta gọi anh là anh cu Lộ, rồi gọi là thằng Lộ, và sau này, người ta gọi anh là thằng Mõ tham. Rồi Lộ trở nên tham lam, lười biếng, thích vơ vét của làng và tham gia mọi cái đám để lấy đồ ăn về. Hình tượng thằng mõ được Nam Cao khắc họa gần như là trái ngược với anh cu Lộ ban đầu, khiến cho chúng ta chẳng thể liên tưởng hai người ấy thành một. Vậy là tại sao, tại ai hay cái gì đã làm một con người trở nên như vậy?

Đó chính là chủ đề câu chuyện mà Nam Cao muốn cho người đọc thấy. Nam Cao đã cho thấy rằng, khi con người bị đặt trong ánh mắt khinh trọng của người xung quanh, họ sẽ dễ dàng bị tha hóa, đánh mất đi những phẩm chất tốt đẹp của mình. Con đường Lộ trở thành thằng Mõ không hề ngắn, cũng chẳng dài gì cho cam. Nhưng lạ thay, chỉ vài lần đi ăn cỗ, chỉ vài câu chuyện và ánh mắt của con người đã tạo ra một thằng Mõ còn “hơn cả những thằng mõ chính tông.” Buồn cười thay, ánh mắt của dân làng như một liều thuốc độc, đầu độc một người hiền hậu trở thành một con quỷ hút máu ai cũng căm ghét. Chắc hẳn khi nói đến đây, chúng ta không thể không nhớ về Chí Phèo – một nhân vật có hoàn cảnh tương tự dưới ngòi bút của Nam Cao. Lộ không khổ cực như Chí Phèo, nhưng anh trở nên tha hóa bởi con người, trở thành một con quỷ cũng bởi con người!

Nam Cao là một trong những nhà văn hiện thực lớn của văn học Việt Nam. Thế giới nhân vật trong tác phẩm của ông thuộc nhiều kiểu loại khác nhau: Con người đạo đức, con người xã hội, con người giai cấp, con người bản năng…Đặc biệt có một kiểu nhân vật là con người tha hóa - được thể hiện trong truyện ngắn “Tư cách mõ”.

Nhìn con người như là nạn nhân của một hoàn cảnh sống ngột ngat, bế tắc, phi nhân tính, nhiều nhà văn hiện thực phê phán - trong đó có Nam Cao, trong sáng tác của mình đã miêu tả những con người - vật hóa và tha hóa.

Con người tha hóa là phương diện vô cùng nhức nhối trong quan niệm về con người của các nhà văn hiện thực. họ nhận thức được mối quan hệ biện chứng giữa con người và hoàn cảnh nên đã sớm nhìn thấy sự biến đổi phẩm chất và tính cách con người dưới tác động của hoàn cảnh xã hội đầy bất công, phi nhân tính.

Anh cu Lộ vốn là người “hiền như đất. Cờ bạc không, rượu chè không, anh chỉ chăm chăm, chút chút làm để nuôi vợ, nuôi con”. Ăn ở thì phân minh, chính trực lắm, được xóm giềng quý mến. Vậy mà, anh dần bị biến thành thằng mõ tham ăn, ti tiện còn hơn cả “thằng mõ chính tông”. Vì nghèo túng, bị mọi người thuyết phục, bùi tai, Lộ nhận lời làm mõ. Nhưng khi thấy Lộ làm mõ “ ngon ăn quá” người ta sinh ra “ngấm ngầm ghen với hắn. Và chẳng người nào bảo người nào, họ vô tình về hùa với nhau để báo thù”. Họ làm nhục hắn. Trước sự hằn học, nhục mạ, khinh ghét của những người xung quanh, Lộ đâm ra hối hận bực tức nhưng sự đã trót rồi biết làm sao được nữa. Bị mọi người làm nhục, Lộ có lúc thấy xấu hổ với vợ. Hắn muốn bỏ phắt công việc rồi trả lại vườn nhưng lại tiếc. Cứ như thế, mỗi lần bị xúc phạm, Lộ lại tấm tức, lại thở ngắn than dài, lại bực dọc nhưng rồi lại tặc lưỡi, bất cần. càng bị xúc phạm, Lộ càng trơ trẽn. Càng bị làm nhục, hắn càng không biết nhục. Lộ tiến dần từng bước, từ chỗ bê cỗ về sân, đặt lên phản, ung dung ngồi, đến lúc đòi cỗ to, lúc ăn còn xin thêm xôi, thêm thịt, thêm cơm nữa. Không đem lên cho hắn thì hắn xông vào chỗ người ta làm rồi tự xúc lấy.

Khi xây dựng nhân vật, Nam Cao chú ý miêu tả áp lực đến từ nhiều chiều, nhiều phía của nhân vật. Anh cu Lộ vốn hiền lành, chăm chỉ, không cờ bạc, rượu chè, ăn ở phân minh, đươc nhiều người quí mến. Vậy mà, do sức ép của cuộc sống mưu sinh, lóa mắt bởi món lơi mấy sào vườn, thêm nữa bị mọi người xúm vào thuyết phục, Lộ nhận lời làm mõ. Thấy Lộ làm mó ngon ăn quá, người ta ngấm ngầm ghen rồi hùa nhau vào làm nhục hắn. trước phản ứng của người đời, Lộ dần dần bị tha hóa. Từ chỗ hối hận, xấu hổ, hắn trở nên vênh váo, bất cần. Chính môi trường sống phi nhan tính, sự khinh bỉ và lăng nhục con người ở Lộ đã tạo nên phản ứng tiêu cực:”đã vậy hắn tham cho mà biết”. Và hắn thản nhiên làm việc ti tiện để trêu ngươi người đời. Sống trong làng quê đầy rẫy cổ hủ, tối tăm, định kiến nặng nề ấy, Lộ nhận ra rằng con người ta không thể vừa lương thiện vừa kiếm đưuọc miếng ăn. Trong môi trường sống nghiệt ngã ấy, anh cu Lộ hiền lành, lương thiên đã chết. thay vào đó là một thàng mõ cũng đê tiện, cũng lầy là, cũng tham ăn còn hơn cả “ một thằng mõ chính tông”.

Nam Cao ít miêu tả hành động nhân vật mà đặt nhân vật vào một tình huống cụ thể, theo dõi phản ứng của nhân vật, miêu tả tinh tế, sâu sắc qua đó làm rõ bản chất, tính cách nhân vật.

Thông qua nhân vật Lộ trong tác phẩm “Tư cách mõ”, Nam Cao đã thể hiện mối xung đột giữa con người với hoàn cảnh, môi trường. Nhà văn ý thức khẳng định vai trò quyết định của môi trường sống đối với con người, hoàn cảnh đối với tính cách. Hoàn cảnh, môi trường đã làm tha hoa con người. Chính Nam Cao khẳng định : Thì ra lòng khinh, trọng của chúng ta có ảnh hưởng đến cái nhân cách của người khác nhiều lắm; nhiều người không biết gì là tự trọng, chỉ vì không được ai trọng cả; làm nhục người là một cách rất diệu để khiến người sinh đê tiện…

Nam Cao là nhà văn hiện thực hàng đầu của truyện ngắn Việt Nam hiện đại. Các nhân vật của ông, đặc biệt là kiểu nhân vật bị tha hóa do môi trường hoàn cảnh sống luôn để lại dáu ấn đậm nét trong lòng bạn đọc.

Các tác phẩm được sáng tác trước cách mạng của nhà văn Nam Cao như Chí Phèo, Một bữa no, Tư cách mõ… gây ám ảnh ở người đọc nhờ việc xây dựng các nhân vật có dấu ấn đậm nét. Trong đó nhân vật Lộ trong Tư cách mõ là tiêu biểu cho số phận bần cùng bị tha hoá về nhân hình và tính cách. Có thể nói nhân vật được khắc họa rõ nét, chân thật bằng xương, bằng thịt và như bước ra từ trang văn để đến với độc giả.

Trước hết Lộ được giới thiệu một vài nét về xuất xứ, gia cảnh. Đó là một chàng thanh niên chăm chỉ, chịu khó, xuất thân bần hàn, gia cảnh thuộc dạng nghèo nhất nhì trong làng “Anh cu Lộ hiền như đất. Cờ bạc không, rượu chè không, anh chỉ chăm chăm, chút chút làm để nuôi vợ, nuôi con”. Như vậy Lộ vẫn nằm trong tuyến nhân vật nông dân thường xuất hiện trên trang văn của Nam Cao bên cạnh các nhân vật rất “đình đám” như Chí Phèo, Lão Hạc. Với bản tính ban đầu là một người nông dân chăm chỉ, hiền lành, thế nhưng vì sự áp bức, bóc lột của xã hội phong kiến thực dân nên anh cũng đã bị tha hoá.

Xã hội đưa đẩy Lộ được nhận chức mõ trong làng. Dân gian vẫn có câu “tham như mõ” thế là người ta khinh rẻ, coi thường Lộ. Đi đến đâu người ta cũng chọc ngoáy đủ điều. Người ta lườm nguýt, người ta xa lánh anh, bêu riếu anh, điều đó khiến Lộ vô cùng khó chịu. Ừ thì đằng nào cũng bị gán cái tiếng tham như mõ, Lộ tham cho thiên hạ biết. Từ một người hiền lành, chịu khó, không bao giờ tắt mắt của ai bao giờ, Lộ bị tha hoá, trở thành một kẻ tham lam nhất nhì cái làng này “ đi ăn thì ngồi một mình một mâm, ăn không hết trút ráo cả về; đầu năm cha con đến từng nhà quan để nịnh nọt lấy phong bao; lúa đến vụ thu hoạch cứ mặc sức mà cắt của người ta”. Con người đã bị tha hoá biến chất, trở thành một kẻ ti tiện, xấu xí đến mức không nhận ra.

Là ai? ai đã biến Lộ thành ra như thế này? Chính xã hội thực dân nửa phong kiến, chính định kiến của người đời đã nhào nặn, huỷ hoại con người Lộ. Xây dựng nhân vật Lộ tác giả đã gián tiếp tố cáo xã hội thối nát và trân trọng, đồng cảm với số phận của con người.

Một câu chuyện trong tuyển tập truyện ngắn Nam Cao – Tư Cách Mõ mà tôi có dịp đọc gần đây đay để lại ấn tượng sâu sắc. Trong truyện ngắn này, Lộ từ một người nông dân hiền lành, chân chất, nhận một công việc ở chùa mà người ta gọi là “sãi” với nhiệm vụ thông báo những việc trong làng, biến thành một thằng có “tư cách mõ” chính cống. Ngay từ những dòng đầu tiên của tác phẩm đã nói tới chi tiết, sự kiện thể hiện bản chất, vấn đề cốt lõi của câu chuyện và sau đó nhà văn mới quay lại phía sau, miêu tả quãng đời quá khứ của nhân vật. Mở đầu truyện, Nam Cao nói thẳng vào vấn đề anh cu Lộ đã trở thành một thằng mõ điển hình, một thằng mõ chính tông rồi sau đó mới quay lại lý giải nguyên nhân khiến cho Lộ bị tha hóa: “Bây giờ thì hắn đã thành mõ hẳn rồi. Một thằng mõ đủ tư cách mõ chẳng chịu kém những anh mõ chính tông một tý gì: cũng đê tiện, cũng lầy là, cũng tham ăn…”. Làng xóm đổi xử với anh như vậy chỉ vì cả làng thấy thằng đó nó có ăn dễ dàng quá, được mấy sào đất làng cho, tự nhiên được ăn không, được ăn sung sướng. Cả làng ghen, mọi người cứ lảng dần, vì thằng đấy “mõ”. Và thế là Lộ thành mõ, một thằng trơ trẽn, ăn tham, một thằng chẳng còn đáng để nhìn. Tại sao Lộ trở thành như thế? Đó là vì những người xung quanh, đã cho anh một niềm tin mạnh mẽ: Anh là Mõ. Ba chữ găm vào tâm trí anh, chi phối mọi suy nghĩ và hành động tha hoá sau này.

Đó là khi con người Lộ bị mất gốc, bị cắt đứt những giá trị tốt đẹp và tách xa khỏi những chuẩn mực đạo đức xã hội mà anh từng theo đuổi, thành những cái khác đối nghịch lại bản tính ban đầu. Sự tha hóa này nhằm thích nghi với cuộc sống hiện tại, mà ở đây là thái độ của làng xóm, gạt bỏ đi những giá trị tốt đẹp vốn có.

Hoàn cảnh sống có khả năng làm tha hóa con người, con người muốn không bị tha hóa thì phải có ý thức chống lại những mặt tiêu cực của bản thân. Nhưng trớ trêu thay, họ lại là nạn nhân của hoàn cảnh. Nam Cao đã cho thấy áp lực của hoàn cảnh gây sức ép đẩy nhân vật vào cảnh ngộ bi đát. Như vậy qua những câu chuyện nhỏ nhặt, tầm thường, xoay quanh chuyện cái đói, miếng ăn Nam Cao đã phản ánh chân thực cuộc sống khốn khổ, bần cùng ở nông thôn Việt Nam trước cách mạng, cảm thông, thương xót trước nỗi cơ cực của những người nông dân đồng thời đặt ra những vấn đề mang ý nghĩa nhân sinh sâu sắc. Đó là lời kêu khẩn thiết hãy cứu lấy nhân phẩm con người. Để rồi ông đau xót thốt lên ở cuối truyện.

Quả đúng vậy, cái kinh thường, xa lánh, miệt thị của cả làng, mà suy cho cùng là kết quả của định kiến cố hữu với nghề làm “mõ” và thói ghen ăn tức ở, đã đẩy Lộ vào đường cùng, khiến từng phần tự trọng trong anh mất đi. Để rồi đến một ngày, Lộ nhận ra bản tính “mõ” mà xã hội gán cho anh đã thành chính con người anh, anh thoả hiệp với tha hoá. Phải chăng nếu cái nhìn của làng xóm về anh khoan dung hơn, nhìn anh với chính con người anh trước kia chứ không phải cái nghề của anh, Lộ đã tiếp tục giữ được phần thiện. Vì vậy, tôi luôn tin rằng, niềm tin là một thứ ảnh hướng rất lớn đến cuộc sống. Niềm tin của về chính bản thân và niềm tin của người khác dành cho nhau luôn không thể tách rời. Hãy mang đến cho những người xung quanh mình những niềm tin tốt đẹp vào điều họ có thể làm được, nhìn vào những điều tốt đẹp của người khác với đôi mắt và tâm hồn bao dung, rộng mở. Hãy trân trọng thành công của người khác, nâng đỡ, tạo dựng niềm tin cho người khác. Có như vậy, càng ngày sẽ càng ít Chí Phèo, ít Lộ…