Bài soạn "Cầu Long Biên-chứng nhân lịch sử" số 3

A.KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

Tác phẩm:

Cầu Long Biên – Chứng nhân lịch sử được xem như là một “văn bản nhật dụng". Đồng thời tác phẩm là một bài bút kí mang nhiều yếu tố hồi kí.

Văn bản nhật dụng đề cập những yếu tố gần gũi, bức thiết đối với cuộc sống hằng ngày của con người và xã hội đương đại như thiên nhiên, môi trường, dân số, sức khoẻ, quyền trẻ em, hiểm hoạ ma tuý...
Bút kí là một loại kí ghi lại những sự việc, cảnh vật mà nhà văn đã mắt thấy, tai nghe cùng những cảm nghĩ của mình, được trình bày không chắt chẽ về mặt cốt truyện như trong kí sự những không phóng túng như trong tùy bút.

Tóm tắt tác phẩm:

Bài kí giới thiệu về cầu Long Biên, một cây cầu được xây dựng từ thời Pháp thuộc, bắc qua sông Hồng, Hà Nội. Cầu Long Biên như một nhân chứng sống động, đau thương và anh dũng của thủ đô. Cầu đã chứng kiến cảnh khổ cực của người dân Việt Nam dưới thời Pháp thuộc; những năm tháng hoà bình ở miền Bắc sau năm 1954 và những năm tháng chống Mĩ cứu nước. Bây giờ, ngang sông Hồng đã có cầu Chương Dương và Thăng Long, cầu Long Biên đã rút về vị trí khiêm nhường nhưng đối với tác giả, đối với nhân dân Việt Nam, cầu Long Biên vẫn còn có nhiều ý nghĩa.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: Trang 127 sgk ngữ văn 6 tập 2

Bài văn có thể chia làm mấy đoạn? Nêu nội dung, ý nghĩa của mỗi đoạn.

Bài làm:
Bài văn có thể chia làm ba đoạn:
Đoạn 1: Từ đầu đến "nhân chứng sống động, đau thương và anh dũng của thủ đô Hà Nội".
=> Giới thiệu chung về cầu Long Biên qua một thế kỉ tồn tại.
Đoạn 2: Từ "Cầu Long Biên khi mới khánh thành" đến "nhưng vẫn dẻo dai, vững chắc".
=> Cầu Long Biên như một nhân chứng sống động, đau thương và anh dũng.
Đoạn 3: Từ "Bây giờ cầu Long Biên" đến hết
=> Cầu Long Biên trong đời sống hiện tại và cảm nghĩ của tác giả.

Câu 2: Trang 127 sgk ngữ văn 6 tập 2
Em biết được điểu gì về cầu Long Biên qua đoạn văn từ Cầu Long Biên khi mới hình thành đến bị chết trong quá trình làm cầu? So sánh với tư liệu được cung cấp qua hai đoạn đọc thêm (sách giáo khoa) về cầu Thăng Long và Chương Dương, em có thể nhận xét gì thêm vể qui mô và tính chất của cầu Long Biên?
Bài làm:
Đoạn văn từ Cầu Long Biên khi mới hình thành đến bị chết trong quá trình làm cầu cho thấy: Bên cạnh xuất phát điểm nhìn từ ngôi thứ ba, tác giả còn sử dụng phương thức thuyết minh nhằm cung cấp cho người đọc về lai lịch, đọ dài, cấu tạo, trọng lượng của cầu; mối quan hệ giữa sự xuất hiện của cầu với đời sống lịch sử - xã hội. Từ đó, khẳng định vai trò “chứng nhân lịch sử” của cầu Long Biên.
So sánh với tư liệu được cung cấp qua hai đoạn đọc thêm về cầu Thăng Long và Chương Dương, ta có thể thấy được tuy cầu Long Biên có quy mô nhỏ hơn nhưng lại đóng một vai trò quan trọng trong nhiều mặt suốt gần 100 năm khi mà cầu Thăng Long và cầu chương Dương chưa xuất

Câu 3: Trang 127 sgk ngữ văn 6 tập 2
Đọc đoạn văn từ Năm 1945 đến nhưng vẫn dẻo dai, vững chắc.
a) Hãy nêu lên những cảnh vật và sự việc đã được ghi lại. Cảnh vật và sự việc đó đã cho ta biết những điều gì về lịch sử?
b) Việc trích dẫn một bài thơ và một bản nhạc trong đoạn văn đã có tác dụng như thế nào trong việc làm nổi bật “chứng nhân” của cầu Long Biên?
c) So sánh cách kể của đoạn này với đoạn đã phân tích ở câu 2. Vì sao ở đây tác giả bộc lộ tình cảm rõ ràng và tha thiết hơn ở đoạn trên?
(Gợi ý: so sánh về ngôi kể, về phương thức biểu đạt, về cách sử dụng từ ngữ, ...)
Bài làm:
Câu a: Cảnh vật được ghi lại và cho ta biết những điều về lịch sử:
Cầu Long Biên từng đi vào sách giáo khoa.
Đứng trên cầu Long Biên ngắm cảnh:
Màu xanh của bãi mía, ngô, nương dâu, vườn chuối.
Buổi chiều, đèn mọc như sao sa phía Hà Nội.
Nhìn xuống cầu nhớ đoàn quân bí mật ra đi năm 1946.
Nhìn bầu trời nhớ những năm tháng oanh liệt chông không lực Hoa Kì: những lần cầu bị đánh bom.
Những ngày nước cao: sông Hồng đỏ rực cuồn cuộn chảy, cầu như võng đung đưa…
Cảnh và việc cho ta biết trước nhiều sự kiện lịch sử:
Đặc biệt là đoàn quân ra đi năm 1946.
Những lần giặc Mĩ ném bom và cây cầu bao lần thương tích.
Đối chọi với lũ lụt hung dữ của dòng sông Hồng.
Câu b: Việc trích dẫn một bài thơ và một bản nhạc trong đoạn văn có tác dụng gây ấn tượng mạnh mẽ, chân thực và cụ thể về một sự kiện lịch sử mà cầu Long Biên là một chứng nhân sống.
Câu c: So với đoạn đã phân tích ở câu 2 là từ “Cầu Long Biên khi mới khánh thành” đến “ bị chết trong quá trình làm cầu” và đoạn văn này có chỗ khác nhau là:
Về ngôi kể:
đoạn trước tác giả nhập vai ngôi thứ ba để kể,
đoạn này tác giả trực tiếp xưng "tôi" (ngôi thứ nhất).
Về phương thức biểu đạt:
đoạn trước chủ yếu tác giả dùng phương thức thuyết minh.
Về cách sử dụng từ ngữ:
đoạn này tác giả sử dụng các từ ngữ có sắc thái biểu cảm mạnh mẽ như: nhớ như in, trang trọng, nằm sâu trong trí óc, say mê ngắm nhìn, yêu thương, quyến rũ, khát khao, bi thương, húng tráng, nhói đau, oanh liệt, oai hùng, thân thương, tả tơi, ứa máu...
=> Nhờ sử dụng một vài phương thức nghệ thuật khác nhau mà trong đoạn này tình cảm của tác giả bộc lộ rõ ràng và tha thiết hơn so với ở đoạn trên.

Câu 3: Trang 127 sgk ngữ văn 6 tập 2
Đọc đoạn văn từ Năm 1945 đến nhưng vẫn dẻo dai, vững chắc.
a) Hãy nêu lên những cảnh vật và sự việc đã được ghi lại. Cảnh vật và sự việc đó đã cho ta biết những điều gì về lịch sử?
b) Việc trích dẫn một bài thơ và một bản nhạc trong đoạn văn đã có tác dụng như thế nào trong việc làm nổi bật “chứng nhân” của cầu Long Biên?
c) So sánh cách kể của đoạn này với đoạn đã phân tích ở câu 2. Vì sao ở đây tác giả bộc lộ tình cảm rõ ràng và tha thiết hơn ở đoạn trên?
(Gợi ý: so sánh về ngôi kể, về phương thức biểu đạt, về cách sử dụng từ ngữ, ...)
Bài làm:
Câu a: Cảnh vật được ghi lại và cho ta biết những điều về lịch sử:
Cầu Long Biên từng đi vào sách giáo khoa.
Đứng trên cầu Long Biên ngắm cảnh:
Màu xanh của bãi mía, ngô, nương dâu, vườn chuối.
Buổi chiều, đèn mọc như sao sa phía Hà Nội.
Nhìn xuống cầu nhớ đoàn quân bí mật ra đi năm 1946.
Nhìn bầu trời nhớ những năm tháng oanh liệt chông không lực Hoa Kì: những lần cầu bị đánh bom.
Những ngày nước cao: sông Hồng đỏ rực cuồn cuộn chảy, cầu như võng đung đưa…
Cảnh và việc cho ta biết trước nhiều sự kiện lịch sử:
Đặc biệt là đoàn quân ra đi năm 1946.
Những lần giặc Mĩ ném bom và cây cầu bao lần thương tích.
Đối chọi với lũ lụt hung dữ của dòng sông Hồng.
Câu b: Việc trích dẫn một bài thơ và một bản nhạc trong đoạn văn có tác dụng gây ấn tượng mạnh mẽ, chân thực và cụ thể về một sự kiện lịch sử mà cầu Long Biên là một chứng nhân sống.
Câu c: So với đoạn đã phân tích ở câu 2 là từ “Cầu Long Biên khi mới khánh thành” đến “ bị chết trong quá trình làm cầu” và đoạn văn này có chỗ khác nhau là:
Về ngôi kể:
đoạn trước tác giả nhập vai ngôi thứ ba để kể,
đoạn này tác giả trực tiếp xưng "tôi" (ngôi thứ nhất).
Về phương thức biểu đạt:
đoạn trước chủ yếu tác giả dùng phương thức thuyết minh.
Về cách sử dụng từ ngữ:
đoạn này tác giả sử dụng các từ ngữ có sắc thái biểu cảm mạnh mẽ như: nhớ như in, trang trọng, nằm sâu trong trí óc, say mê ngắm nhìn, yêu thương, quyến rũ, khát khao, bi thương, húng tráng, nhói đau, oanh liệt, oai hùng, thân thương, tả tơi, ứa máu...
=> Nhờ sử dụng một vài phương thức nghệ thuật khác nhau mà trong đoạn này tình cảm của tác giả bộc lộ rõ ràng và tha thiết hơn so với ở đoạn trên.

Câu 4: Trang 127 sgk ngữ văn 6 tập 2
a) Vì sao tác giả lại đặt tên cho bài văn là Cầu Long Biên - chứng nhân lịch sử? Có thể thay từ chứng nhân bằng từ chứng tích (dấu tích, hiện vật có giá trị làm chứng cho sự việc đã qua) được không? Hãy tóm tắt những sự kiện lịch sử mà cầu Long Biên đã chứng kiến và nêu lên ý nghĩa của của các tính từ: sống động, đau thương, anh dũng.
b) Hãy so sánh giá trị nghệ thuật của câu cuối bài văn và câu rút gọn sau đây: Còn tôi, tôi cố gắng truyền tình yêu cây cầu của mình vào trái tim họ, để du khách ngày càng xích lại gần với đất nước Việt Nam.
Vì sao nhịp cầu bằng thép của cầu Long Biên lại có thể trở thành nhịp cầu vô hình nối những con tim?
Bài làm:
Câu a: Tác giả đặt tên cho bài văn là Cầu Long Biên - Chứng nhân lịch sử là hợp lí vì việc sử dụng biện pháp nhân hóa trong tên của bài văn giúp người đọc có cảm giác tác giả thổi hồn vào sự vật, coi cầu Long Biên là người đương thơi của những thăm trầm lịch sử.
=> Và vì vậy không thể thay từ chứng nhân bằng từ chứng tích hay dấu tích, hiện vật có giá trị làm chứng cho sự việc đã qua.
Những sự kiện lịch sử mà cầu Long Biên được chứng kiến là:
Cuộc kháng chiến chống Pháp: mùa Đông băn 1946 – khi Trung đoàn thủ đo rút khỏi Hà Nội hưởng ứng Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Bác Hồ;
Năm 1972, cầu Long Biên bị giặc Mĩ trút bom đánh phá.
Trong quá trình tồn tại, chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử, sự ra đi của các người chiến sĩ, đồng bào,... vì vậy cầu Long biên chính là chứng nhân sống động, đau thương và anh dũng của lịch sử dân tộc Việt Nam nói chung và của thủ đô Hà Nội nói riêng.
Câu b: So sánh nghệ thuật của câu cuối bài văn và câu rút gọn ta thấy:
Câu cuối trong bài văn tuy dài hơn nhưng có sắc thái biểu cảm rõ hơn nhờ cách diễn đạt gợi những liên tưởng thú vị (nhịp cầu vô hình).
Nhịp cầu bằng thép của cầu Long Biên lại có thể trở thành nhịp cầu vô hình nối những con tim vì cầu Long Biên là chứng nhân lịch sử "sống động, đau thương và anh dũng" của người Việt Nam khiến khách du lịch nước ngoài phải "trầm ngâm", "đứng ở nhiều góc độ, ghi lại hình ảnh chiếc cầu" mỗi khi đến thăm nơi đây.

LUYỆN TẬP
Tìm hiểu ở địa phương em (phạm vi có thể là xã, huyện, tỉnh) những di tích nào có thể gọi là chứng nhân lịch sử của địa phương.
Bài làm:
Tuỳ vào từng địa phương (nơi các em đang ở) mà tiến hành công việc thống kê, tìm hiểu những di tích lịch sử có ở địa phương mình. Lưu ý xem lại phần giải nghĩa cụm từ chứng nhân lịch sử để đảm bảo sự đúng đắn và chắc chắn trong việc sắp xếp, tìm hiểu, thống kê.

Phần tham khảo, mở rộng
Câu 1: Giá trị nội dung và nghệ thuật trong " Cầu Long Biên – Chứng nhân lịch sử"
Bài làm:
1. Giá trị nội dung
Cầu Long Biên- nhân chứng lịch sử của Thúy Lan ghi lại những sự kiện lớn có liên quan đến cây cầu này đồng thời thể hiện tình cảm yêu mến tự hào về cây cầu đã gắn liền với những chiến công vinh quang của Hà Nội nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung. Hiện nay, tuy đã rút về vị trí khiêm nhường nhưng cầu Long Biên vẫn mãi mãi trở thành một chứng nhân lịch sử, không chỉ riêng của Hà Nội mà của cả đất nước
2. Giá trị nghệ thuật
Giọng điệu trữ tình được nâng cao.
Phép so sánh, nhân hóa, từ ngữ giàu cảm xúc,… từ đó đã đem lại sự sống cho sự vật vô tri vô giác, cầu Long Biên đã trở thành người cùng thời với bao thế hệ, ngày ngày chứng kiến và xúc động trước những thăng trầm, đổi thay to lớn của Thủ đô, của đất nước và dân tộc.