Bài soạn "Quan sát, tưởng tượng, so sánh và nhận xét trong văn miêu tả" số 3

A. Kiến thức trọng tâm

I. Quan sát, tưởng tượng, so sánh, và nhận xét trong văn miêu tả.

1. Đọc và tìm hiểu

2. Trả lời câu hỏi

a. Đặc điểm nổi bật của sự vật và phong cảnh được miêu tả:

Đoạn 1: Hình ảnh ốm yếu, tội nghiệp của Dế Choắt
Đoạn 2: Cảnh đẹp thơ mộng, mênh mông hùng vĩ của sông nước Cà Mau.
Đoạn 3: Hình ảnh đầy sức sống của cây gạo vào mùa xuân.
b. Những hình ảnh, từ ngữ thể hiện điểm nổi bật:

Đoạn 1: Người gầy gò, dài lêu nghêu , cánh ngắn củn, hở cả mạng sườn, càng bè bè, râu ria cụt, mặt mũi ngẩn ngẩn ngơ ngơ.

Đoạn 2 : Sông ngòi, kênh rạch bủa giăng chi chít như mạng nhện , trời xanh , nước xanh , sắc xanh cây lá , rì rào bất tận của rừng cây , tiếng sóng , " Dòng sông Năm Căn ... hai dãy trường thành vô tận"

Đoạn 3 : Cây gạo sừng sững ... ngọn nến trong xanh , chào mào , sáo sậu ... ồn mà vui.

c. Những câu văn có sự liên tưởng và so sánh trong mỗi đoạn.

Đoạn 1: Người gầy gò và dài lêu khêu như một gã nghiện thuốc phiện; cánh ngắn củn như người cởi trần mặc áo ghi lê
=>Gợi lên hình ảnh một chú Dế choắt đi đứng xiêu vẹo, lờ đờ, ngật ngưỡng…trông rất thảm hại.

Đoạn 2: Nước đổ như thác; cá bôi như người bơi ếch; rừng đước như hai dãy trường thành vô tận
=>Tạo nên sự mênh mông, hùng vĩ của dòng sông và rừng đước.

Đoạn 3: Cây gạo sừng sững như một tháp đèn khổng lồ, hàng ngàn bông hoa là hàng ngàn ánh lửa hồng, hàng ngàn búp nõn là hàng ngàn ánh nến trong xanh.
=> gợi hình ảnh cây gạo lung linh rực rỡ.

=>Tác dụng của sự so sánh trong văn miêu tả là tạo nên sự sinh động, giàu hình tượng mang đến sự thú vị.

3. Ghi nhớ

Muốn miêu tả được, trước hết người ta phải biết quan sát, rồi từ đó nhận xét, liên tưởng, tưởng tượng, ví von, so sánh…để làm nổi bật ên những đặc điểm tiêu biểu của sự vật.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: Trang 28,29 sgk Ngữ văn 6 – tập 2

Điền các từ ngữ: gương bầu dục, mảnh kính, cong cong, uốn, lấp ló, xám xịt, cổ kính, xanh um, xanh biếc. Hãy chon năm từ thích hợp để điền vào những chỗ trống trong ngoặc đơn ở đoạn văn sau:

"Nhà tôi cách Hồ Gươm không xa. Từ trên gác cao nhìn xuống, hồ như một chiếc(1 ....................) lớn, sáng long lanh.

Cầu Thê Húc màu son,(2 ..............) như con tôm, dẫn vào đền Ngọc Sơn. Mái đền (3......... ) bên gốc đa già, rễ lá xum xuê. Xa một chút là Tháp Rùa, tường rêu (4........), xây trên gò đất giữa hồ, cỏ mọc (5 ..........)."

(Theo Ngô Quân Miện)

Bài làm:

Điền từ như sau:
"Nhà tôi cách Hồ Gươm không xa. Từ trên gác cao nhìn xuống, hồ như một chiếc gương bầu dục lớn, sáng long lanh.
Cầu Thê Húc màu son, cong cong như con tôm, dẫn vào đền Ngọc Sơn. Mái đền xám xịt bên gốc đa già, rễ lá xum xuê. Xa một chút là Tháp Rùa, tường rêu cổ kính, xây trên gò đất giữa hồ, cỏ mọc xanh um."

Câu 2: Trang 29 sgk, Ngữ văn 6 – tập 2
Trong đoạn văn sau đây, nhà văn Tô Hoài tập trung miêu tả chú Dế Mèn có thân hình đẹp, cường tráng nhưng tính cách rất ương bướng, kiêu căng. Tìm những hình ảnh tiêu biểu và đặc sắc đã làm nổi bật điều đó:
" Lúc tôi đi bách bộ thì cả người tôi rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn. Đầu tôi to và nổi từng tảng, rất bướng. Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc. Sợi râu tôi dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng. Tôi lấy làm hãnh diện với bà con về cặp râu ấy lắm. Cứ chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu."
(Tô Hoài)

Bài làm:
Hình ảnh tiêu biểu về vẻ đẹp cường tráng của Dế Mèn: Người rung rinh một màu nâu bóng mỡ…, đầu to nổi tảng…, răng đen nhánh…, râu dài và uốn cong…
Hình ảnh Dế Mèn ương bướng, kiêu căng: Lấy làm hãnh diện…, chốc chốc lại trịnh tọng …vuốt râu…

Câu 3: Trang 29 sgk Ngữ văn 6 – tập 2
Em hãy quan sát và ghi chép lại những đặc điểm ngôi nhà hoặc căn phòng em ở. Trong những đặc điểm đó, đặc điểm nào là nổi bật nhất?
Tuỳ vào đặc điểm của ngôi nhà hoặc căn phòng mình đang ở mà mỗi người lại có thể lựa chọn những đặc điểm riêng (của nơi mình ở) để mà miêu tả. Chú ý những điểm nổi bật cần lưu ý là: màu sơn, khung cửa sổ, góc học tập, cách bố trí nội thất trong phòng, ...
Bài làm:
Gợi ý miêu tả ngôi nhà của em:
Là một căn nhà hai tầng được phủ lớp sơn màu xanh non.
Nhà hướng về hướng Đông, nằm gần cạnh con sông Lam
Nhà gồm có 3 phòng ngủ, một phòng khách và phòng bếp.
Trước sân nhà có nhiều các loại cây cảnh và hoa
Gian chính giữa ngôi nhà là phòng khách với bộ salon trắng đen và chiếc tủ đặt ti vi.
Đi vào là căn bếp của mẹ với nhiều dụng cụ nấu ăn được bày biện đẹp mắt.
Hai phòng ngủ của hai chị em ở trên tầng hai được sơn màu hồng ….
Trong số những đặc điểm trên, đặc điểm nổi bật đó là:
Là một căn nhà hai tầng được phủ lớp sơn màu xanh non
Trước sân nhà có nhiều các loại cây cảnh và hoa…

Câu 4: Trang 29 sgk Ngữ văn 6 – tập 2
Nêu lại quang cảnh một buổi sáng trên quê hương em thì em sẽ liên tưởng và so sánh các hình ảnh, sự vật sau đây với những gì?
Mặt trời
Bầu trời
Những hàng cây
Núi (đồi)
Những ngôi nhà
Bài làm:
Nếu nêu lại quang cảnh một buổi sáng ở quê hương em thì em sẽ liên tưởng và so sánh các hình ảnh, sự vật dưới đây như:
Mặt trời như một quả lòng đỏ trứng gà từ từ nhô lên cao.
Bầu trời trong xanh không một gợn mây
Những cành cây đung đưa nhẹ nhàng theo những làn gió thổi từ sông lên.
Núi sừng sững uy nghiêm đón những tia nắng đầu tiên của ngày mới.
Những ngôi nhà như được dát vàng dưới nắng.

Câu 5: Trang 29 sgk Ngữ văn 6 - tập 2
Đề luyện tập
Từ bài sông nước Cà Mau của Đoàn Giỏi, hãy viết một đoạn văn tả lại cảnh một dòng sông, hay khu rừng mà em đã có dịp quan sát. (chú ý nêu lên những đặc điểm nổi bật của dòng sông hoặc khu rừng mà em miêu tả)?
Bài làm:
Quê nội tôi nằm cạnh bên dòng sông Lam hiền hòa. Vì vậy, nó như là một kỉ niệm gắn liền với kí ức tuổi thơ tôi. Sông Lam cũng chỉ là một dòng sông nhỏ nhưng nó khiến bao người xa quê lại muốn quay về và tôi cũng như vậy.
Có lẽ, sông Lam đẹp nhất vào buổi bình minh sáng sớm. Dòng sông lúc ấy vừa êm đềm, vừa được dát vàng của ánh nắng bình minh. Đứng trên ban công nhà nội nhìn xuống, dòng sông lúc ấy không khác gì một thiếu nữ mặc áo kim sa lấp lánh. Giữa dòng sông, lác đác đôi ba chiếc thuyền bé đi đánh cá, thi thoảng nghe tiếng gõ mạn thuyền cũng rất vui tai. Hai bên bờ sông là những bãi ngô, bãi dâu xanh mơn mởn cũng dần vươn lên đón ánh bình minh. Buổi sáng ở đây nó bình yên đến lạ.
Chiều chiều, những làn gió thổi từ sông lên mát rượi, dưới sông lũ nhóc quê tôi đang trêu đùa, hò hét làm náo loạn lên cả một khúc sông. Mặt trời xuống núi, mặt sông như rộng thêm ra, cảnh vật nhòa dần. Trên đầu, vòm trời bát ngát điểm muôn vàn ngôi sao li ti, nhấp nháy. Sông Lam vẫn thức, vẫn mải miết trôi xuôi để hòa vào biển lớn.