Bài soạn "Quan sát, tưởng tượng, so sánh và nhận xét trong văn miêu tả" số 5

I. QUAN SÁT, TƯỞNG TƯỢNG, SO SÁNH VÀ NHẬN XÉT TRONG VĂN MIÊU TẢ

Câu 1: Đọc kĩ các đoạn văn đã cho trong SGK.

Câu 2: Suy nghĩ và trả lời các câu hỏi:

a. Mỗi đoạn văn giúp ta hình dung được những dặc điểm nổi bật gì của sự vật và phong cảnh được miêu tả?

Đoạn thứ nhất giúp ta hình dung ra các thân hình ốm o, gầy còm, xấu xí mất cân đối của Dế Choắt.

Đoạn thứ hai giúp ta hình dung ra cảnh thiên nhiên hoang dã, giàu sức sống của vùng Cà Mau nhiều kênh rạch, sông ngòi, luôn rì rào tiếng rừng, tiếng biển, và ngút ngàn một màu xanh của nước, của trời, của cây lá.
Đoạn thứ ba giúp ta hình dung ra hình ảnh cây gạo đang trổ hoa, lá vào mùa xuân và là nơi hội tụ đông vui của rất nhiều loài chim như chào mào, sáo sậu, sáo đen.

b. Những đặc điểm đó nổi bật qua nhiều từ ngữ và hình ảnh:

Ở đoạn thứ nhất: gầy gò, dài lêu nghêu như một gã nghiên thuốc phiện, cánh ngắn củn, hở sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê, càng bè bè, nặng nề, râu cụt có một mẩu, mặt mũi ngẩn ngẩn ngơ ngơ.
Ở đoạn thứ hai: bủa giăng chi chít như mạng nhện, trên thì trời xanh, dưới thì nước xanh, toàn sắc xanh cây lá, tiếng rì rào bất tận của rừng, tiếng rì rào của biển vọng về, mênh mông ầm ầm, đổ ra biển như thác, cá hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch, rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận.
ở đoạn thứ ba: gọi đến, ríu rít, sừng sững như một tháp đèn khổng lồ, hàng ngàn ngọn lửa hồng, hàng ngàn ánh nến trong xanh, long lanh, lung linh, đàn đàn lũ lũ bay tới bay về, lượn lên lượn xuống, trò chuyện, trêu ghẹo, tranh cãi, ồn ào, ngày hội mùa xuân.
• Để viết được các đoạn văn trên người viết phải biết quan sát, nhận xét, liên tưởng, tưởng tượng, so sánh, ví von và biết dùng những từ ngữ thật chính xác, thật tinh tế.

c. Những câu văn có sự liên tưởng và so sánh trong ba đoạn trên:

- sông ngòi, kênh rạch bủa giăng chi chít như mạng nhện, nước ầm ầm đổ ra biển, ngày đêm như thác.

- cá nước bơi hàng đàn đen trùi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch

giữa đầu sóng trắng.

- rừng đước dựng lên cao ngất như hai dăy trường thành vô tận.

- cây gạo sừng kững như một tháp đèn khổng lồ

- hàng ngàn bông hoa là hàng ngàn ngọn lửa hồng.

- hàng ngàn búp nõn là hàng ngàn ánh nến trong xanh.

- ngày hội mùa xuân đấy.

• Sự so sánh và liên tưởng có nhiều vẻ độc đáo:

Ví dụ: Cách so sánh kênh rạch sông ngòi giông như mạng nhện. ảnh mạng nhện đủ gợi cho ta thấy sự chằng chịt, sự đan chen của các nhánh kênh rạch, sông ngòi.

Cách so sánh cây gạo sừng sững như một tháp đèn khổng lồ mà hoa lửa, búp non là nến xanh cũng là một cách so sánh thật mới lạ, thật sáng tạo

Câu 3. Đoạn văn của Đoàn Giỏi đã bị lược đi các chữ: ầm ầm, như thác, nhô lên hụp xuống như người bơi ếch, như hai dãy trường thành vô tận.

Những chữ bị bỏ đi đó làm cho cảnh vật được miêu tả trở nên kém Cụ thể, kém sinh động, kém sức hấp dẫn, kém sức gợi cảm.

Chú ý:

Muốn miêu tả được, trước hết người ta phải biết quan sát, rồi từ đó nhận xét, liên tưởng, tưởng tượng, ví von, so sánh... để làm nổi bật lên những đặc điểm tiêu biểu của sự vật.

II. LUYỆN TẬP

Câu 1: Đoạn văn sau đây miêu tả hồ Gươm. Tác giả đã quan sát và đã chọn những hình ảnh đặc sắc và tiêu biểu nào?
Cho các từ ngữ sau đây: gương bầu dục, mảnh kính, cong cong, uôn, lấp ló xám xịt, cổ kính, xanh um, xanh biếc. Hãy lựa chọn năm từ ngữ thích hợp để điền vào các ô trông từ 1 đến 5 trong ngoặc.

"Nhà tôi cách Hồ Gươm không xa. Từ trên gác cao nhìn xuống, hồ như một chiếc (1...) lớn, sáng long lanh.

Cầu Thê Húc màu son, (2...) như con tôm, dẫn vào đền Ngọc Sơn. Mái đền (3...) bên gốc đa già, rễ lá xum xuê. Xa một chút là Tháp Rùa, tường rêu (4...), xây trên gò đất giữa hồ, cỏ mọc (5...)."

- Trả lời: Trong đoạn văn trên tác giả đã quan sát và lựa chọn những hình ảnh đặc sắc và tiêu biểu sau: hình ảnh mặt hồ như chiếc gương bầu dục lớn, sáng long lanh; cầu Thê Húc màu son cong cong như con tôm; mái đền cổ kính bên gốc đa già rễ lá xum xuê; Tháp Rùa, tường rêu rêu xám xịt xây trên gò đất giữa hồ, cỏ mọc xanh um.

Câu 2. Những hình ảnh tiêu biểu và đặc sắc làm nổi bật

- Thân hình đẹp, cường tráng của Dế Mèn

Lúc tôi đi bách bộ thì cả người tôi rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn. Hai răng to đen nhánh

- Tính tình ương bướng kiêu căng:

Đầu tôi to và nổi từng tảng, rất bướng. Sợi râu tôi dài một vẻ rất đỗi hùng tráng. Tôi lấy làm hãnh diện... về cặp râu ấy lắm. Cứ chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.

Câu 3. Quan sát và ghi chép lại những đặc điểm ngôi nhà đang ở: (vài nét

gợi ý)

Ngôi nhà xây : tường gạch, mái lợp tôn.

Tường quét vôi màu vàng.
Chiều ngang chừng bốn mét, chiều dài chừng mười sáu mét.
Cửa ra vào và cửa sổ đều có khung sắt lắp kính nên căn nhà luôn sáng sủa.
Nền nhà lát gạch men màu nâu, luôn sạch bóng.
Căn nhà chia làm ba phòng. Phòng ngoài cùng là phòng khách có kê một cái tủ li, một cái tủ nhỏ để ti vi, một bộ xa lông bọc vải giả da màu đen. Phía dưới trần có treo một quạt trần ba cánh sơn màu xanh non. Phòng trong là phọng ngủ có kê một tủ lớn đựng quần áo và hai chiếc giường gỗ. Phòng trong cùng có bàn ăn, chạn đựng bát đĩa, bếp nâu ăn, sàn nước rửa chén và buồng tắm, nhà vệ sinh.

Câu 4. Khi tả quang cảnh một buổi sáng trên quê hương, ta có thể liên tưởng và so sánh:

Mặt trời mới lên to và đỏ như một mâm son.
Bầu trời rộng thênh thang, phía chân trời đằng đông rực lên những đám mây hồng.
Những hàng cây ngọn lá xanh mướt rung rinh trong gió sớm.
Đỉnh núi ở trên cao đón nhận những tia nắng đầu tiên, rồi nắng cứ dần dần lan xuống thấp.
Những ngôi nhà như bừng tỉnh giấc sau một đêm ngủ say, đang rộn lên tiếng gà gáy, tiếng heo kêu, tiếng trẻ khóc và tiếng người lớn chuyện trò.

Một ngày mới bắt đầu.

Câu 5. Để luyện tập : Từ bài Sông nước Cà Mau của Đoàn Giỏi, hãy viết một đoạn văn tả lại quang cảnh một dòng sông hay một khu rừng.

Đoạn văn tham khảo

"Trong ánh nắng mặt trời vàng óng, rừng khô hiện lên với tất cả vẻ uy nghi tráng lệ. Những thân cây tràm vươn thẳng lên trời chẳng khác gì những cây nến khổng lổ. Đầu ỉá rủ phát phơ như những đầu lá liêu k ngàn. Từ trong biển á xanh rờn đã ngả sang màu úa, ngát dậy một hương ỉắ tràm bị hun nóng dưới mặt trời. Tiếng chim không ngớt vang 1 vọng mái lên trời cao xanh thắm không cùng. Trên các trảng rộng và chu 1 quanh những lùm bụi thấp, ta nghe thây tiếng vù vù bất tận của hàng nghìn loại côn trùng có cánh. Chúng không ngớt bay đi, bay lại trên những hôn hoa nhiệt đới sặc sỡ.

Mùi hương ngòn ngọt, nhức đầu của những loài hoa rừng không tên đắm mình vào ánh nắng ban trưa. Mùi hương ây khiến con người dễ sinh buồn ngủ. Người ta có thể sẵn sàng ngả lưng dưới bóng một cây nào đó rồi lơ mò đưa mình vào một giấc ngủ chẳng đợi chờ...".

(Trích Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi)