Bài soạn "Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận" số 3

A. HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI

I. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận

Bài văn nghị luận thường cũng cần phải có các yếu tố tự sự và miêu tả. Hai yếu tố này giúp cho việc trình bày luận cứ trong bài viêt được rõ ràng, cụ thể, sinh động hơn và do đó, có sức thuyết phục mạnh mẽ hơn.

Cùng với yếu tố biểu cảm, các yếu tố tự sự và miêu tả giúp cho văn bản nghị luận trở nên cụ thể, dễ hiểu và có sức thuyết phục hơn.

Tuy nhiên, trong bài văn nghị luận, các yếu tố tự sự và miêu tả chỉ là những yếu tố phụ. Vì vậy, việc dùng các yếu tố này cũng cần, phải đúng lúc, đúng chỗ mới tạo được sức thuyết phục và không phá vỡ mạch lạc nghị luận của bài văn.

II. Đọc – hiểu

Câu 1. Đọc các đoạn văn dẫn ở SGK, trang 113, 114 và trả lời câu hỏi.

Đoạn trích (a) có yếu tố tự sự nhưng không phải là văn bản tự sự, đoạn trích (b) có yếu tố miêu tả nhưng không phải là văn bản miêu tả vì:
+ Mục đích của văn bản không nhằm kể, dựng lại hoặc miêu tả cảnh bắt lính tình nguyện của bọn thực dân.

+ Đọc đoạn trích đã vạch trần sự tàn bạo, quỷ quyệt của bọn thực dân trong việc bắt lính đi tình nguyện.

Yếu tố tự sự trong đoạn trích (a) là:
+ Vị chúa tỉnh – ra lệnh cho bọn quan lại dưới quyền, trong một thời hạn nhất định phải nộp cho đủ một số người nhất định.

+ Thoạt tiên, chúng tóm những người khoẻ mạnh, nghèo khổ…

+ Sau đó, chúng mới đòi đến con cái nhà giàu…

Yếu tố miêu tả trong đoạn trích (b) là:
+ Các bạn đã tấp nập đầu quân, các bạn đã không ngần ngại rời bỏ quê hương xiết bao trìu mến để người thì hiến xương máu của mình như lính khố đỏ, kẻ thì hiến cánh tay lao động của mình như lính thợ.

+ […] tại sao lại có cảnh, tốp thì bị xích tay điệu về tỉnh lị, tốp thì trước khi xuống tàu, bị nhốt trong một trường trung học ở Sài Gòn, có lính Pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần, đạn lên nòng săn?

Nhận xét:

Các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn bản chỉ là những yếu tố phụ trợ, giúp cho việc bàn luận vấn đề được sáng rõ và tính thuyêt phục hơn. Tuy nhiên, nếu không có những yếu tố này thì các luận chứng đưa ra kém thuyết phục và sinh động. Giả sử đoạn trích (a) không có những chi tiết cụ thể kể lại một kiểu bắt lính kì quặc và tàn ác thì ta khó có thể lường hết được việc mộ lính “tình nguyện” đã gây ra sự nhũng lạm trắng trợn như thế nào. Cũng như vậy, ở đoạn trích (b) nếu thiếu những dòng miêu tả sinh động về những ngưòi lính Việt Nam bị xích tay, hay bị nhốt trong trường học, thì ta khó có thể hình dung rõ sự giả dối, lừa gạt trong lời rêu rao lòng sốt sắng “đầu quân tấp nập ” và “không ngần ngại

Câu 2. Đọc đoạn văn dẫn ở SGK, trang 115 và trả lời câu hỏi.

a) Yếu tố tự sự trong đoạn văn là:

+ Kể chuyện mẹ chàng Trăng nằm mơ, đẻ ra chàng và chuyện chàng giết tên bạo chúa và biến vào mặt trăng.

+ Kể chuyện nàng Han đánh giặc ngoại xâm và sau đó nàng hoá thành tiên lên trời.

Yếu tố miêu tả trong đoạn văn là:
+ Mơ thấy con thỏ trắng nhảy qua ngực.

+ Chàng không nói, không cười, chỉ thích chơi khiên đao.

+ Chàng cưỡi ngựa đá khổng lồ.

+ Đêm đêm soi xuống dòng sông Pông-gơ-nhi những vầng sáng bạc.

+ Cò lệnh bằng chăn dệt chỉ ngũ sắc.

+ Những vũng, những ao chi chít nổi tiếp nhau là vết chân voi ngựa của quân nàng Han.

b) Tác giả đã không kể lại đầy đủ và cặn kẽ toàn bộ hai chuyện “Chàng Trăng” và “Nàng Han” mà chỉ tả cụ thể một số hình ảnh và kể kĩ một số chi tiết trong những câu chuyện ấy, vì:

Kể và tả chỉ đóng vai trò phụ trợ, không phải là mục đích chính của văn bản, có tác dụng góp phần làm nổi bật luận điểm chính của văn bản.
Mục đích chính của văn bản là: Các dân tộc anh em trên đất nước chúng ta đã sáng tạo ra muôn vàn truyện anh hùng đẹp.
Nhưng chú ý khi đưa các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận (Xem phần Hướng dẫn tìm hiểu bài).

B. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

Câu 1. Bài tập này nêu hai yêu cầu:
Chỉ ra các yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn dẫn ở SGK, trang 116.
Cho biết tác dụng của chúng.
Những yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận ở SGK, trang 116 là:

Yếu tố tự sự:

+ Sắp Trung thu.

+ Đêm trước rằm đầu tiên từ ngày bị giam giữ.

+ Mười mấy ngày qua (…) bộ mặt nhà giam.

+ Đêm nay rất đẹp.

Táe dụng của các yếu tố tự sự là giúp người đọc hiểu rõ hơn về hoàn cảnh sáng tác và tâm trạng của nhà thơ trong đêm trăng.

Yếu tố miêu tả:
+ Bỗng đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về. Ngay bên cửa sổ, lồng trong bóng cây.

+ Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muôn yêu, muôn thưởng thức, muốn chan hoà, muốn giãi bày, bộc lộ.

Tác dụng của các yếu tố miêu tả là giúp người đọc hình dung được vẻ đẹp của khung cảnh đêm trăng, và hiểu được tâm trạng phơi phới, yêu thiên nhiên, chan hoà với thiên nhiên của nhà thơ.

Câu 2. Nếu viết bài tập làm văn theo đề tài “Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao “Trong đầm gì đẹp bằng sen ” thì em nên vận dụng các yếu tố tự sự và miêu tả trong khi làm bài vì như vậy sẽ giúp cho bài văn của em giàu hình ảnh và có sức truyền cảm hơn.