Bài soạn "Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận" số 5

KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1. Văn nghị luận không phải chỉ cần đến yếu tố biểu cảm mà còn cần đến cả những yếu tố tự sự và miêu tả.
Yếu tố tự sự là yếu tố dùng để trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này nối tiếp sư việc kia để cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa. Còn yếu tố miêu tả là yếu tố giúp người đọc, người nghe hình dung ra những đặc điểm, tính chất nổi bật của vật, việc, người hoặc cảnh,... làm cho chúng hiện lên trước mắt người đọc, người nghe với những đặc điểm như chúng vốn có.
Cùng với yếu tố biểu cảm, các yếu tố tự sự và miêu tả giúp cho văn bản nghị luận trở nên cụ thể, dễ hiểu, đỡ khô khan và vì vậy có sức truyền cảm và sức thuyết phục hơn.
2. Giống như yếu tố biểu cảm, trong văn nghị luận, các yếu tố tự sự và miêu tả chỉ đóng vai trò phụ. Vì vậy việc dùng các yếu tố này cũng cần đúng lúc đúng chỗ để một mặt tăng được sức thuyết phục cho văn nghị luận, mặt khác lại không được phá vỡ mạch lập luận trong văn bản nghị luận.

A- KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

I- YẾU TỐ TỰ SỰ VÀ MIÊU TẢ TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

Câu 1. Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi:

a) Sau nữa, việc săn bắt thứ" vật liệu biết nói" đó, mà lúc bấy giờ......hai con đường" đi lính tình nguyện, hoặc xì tiền ra"

(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)

b) Âý thế mà trong một bản bố cáo với những người bị lình bắt .... " không ngần ngại"

(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)

Câu hỏi:

Vì sao đoạn trích a) có yếu tố tự sự nhưng không phải văn bản tự sự, còn đoạn trích b) có yếu tố miêu tả nhưng không phải là văn bản miêu tả?
Giả sử đoạn trích (a) không có những chi tiết cụ thể kể lại một kiểu bắt lính kì quặc và tàn ác liệu ta có lường trước được việc mộ lính "tình nguyện" đã gây ra sự nhũng lạm trắng trợn nhưu thê snaof không? Còn ở đoạn trích b) nếu thiếu đi dòng những dòng miêu tả sinh động về những người lính việt nam bị xích tay thì hay bị nhốt trong trường học " có lính pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần đạn lên lòng sẵn thì có ta có hình dung ra sự giả dối, lừa gạt trong lời rêu rao về " lòng sốt sắng đầu quân tấp nập không ngần ngại" được không?
Từ việc tìm hiểu trên em có nhận xét gì về vai trò của các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận
Trả lời:

Đoạn trích ( a) và (b ) có sử dụng yếu tố miêu tả và tự sự nhưng cả hai đều là văn bản nghị luận. Cả hai đều nhằm mục đích vạch rõ sự phải trái, đúng sai để cho mọi người cùng thấy và có thái độ phản bác thích hợp. trong khi yếu tố tự sự và miêu tả trong hai đoạn a, b chỉ có tác dụng làm tăng thêm sự thuyết phục của văn bản.
Nếu như ở đoạn a không có các chi tiết cụ thể kể về sự việc bắt lính thì người đọc không thể hình dung được việc mộ lính tình nguyện đã diễn ra hết sức trắng trợn và tinh vi đến mức nào.
Nếu như ở đoạn b không có những dòng miêu tả về hình ảnh những người lính Việt Nam bị xích tay, bị nhốt trong trường học thì người đọc sẽ không thể hình dung được sự thê thảm của những người bị bắt lính như thế nào, văn bản sẽ mất đi sự sinh động cụ thể.
=> Yếu tố tự sự và miêu tả giúp cho văn bản nghị luận trở nên sinh động, cụ thể, và có sức thuyết phục mạnh mẽ hơn.

Câu 2. Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi:

Các dân tộc anh em trên đất nước chúng ta đã sáng tạo ra muôn vàn truyện...... anh hùng ca của người Việt Cổ

(Theo Cao Huy Đỉnh, Người anh hùng làng Gióng)

Câu hỏi:

a) Tìm những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản trên và cho biết tác dụng của chúng.

b) Vì sao tác giả văn bản trên đã không kể lại đầy đủ và cặn kẽ toàn bộ hai chuyện chàng Trăng và nàng Han mà chỉ tả cụ thể một số chi tiết trong những câu chuyện ấy?

Trả lời:

a)

Yếu tố tự sự kể về chuyện chàng Trăng ( mẹ chàng mơ thấy thỏ trắng nhảy qua ngực và đẻ ra chàng, sau đó chàng giết tên bạo chúa và biến vào mặt trăng) của dân tộc Mơ- nông và chuyện Nàng Han (có công đánh giặc ngoại xâm sau đó nàng bay về trời) của dân tộc Thái.
Yếu tố miêu tả : “suốt ngày chàng không nói, không cười chỉ thích khiên đao,... biến vào mặt trăng để đêm đêm soi xuống dòng thác Pông-gô-nhi những vầng sáng bạc”, “gần đấy có những vũng, những ao chi chít nối tiếp nhau và vết chân voi ngựa của quân nàng Han”,...
b) Tác giả vãn bản trên đã không kể lại đầy đủ và cặn kẽ toàn bộ hai truyện Chàng Trăng và Nàng Han, mà chỉ tả cụ thổ một số hình ảnh và xể kĩ một số chi tiết trong những câu chuyện mà thôi, vì đây là những chi tiết, hình ảnh có lợi cho việc làm sáng tỏ luận điểm: Hai truyện Chàng Trăng và Nàng Han giống truyện Thánh Gióng, và đi sâu vào những chi tiết làm sáng tỏ luận điểm.

Câu 3. Từ việc tìm hiểu trên, hãy cho biết: Khi đưa các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận cần chú ý những gì?

Trả lời:

Chúng ta cần chú ý:

Không sử dụng tràn lan các yếu tố miêu tả, tự sự. Bởi lẽ đây không phải là mục đích của văn bản nghị luận.
Chỉ dùng với mục đích làm sáng tỏ luận điểm, làm cho luận điểm trở nên nổi bật.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Bài tập 1: trang 116 sgk Ngữ văn 8 tập 2

Chỉ ra các yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận dưới đây và cho biết tác dụng của chúng.

Sắp trung thu. Trời xứ Bắc hẳn trong,.... vùi vào im lặng.

(Lê Trí Viễn, Một số bài giảng thơ văn Chủ tịch Hồ Chí Minh)

Bài làm:
Yếu tố miêu tả: bỗng đêm nay trăng sáng quá chừng, trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về. Ngay bên cạnh cửa sổ trăng lồng trong bóng cây.
Yếu tố tự sự: sắp Trung thu, đêm trước rằm đầu tiên từ ngày bị giam giữ, mười mấy ngày qua trừ cái bực mình ban đầu khi bị bắt giữ vô cớ... Tâm trạng người tù như vậy, nhưng người tù đành phải làm lơ. Như đành để mặc cho đêm đẹp đêm lành cho trăng mới, trăng giục.
Tác dụng:
Yếu tố tự sự: giúp cho người đọc biết được hoàn cảnh sáng tác bài thơ và tâm trạng cảm xúc nhà thơ.
Yếu tố miêu tả giúp người đọc hình dung được cảnh đẹp của đêm trăng như thế nào.

Bài tập 2: trang 116 sgk Ngữ văn 8 tập 2
Nếu viết bài tập làm văn theo để bài “Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao “Trong đầm gì dẹp bằng sen" thì em có cần vận dụng các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài làm không ? Vì sao ?
Bài làm:
Khi viết bài văn nghị luận “Nêu ý kiến của em vẻ vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen", người viết có thể sử dụng các yếu tố miêu tả để bài văn hay hơn, sinh động hơn. Bởi vì khi nghị luận về vẻ đẹp câu ca:"trong đầm gì đẹp bằng sen" ta cần vận dụng yếu tố miêu tả sẽ giúp người viết gợi tả được vẻ đẹp của hoa sen, của hồ sen đồng thời kết hợp với yếu tố tự sự giúp người viết đối thoại với bạn đọc hoặc nói lên sự gắn bó, những kỉ niệm của bản thân với hoa sen.