Đền Cờn Môn
Đền Cờn Môn là ngôi đền thờ Mẫu nổi tiếng trong tâm thức người Việt Nam nói chung, đặc biệt là khu vực Nghệ An và Thanh Hóa. Bởi vậy người Nghệ An thường có câu “Nhất Cờn, nhì Quả, tam Mã, tứ Trưng”, đó là câu nói chỉ bốn ngôi đền thiêng ở Nghệ An, trong đó đền Cờn được xếp vào loại thiêng nhất. Đây là ngôi đền có nền tảng lịch sử lâu đời với nhiều truyền thuyết được truyền miệng đến ngày nay.
Đền Cờn thờ Tứ vị Thánh Nương, truyền thuyết kể rằng: “Các Thánh nương là ba mẹ con Công chúa nước Nam Tống là Thái hậu Dương Nguyệt Quả, hai Công chúa Triệu Nguyệt Khiêu, Triệu Nguyệt Hương và bà nhũ mẫu. Năm Thiệu Bảo thứ nhất (1229), quân Nguyên đánh úp quân Tống ở Nhai Sơn, Trương Thế Kiệt, Lục Tú Phu trung thần nhà Nam Tống đưa vua Đế Bính, gia quyến cùng binh sỹ hơn 800 người lên thuyền ra biển chạy trốn, bị quân Nguyên truy sát gấp rút lại gặp sóng to gió lớn, vua tôi Nam Tống chết chìm ở biển Đông. Thi thể 3 mẹ con Công chúa trôi dạt vào cửa Tráp (cửa Càn). Dân làng Càn thấy thi thể những phụ nữ chết đuối nhưng mặt mũi hồng tươi, xiêm y quý tộc, đặc biệt tỏa ra mùi thơm như lan như quế nên lấy làm lạ, bèn chôn cất và lập miếu thờ, sau đó mỗi khi ra khơi đến cầu khẩn đều thấy linh nghiệm".
Theo Đại Việt sử ký toàn thư đền Cờn được xây dựng vào năm 1312, một năm sau khi hoàng đế Trần Anh Tông đem quân đi đánh Chiêm Thành (1311). Trong chuyến hành quân, trên đường đi nhà vua đã dừng đoàn chiến thuyền tại cửa Càn (nay là cửa Cờn). Nửa đêm chiêm bao thấy có thần nữ khóc và nói: “thiếp là cung phi nhà Triệu Tống, bị giặc bức bách, gặp sóng to chết đuối trôi dạt đến đây, thượng đế phong cho làm thần biển đã lâu, nay thấy bệ hạ đem quân đi thiếp xin giúp đỡ lập công. Khi thức dậy vua cho gọi các cố lão ở đấy hỏi sự thực, ban tế một tuần rồi đi, thì thấy biển không nổi sóng, tiến thẳng đến thành Chà Bàn, bắt được vua Chiêm đem về. Sau khi chiến thắng trở về nhằm ghi nhớ công đức của các vị thánh nương vua sai lập đền thờ ở cửa biển Cần Hải (nguyên trước là Càn Hải vì tránh tên húy nên đổi lại thành Cần Hải) Cửa Cờn ngày nay.
Địa chỉ: Hoà Bình, Thịnh Lộc, Lộc Hà, Hà Tĩnh
