Hát xoan
Hát xoan là thể loại khúc môn đình (tức hát cửa đình), hát thờ thần, Thành hoàng. Là thể loại dân ca nghi lễ gắn với tín ngưỡng thờ cúng vua Hùng trong đời sống sinh hoạt của cư dân trồng lúa nước vùng trung du Bắc Bộ. Hát xoan sử dụng hình thức nghệ thuật đa yếu tố: có nhạc, múa, hát, thường được tổ chức vào dịp đầu xuân, phổ biến ở vùng đất tổ Hùng Vương - Phú Thọ.
Vào ngày 24/11/2011, hồ sơ Hát Xoan - Phú Thọ đệ trình lên UNESCO đã được phê duyệt và đưa vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại cần bảo vệ khẩn cấp tại kỳ họp thứ sáu của Ủy ban liên chính phủ về Bảo tồn Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO tổ chức tại Bali - Indonesia. Tối ngày 3/2/2018, UBND tỉnh Phú Thọ cùng với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức Lễ đón bằng của UNESCO ghi danh Hát Xoan - Phú Thọ là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại tại Miếu Mãi Lèn, xã Kim Đức, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.
Thường vào mùa xuân, các "phường Xoan" lần lượt mở hội ở đình lang, miếu làng. Vào mùng 5 âm lịch sẽ hát ở Hội đền Hùng. Thời điểm hát được quy định tại một điểm nhất định, mỗi "phường" sẽ chọn một vị trí cửa đình.
Trình tự một cuộc diễn xướng Hát xoan gồm có 3 chặng:
- Chặng nghi thức: Nói lên những tình cảm, xúc cảm của con người trước thần linh, ca ngợi thần thánh, vái lạy, thỉnh cầu thần linh về dự tế lễ, giúp dân làng an khang thịnh vượng.
- Chặng hát quả cách: Nhằm mô tả đời sống sinh hoạt của người dân, ca ngợi cảnh sắc thiên nhiên và kể chuyện cổ tích.
- Chặng giao duyên: Phản ánh tình cảm giao duyên giữa trai và gái, mang sắc thái trữ tình, thấm đẫm trần tục, khác xa với không khí thiêng liêng của hát thờ, trang nghiêm của Hát quả cách.
Địa bàn diễn xướng: Hiện nay, có bốn "phường Xoan" cổ đó là An Thái, Phú Đức, Kim Đới, Thét thuộc thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.
