Thiền sư Không Lộ

Chùa Keo ngàn năm tuổi gắn liền với những bí ẩn về cuộc đời và quá trình đắc đạo của vị thiền sư nổi tiếng nước Việt - Thiền sư Không Lộ. Ngài là sư tổ đời thứ 9 của Thiền pháo Ngôn Thông, xuất gia tại chùa Am (Thái Bình) năm 28 tuổi lấy hiệu là Không Lộ. Năm 1059, Thiền sư Không Lộ cùng với hai người bạn đồng môn của mình là Thiền sư Từ Đạo Hạnh và Thiền sư Giác Hải đã đồng lòng cùng nhau sang Tây Thiên học Phật Pháp. Sau khi tu hành, lĩnh hội Phật pháp tại đó, 3 vị thiền sư trở về nước và trở thành 3 vị Thiền sư nổi tiếng nhất Việt Nam cho đến ngày nay.

Tương truyền, sau khi tu hành đắc đạo Thiền sư Không Lộ có thể bay lên không trung và đi trên mặt nước giống như Sư tổ Đạt Ma. Những pháp thuật cao siêu của Thiền sư không thể đo định được, bởi thế, Thiền sư có thể nhìn thầy trước tương lai.

Theo sách “Trùng san Thần Quang tự Phật tổ bản hành thiền uyển ngữ lục tập yếu”, cùng với truyền thuyết từ dân gian; sau khi tu hành khổ hạnh Thiền sư Không Lộ đã trở về cõi tây phương cực lạc vào ngày 3/6/1094, đời vua Lý Nhân Tông.

Trong thời gian lâm bệnh, chúng đệ tử và người dân trong làng đã dùng gỗ trầm hương để tạc chân dung Thiền sư. Nhưng mới hoàn thành xong phần đầu và phần trước, sau đó thì dừng lại không tạc nữa bởi Thiền sư đã viên tịch khi bức tượng về mình còn chưa kịp hoàn thành.

Sau khi thác, môn đồ của Thiền sư đã làm lễ hỏa táng ngài; lúc bấy giờ bầu trời tự nhiên tối sầm lại, mây đen kéo đến kín cả bầu trời. Điều kỳ lạ, giữa đám mây đen ấy lại xuất hiện một đám mây vàng chiếu thẳng xuống đàn hỏa thiêu. Người ta cho rằng sau khi viên tịch Thiền sư đắc đạo đã hóa vào bức tượng đang còn tạc dang dở, người dân đã lấy áo cà sa đắp lên bức tượng gỗ thì bức tượng bỗng nhiên hóa thành bức tượng hoàn thiện. Mọi người gọi là “Thánh tượng” từ đó; hiện nay “Thánh tượng” đang được lưu giữ tại nhà Thánh của chùa.