Dì Mây là một y sĩ Trường Sơn, trước khi vào chiến trường dì đã có một mối tình đẹp đẽ, trong trẻo với chú San nhưng rồi chú đi học ở nước ngoài, dì xung phong vào chiến trường miền Nam nên mỗi người một ngả. Trước khi đi dì có một mái tóc đen dài, óng mượt tác giả đã miêu tả vẻ đẹp của dì bằng câu văn "dì đẹp gái nhất làng, có khối trai làng ra bến sông ngó trộm dì mày tắm". Nhưng khi bước ra từ cuộc chiến tàn khốc đầy tang thương ấy, mái tóc óng mượt của dì đã bị xơ và thưa hơn nhiều, đôi chân bị thương, bao đạn chiến tranh đã lấy đi tuổi thanh xuân, cái tuổi đẹp đẽ, lộng lẫy nhất của bao người con gái đôi mươi. Ngày dì quay trở về, cũng là ngày người yêu của dì- chú San đi lấy vợ. Dù còn yêu chú San, nhưng dì Mây rất dứt khoát cắt bỏ tình cảm khi chú San đề nghị, dì nhất quyết không đồng ý trước lời của chú San "Mây, chúng ta sẽ làm lại". Về sau, có sự xuất hiện của chú Quang, chú cũng có tình cảm với dì, nhưng có lẽ vì những khiếm khuyết trên cơ thể do chiến tranh để lại đã làm cho dì tự ti, không dám đi tìm hạnh phúc riêng của mình. Dì có một tấm lòng nhân hậu, giàu tình yêu thương, đưa lũ trẻ đi học mà không lấy tiền đò, trong đêm mưa vẫn đi khám bệnh cho mọi người. Thím Ba cũng là một nhân vật đáng thương trong tác phẩm, trong lúc vướng bom bi trong lúc đun te nên thím Ba đã qua đời, thằng Cún cũng từ ấy mà trở thành trẻ mồ côi và sau đó được dì Mây nhận nuôi yêu thương như con ruột. Và dì Mây cũng đã giúp vợ chú San vượt cạn sinh con khi bị thiếu tháng.

Câu chuyện kể về những số phận của con người trong chiến tranh và nhân vật chính đó là dì Mây. Ngày dì Mây xách ba lô từ chiến trường trở về làng thì thấy chú San- người yêu của dì đi cưới vợ, và gặp cô Thanh giáo viên ở xóm Bãi bên kia sông. Khi gặp nhau, chú San đã nhận mọi lỗi lầm về mình và mong rằng hai người có thể quay trở lại nhưng dì Mây không chịu. Sáng hôm sau, tin dì Mây mất tích loang đi khắp xóm Trại, nhiều người đến nhà hỏi thăm, động viên, khích lệ dì cũng chỉ vui vẻ tiếp khách. Sau khi khách vãn, người thưa, dì và Mai đến bến sông Châu. Những ký ức cũ không hề phai nhòa trong tâm trí mà cứ thế ùa về, bao trùm lấy hết tâm trí khiến tâm trạng cứ thế trầm xuống theo. Vào mùa mưa, vợ chú San vượt cạn thiếu tháng, dì Mây đã đỡ để cho cô ấy. Dì Mây cũng đã nhận nuôi bé Cún khi dì Ba qua đời. Tiếng khóc của dì vẫn văng vẳng trong đêm tối trên bến sông Châu.

Chủ đề chính của câu chuyện là kể về những hoàn cảnh, số phận của những con người bước ra từ chiến tranh. Đó là những con người với số phận bất hạnh, điển hình là dì Mây: do hậu quả của chiến tranh mà dì bị "mảnh đạn phạt đi một chân", bước ra từ cuộc chiến, dì Mây không chỉ bị chiến tranh tàn phá về sức khỏe, tuổi xuân mà còn để lại trong dì những nỗi đau dai dẳng. Ngày dì trở về, cũng là ngày chú San- người yêu của dì đi lấy vợ, dù rất yêu chú nhưng dì Mây vẫn kiên quyết đoạn tình để chú về với vợ, dì nhận tất cả nỗi đau để chú San và vợ có hạnh phúc. Tình huống ấy thật trớ trêu. Và có lẽ vì tự ti về ngoại hình, dì Mây cũng đã từ chối, quyết định không đáp trả với tình cảm của chú Quang. Tiếp đó, chiến tranh không chỉ tước đi hạnh phúc của con người, mà còn làm cho gia đình chia lìa, đó là hoàn cảnh thím Ba đun te bị vướng bom bi nên đã qua đời. Thằng Cún mất mẹ, rơi vào cảnh mồ côi. Bên cạnh miêu tả, khắc họa những số phận đau khổ ấy, tác giả cũng khắc họa, ngợi ca vẻ đẹp của con người: đó là phẩm chất tính cách chung thủy trong tình yêu, sự kiên quyết dứt khoát, hay nghị lực sống phi thường, vượt lên hoàn cảnh của dì Mây. Đặc biệt là tấm lòng đầy nhân hậu và giàu tình yêu thương qua việc xây dựng hình ảnh dì Mây: Dì không lấy tiền đò của lũ trẻ; miệt mài đến nhà khám bệnh cho mọi người trong đêm mưa, đường đá khấp khểnh; sẵn sàng giúp vợ chú San vượt cạn; sẵn sàng nhận nuôi đứa con của Thím ba và yêu thương nó như con đẻ của mình.

Câu chuyện xoay quanh cuộc đời của một người con gái tên Mây, và được tác giả gọi thân mật là dì Mây. Dì Mây là một người con gái xinh đẹp, và là một ý sĩ Trường Sơn. Người con gái ấy là người con gái vô cùng chung thủy, dù phải chia sẻ với người yêu nhưng dì luôn mang hình bóng của chú "trang nhật ký nào em cũng viết tên anh", thế nhưng khi trở về và biết chú San lấy vợ, dì Mây nhất quyết không đồng ý trước lời đề nghị làm lại. Hành động ấy cho thấy dì là một người vô cùng dứt khoát. Dì Mây là một người sống nghĩa tình, yêu thương đùm bọc mọi người trong cuộc sống: mất một chân, dì vẫn chống nạng giúp ông chèo đò, vẫn tiếp tục sống phi thường sau cú sốc đầy đau thương và dì chưa bao giờ lấy tiền đò của lũ trẻ cấp ba. Đêm mưa gió, dì vẫn miệt mài đến khám bệnh cho mọi người, vào đêm mưa vợ chú San vượt cạn thiếu tháng dì đã không mảy may đến lời thím Ba nói, sẵn sàng giúp vợ chú San sinh con, vượt qua cửa tử. Đặc biệt khi thím Ba không may qua đời do bom nổ, dì Mây đã dang rộng vòng tay, chăm sóc, yêu thương thằng Cún không bị rơi vào cảnh mồ côi.

Chủ đề chính của câu chuyện là kể về những hoàn cảnh, số phận của những con người bước ra từ chiến tranh. Đó là những con người với số phận bất hạnh, điển hình là dì Mây: do hậu quả của chiến tranh mà dì bị "mảnh đạn phạt đi một chân", bước ra từ cuộc chiến, dì Mây không chỉ bị chiến tranh tàn phá về sức khỏe, tuổi xuân mà còn để lại trong dì những nỗi đau dai dẳng. Ngày dì trở về, cũng là ngày chú San- người yêu của dì đi lấy vợ, dù rất yêu chú nhưng dì Mây vẫn kiên quyết đoạn tình để chú về với vợ, dì nhận tất cả nỗi đau để chú San và vợ có hạnh phúc. Tình huống ấy thật trớ trêu. Và có lẽ vì tự ti về ngoại hình, dì Mây cũng đã từ chối, quyết định không đáp trả với tình cảm của chú Quang. Tiếp đó, chiến tranh không chỉ tước đi hạnh phúc của con người, mà còn làm cho gia đình chia lìa, đó là hoàn cảnh thím Ba đun te bị vướng bom bi nên đã qua đời. Thằng Cún mất mẹ, rơi vào cảnh mồ côi. Bên cạnh miêu tả, khắc họa những số phận đau khổ ấy, tác giả cũng khắc họa, ngợi ca vẻ đẹp của con người: đó là phẩm chất tính cách chung thủy trong tình yêu, sự kiên quyết dứt khoát, hay nghị lực sống phi thường, vượt lên hoàn cảnh của dì Mây. Đặc biệt là tấm lòng đầy nhân hậu và giàu tình yêu thương qua việc xây dựng hình ảnh dì Mây: Dì không lấy tiền đò của lũ trẻ; miệt mài đến nhà khám bệnh cho mọi người trong đêm mưa, đường đá khấp khểnh; sẵn sàng giúp vợ chú San vượt cạn; sẵn sàng nhận nuôi đứa con của Thím ba và yêu thương nó như con đẻ của mình.

Câu chuyện chủ yếu kể về những con người bước ra từ chiến tranh, mang trong mình những số phận đau khổ. Dì Mây, bị mất một chân do chiến tranh, không chỉ chịu đựng nỗi đau về thể xác mà còn gánh chịu những mất mát trong tình yêu và hạnh phúc. Khi trở về, dì Mây dũng cảm để chú San đi lấy vợ, dù rất yêu. Dì cũng từ chối tình cảm của chú Quang vì tự ti về ngoại hình. Chiến tranh còn cướp đi hạnh phúc gia đình như trường hợp thím Ba qua đời vì bom, để lại thằng Cún mồ côi. Tuy vậy, dì Mây luôn thể hiện phẩm chất đáng quý: tình yêu chung thủy, nghị lực phi thường và lòng nhân hậu. Dì không lấy tiền đò, tận tụy giúp đỡ người khác và nhận nuôi con của thím Ba, yêu thương nó như con đẻ.

Câu chuyện kể về dì Mây, một cô gái xinh đẹp và chung thủy, là y sĩ Trường Sơn. Dù yêu chú San, dì luôn giữ trong lòng hình bóng của chú, nhưng khi biết chú lấy vợ, dì Mây dứt khoát không đồng ý lời đề nghị làm lại, thể hiện sự kiên quyết. Dì sống nghĩa tình, yêu thương người khác: dù mất một chân, dì vẫn giúp ông chèo đò, không lấy tiền đò của trẻ con. Dì cũng tận tụy khám bệnh cho người dân trong đêm mưa và giúp vợ chú San sinh con, vượt qua cửa tử. Khi thím Ba qua đời vì bom, dì Mây nhận nuôi thằng Cún, không để nó rơi vào cảnh mồ côi.