“Xuyên những làn sương gợn sóng

Mảnh trăng mờ do chiếu qua,

Buồn rải ánh vàng lại láng

Lên cánh đồng buồn giăng xa."

Tác phẩm Con đường mùa đông được tác giả Puskin sáng tác vào năm 1826. Thời điểm này vào khoảng tháng 12 lúc này các cuộc nổi dậy được phát triển mạnh mẽ. Bị đi đày, nhà thơ vô cùng sợ hãi và lo lắng không hiểu chuyện gì đang xảy ra trước mắt. Trong giai đoạn đó con đường sự nghiệp của Puskin chứa đầy những động cơ sâu sắc cùng tình cảm rất đáng lo ngại đối với những người đồng đội của mình. Các nhà viết tiểu sử cho rằng tác phẩm này được viết trong quá trình mà nhà thơ trên hành trình đi thẩm vấn ngài thống đốc Pskov. Chắc hẳn công việc này đối với nhà thơ mang rất nhiều điều sâu sắc và ý nghĩa hơn so với cái nhìn đầu tiên. Nó chứa biết bao triết lý và ẩn dụ.

"Con đường mùa đông" gồm có tất cả là bảy khổ thơ có mối quan hệ chặt chẽ về ý nghĩa. Khổ thơ đầu và khổ thơ cuối được liên kết với nhau bởi một chủ đề chung đó là buồn và chán. Khổ thơ đầu tác giả đã nhắc đến trăng (trăng soi đường) còn ở khổ thơ cuối là (mặt trăng mờ sương) qua đó đã tạo nên bố cục vành khuyên thật độc đáo và đặc sắc. Đoạn trích này là phần đầu của bài thơ, là sự bộc lộ - khung cảnh đêm mùa đông, một người anh hùng trữ tình - dường như nhân vật trữ tình trong tác phẩm chính là tác giả, một anh hùng xuất hiện trong kế hoạch thứ hai – là người đánh xe ngựa ca một bài hát một bài đượm buồn, thê lương.

Có thể thưởng thức hình ảnh con đường mùa đông theo đúng nghĩa đen của nó, hoặc ta có thể so sánh con đường mùa đông giống với cuộc đời của con người, với cuộc đời của một người anh hùng anh dũng, trữ tình. Con đường mùa đông hiện lên với một khung cảnh vắng vẻ, tẻ nhạt, đơn điệu, chỉ được đánh dấu bởi các đường kẻ sọc. Nhưng chính những chi tiết ấy lại là toàn bộ biểu tượng, nguồn cảm xúc của tác phẩm. Cuộc đời của người anh hùng trữ tình đối với độc giả, mang những cảm xúc thật thân quen, gần gũi nhưng đối với bản thân anh ta dường như cuộc đời ấy chỉ chứa điều trống rỗng và sự tẻ nhạt. Dặm sọc - là một biểu tượng tiêu biểu của sự biến thiên trong cuộc sống, đó là sự hiện diện của các vạch sọc màu đen và trắng.

"Trên đường mùa đông vắng vẻ

Cỗ xe tam mã băng đi

Nhạc ngựa đều đều buồn tẻ

Đều đều khắc khoải lòng quê.

Bài ca của người xà ích

Có gì phảng phất thân yêu

Như niềm vui mừng khôn xiết,

Như nỗi buồn nặng đìu hiu,

Không một mai lên, ánh lửa

Tuyết trắng và rừng bao la...

Chỉ những cột dài cây số

Bên đường sừng sững chờ ta"

Bài thơ mang cảm xúc chủ đạo là nỗi buồn man mác cùng niềm khao khát. Do đó, những cảnh sắc mộng mơ của cánh đồng cỏ buồn, đã được tác giả củng cố qua sự lặp lại của hình ảnh "ánh sáng buồn của mặt trăng." Cảnh vật chính là sự phản chiếu đúng nỗi lòng, tâm trạng của một người anh hùng trông thật vắng lặng, buồn tẻ và nhạt nhẽo. Sự nhàm chán đó lướt qua một lượt trên sự đơn điệu của cảnh sắc, trong hồi chuông, trong sự chảy trôi của thời gian đo được, trong những màn so tài sọc vượt qua khung cửa sổ. Sự nhàm chán ấy đã được tác giả truyền tải bằng cách sử dụng dấu câu chấm lửng. Dường như một tia hy vọng nào đó sẽ được trông thấy qua hình tượng người đánh xe ngựa, bài hát mà anh ấy ca, nó thể hiện rõ nét "sự vui chơi liều lĩnh". Khiến cho cô gợi nhớ về anh hùng của ngày xưa.

Ôi buồn đau, ôi cô lẻ...

Trở về với em ngày mai

Nhi-na, bên lò lửa đỏ

Ngắm em, ngắm mãi không thôi.

Kim đồng hồ kêu tích tắc

Xoay đủ những vòng nhịp nhàng,

Và xua lũ người tẻ ngắt

Để ta bên nhau trong đêm.

Ngủ quên bắc xã ích lặng im

Sầu lắm, Nhi-na: đường xa vắng,

Sương mờ che lấp anh trong nghiêng

Nhạc ngựa đầu đầu buồn xa thẳm,

Sương mờ che lấp ánh trăng nghiêng”

Hình ảnh những người thân luôn bên cạnh giúp bạn vơi đi sự chán trường trong suốt quãng đường đi. Người hùng trữ tình đã dũng cảm ngỏ lời với cô ấy, và anh ta hứa rằng họ sẽ sớm được ở bên nhau. Điều đó đã làm dịu bản thân. Làm cho những mạch suy nghĩ về nhân vật nữ chính tên là Nina, một cô gái mộng mơ, trữ tình sẽ tiếp thêm sức mạnh và không cho phép bạn được phát điên.

Các vần chéo được sử dụng một cách chính xác đã khắc họa nên một bức tranh rõ nét, thể hiện đúng nội dung của tác phẩm, nhờ đó đã thành công truyền tải hình ảnh và cảm xúc tới các độc giả. Chiều dài bốn mét chính là một thước đo chính cho bài thơ này.

“Con đường mùa đông” là một bài thơ thuộc thể loại trữ tình và sử thi, vậy nên tác phẩm mang một vẻ đẹp tuyệt vời, đông thời miêu tả khung cảnh con đường mùa đông về đêm thật thơ mộng biết bao, trên bầu trời với đầy những đám mây hiếm hoi vây xung quanh vầng trăng tròn đang tỏa ra thứ ánh sáng đượm buồn. Trong thơ Puskin, cảnh sắc thiên nhiên bỗng trở nên thật sống động và bỗng dưng biến từ một sự phơi bày, tức là việc tả cảnh, trở thành một người anh hùng hành động. Qua đó đã thành công để lại trong lòng độc giả những ấn tượng sâu sắc.

Khi nhắc đến Puskin, nhà văn N.Gogol đã ưu ái gọi ông là “Nhà thơ dân tộc”. Đọc những sáng tác của Puskin, ta không chỉ thấy được vẻ đẹp của ngôn ngữ, cảnh sắc thiên nhiên Nga mà trên hết còn cảm nhận được “tinh thần Nga”, “con người Nga trong sự phát triển của nó”. Bài thơ “Con đường mùa đông” là một trong những sáng tác tiêu biểu nhất của Puskin, thể hiện rõ tài năng của “Mặt trời thi ca Nga”.

Puskin (1799 – 1837) sinh ra và lớn lên tại thành phố Moscow trong một gia đình có dòng dõi quý tộc. Tài năng văn học của ông đã bộc lộ từ khi ông còn là một thiếu niên. Sống trong thế kỉ 19 – “Thế kỉ vàng” của văn học Nga nhưng cũng là thế kỉ bạo tàn của lịch sử bởi các cuộc chiến tranh diễn ra liên tiếp, Puskin đã dùng ngòi bút của mình để thực hiện những lý tưởng cao cả, chống lại sự bạo ngược của Nga Hoàng và bênh vực nhân dân Nga. Vào tháng 10 năm 1826, sau khi Puskin được bãi lệnh đi đày, ông đã trở về Pê – téc – bua rồi hay tin Khởi nghĩa tháng Chạp thất bại. Bài thơ “Con đường mùa đông” đã ra đời trong hoàn cảnh đó, cho thấy tâm trạng đau buồn, cô đơn vì thời thế của nhà thơ. Cả bài thơ có bảy khổ thơ với kết cấu vòng tròn đặc biệt, cho thấy “Nỗi buồn sáng trong” và khát vọng tự do mãnh liệt.

Ba khổ thơ đầu là nỗi buồn được thể hiện qua bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp nhưng nhuốm màu cô đơn. Hình ảnh cánh đồng, khu rừng được bao phủ trong bạt ngàn tuyết trắng của xứ sở bạch dương hiện lên thật huyền ảo:

Xuyên qua sương mù gợn sóng

Mặt trăng nhô ra

Trăng buồn bã dội ánh sáng

Lên cánh đồng u buồn

Thời gian là đêm khuya mùa đông tĩnh mịch, không gian là cánh đồng bao la trải dài đến vô tận. Làn sương mờ dày đặc bao trùm lên tất cả. Động từ “gợn” cho thấy sự chuyển động nhẹ nhàng của màn sương. Động từ “Xuyên” được đảo lên đầu câu kết hợp với động từ “nhô” ở câu thơ thứ hai diễn tả sự xuất hiện khá bất ngờ của vầng trăng. Trăng vàng xé tan lớp sương đêm nhưng lại “dội” xuống những ánh vàng tẻ nhạt. Từ láy “buồn bã” gợi liên tưởng đến những tia sáng hiu hắt, yếu ớt. Nguồn sáng bàng bạc ấy đọng lại trên cánh đồng u buồn. Khung cảnh nên thơ, trữ tình nhưng phảng phất nét ảm đạm. Bức tranh thiên nhiên Nga được tác giả cảm nhận bằng rất nhiều giác quan và bằng cả tâm hồn tinh tế. Esenin – nhà thơ của làng quê Nga cũng đã đem những vạt rừng, ánh trăng Nga vào trong sáng tác:

Ánh sáng trăng to lớn

Soi thẳng mái nhà ta

Những cây bạch dương đứng

Như những cây nến to

Vầng trăng của Esenin mang đến nguồn sáng lớn lao “Soi thẳng mái nhà”, những cây bạch dương cũng tráng lệ và lung linh tựa “những cây nến to”. Nếu thiên nhiên của Esenin rực rỡ sắc màu thì thiên nhiên của Puskin lại hết sức tinh khôi, tự nhiên và chân thực.

Nói như Ostrovsky thì những câu thơ của Puskin “giản dị” và “trơn tru” quá nhưng “không biết rằng ông đã bỏ biết bao công sức cho câu thơ được giản dị và trơn tru”. Điều này được thể hiện rất rõ trong bài thơ “Con đường mùa đông”. Chỉ là những thanh âm quen thuộc như tiếng bánh xe, tiếng lục lạc và tiếng hát của con người nhưng bỗng có sức cuốn hút lạ thường

Trên đường mùa đông, buồn tẻ

Xe tam mã vun vút lao đi

Lục lạc đơn điệu

Mệt mỏi rung lên.

Bài ca của người xà ích

Có gì phảng phất thân yêu

Như niềm vui mừng khôn xiết

Như nổi buồn nặng đìu hiu.

Giữa khung cảnh im lìm đủ làm tê tái cõi lòng con người, chiếc xe tam mã đang lăn bánh không ngừng nghỉ. “Vun vút” không chỉ diễn tả tốc độ rất nhanh của cỗ xe mà còn là sự trôi chảy không ngừng, lạnh lùng của thời gian. Tiếng lục lạc rung lên đơn điệu, tẻ ngắt, chứa đầy sự mệt mỏi. Nhà thơ đã lấy động để tả tĩnh, lấy âm thanh để cực tả cái yên ắng. Bài ca của người xà ích vang lên đầy “phảng phất thân yêu” như một sự cứu cánh cho tâm hồn. Ta nghe trong bài hát ấy lao xao những niềm vui khôn tả và cả những nỗi buồn nặng trĩu. Mỗi âm thanh xuất hiện vừa nhấn mạnh nỗi buồn, vừa cho thấy hướng vận động của nhân vật trữ tình để vượt qua những khó khăn trên con đường của chính mình. Nỗi lòng của Puskin hòa quyện giữa nỗi buồn thời thế với sự cô đơn của thân phận. Trong những ngày bị giam ở ngục tù, ông đã gửi gắm nỗi niềm ấy vào hình ảnh chú đại bàng:

Tôi ngồi sau chấn song ngục lạnh

Chú đại bàng non trẻ trong lồng

Bên cửa sổ anh bạn buồn chớp cánh

Rỉa miếng mồi thịt máu đỏ loang

Khi đã thoát khỏi cảnh ngục tù, tưởng như cánh cửa tự do đã mở ra với Puskin. Nhưng là một con người nặng lòng với đất nước, thời đại, Puskin vô cùng đau buồn khi khỏi nghĩa tháng Chạp thất bại. Người thanh niên trẻ cảm thấy lạc lõng, bơ vơ trước tình cảnh đất nước. Khổ thơ thứ tư được coi là khổ bản lề, chuyển tiếp giữa hai phần đối xứng của bài thơ, cho thấy sự thấm thía của con người trước cái trôi chảy của thời gian:

Không một mái lều, ánh lửa

Tuyết trắng và rừng bao la…

Chỉ những cột dài cây số

Bên đường sừng sững chào ta

Từ phủ định “Không” đặt ở đầu câu thơ lại một lần nữa nhấn mạnh vào sự đìu hiu, hoang vu. Màn đêm hun hút không biết đâu là điểm dừng, chẳng có lấy một dấu hiệu của sự sống con người. Thiên nhiên Nga hiện lên qua hình ảnh tuyết trắng và những cánh rừng sâu bạt ngàn. Không gian càng ngày càng được mở rộng. Tất cả mang đến một ấn tượng về một đất nước rộng lớn và hùng vĩ. Hình ảnh “những cột dài cây số” là biểu tượng cho những cột mốc trong cuộc đời. Chúng ngược chiều với sự vận động tiến lên của con người, đánh dấu những điều mà ta đã trải qua. Những cột cây số lạnh lùng đến tàn nhẫn càng khiến nhân vật trữ tình trở nên lẻ loi.

Từ không gian nỗi buồn trong tâm tưởng, nhà thơ đã thoát ra để tìm thấy điểm tựa tinh thần trong ba khổ thơ cuối:

Ôi buồn đau, ôi cô lẻ…

Trở về với em ngày mai

Nhi-na, bên lò lửa đỏ

Ngắm em, ngắm mãi không thôi

Kim đồng hồ kêu tích tắc

Xoay đủ những vòng nhịp nhàng

Và xua lũ người tẻ ngắt

Để ta bên nhau trong đêm.

Từ “buồn” được lặp lại nhiều lần trong bài thơ như một điệp khúc của bản nhạc du dương. Nỗi buồn mênh mang và sâu thăm thẳm ấy tràn khắp không gian và trào lên không ngừng trong lồng ngực nhân vật trữ tình. Chàng trai phải thốt lên: “Ôi buồn đau, ôi cô lẻ…”. Thán từ “Ôi” kết hợp cùng những từ “buồn đau”, “cô lẻ” thể hiện dòng cảm xúc mãnh liệt. Tuy nhiên, cái đẹp của thơ Puskin nằm ở chỗ dẫu con người buồn thương nhưng không bao giờ bi lụy. Những vần thơ đột ngột bừng sáng khi nhắc đến “ngày mai” và hình ảnh “Nhi – na”. Thực tại hôm nay dẫu cô đơn và khắc khổ nhưng nhân vật trữ tình vẫn dạt dào khát khao hạnh phúc, niềm tin hướng đến tương lai. Nhi – na có thể là bất cứ cô gái Nga thân thương nào, không nhất thiết là một con người cụ thể. Hình ảnh “lò lửa đỏ” gợi liên tưởng đến một mái ấm bình dị, đơn sơ. Câu thơ cuối của khổ thơ thứ năm được ngắt nhịp 2/4 với hai từ “Ngắm” được lặp lại cho thấy niềm hạnh phúc xốn xang dâng lên trong tâm hồn. Kim đồng hồ vẫn kêu, dòng thời gian vẫn không ngừng trôi chảy nhưng con người không sợ hãi trước bước đi của thời gian mà kiên cường bước tới, để yêu thương và đoàn tụ. Câu thơ “Để ta bên nhau trong đêm” cho thấy khát khao về hòa bình, hạnh phúc đã trở thành động lực để nhân vật trữ tình bước tiếp, vượt qua những gian truân.

Sầu lắm, Nhi-na: đường xa vắng

Ngủ quên bác xà ích lặng im

Nhạc ngựa đều đều buông xa thẳm

Sương mờ che lấp ánh trăng nghiêng

Nhân vật trữ tình như đang tâm sự với cô gái Nhi – na về nỗi lòng của mình: “đường xa vắng. Hình ảnh chiếc xe ngựa cùng bác xà ích lặp lại, tạo nên kết cấu vòng tròn tương ứng cho bài thơ. Bác xà ích đã lặng im, tiếng nhạc ngựa trở nên đều đều, vầng trăng khuất sau màn sương. Nỗi buồn đã được lắng lại, hóa thành niềm yêu cuộc sống và niềm tin vào tương lai tươi sáng. Puskin đã diễn tả những cung bậc cảm xúc cùng những khát khao cao đẹp nhất của con người bằng một hình thức giản dị. Thiên nhiên dù là thảo nguyên hay bão tuyết, tất cả đều nhuốm màu tâm trạng. Nỗi buồn trong thơ ông là thực sự là “Nỗi buồn trong sáng”, rất hiện thực mà rất đỗi nên thơ.

“Con đường mùa đông” là một sáng tạo nghệ thuật tuyệt vời của Puskin. Nhà thơ đã khắc họa vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên và tâm hồn con người Nga một cách trọn vẹn, đúng như Belinxki đã nhận xét: “Hơi thơ của Puskin vô cùng trong trong sáng, nó tràn ngập hiện thực. Nó không rắc phấn trắng, phấn hồng lên cuộc sống mà mô tả hiện thực như nó vốn có. Thơ của Puskin luôn có bầu trời và bầu trời đó luôn hòa quyện với mặt đất”.

Tác phẩm Con đường mùa đông của tác giả Puskin là một bài thơ trữ tình có tính sử thi, được sáng tác vào năm 1826. Đây là thời kỳ đặc trưng bởi sự phát triển mạnh mẽ của các cuộc nổi dậy và kháng cự. Bài thơ có nhiều cung bậc cảm xúc đặc trưng của thời kỳ, đồng thời chứa dấu ấn riêng của nhà thơ vĩ đại.

Trong đoạn trích này, tác giả miêu tả khung cảnh một đêm mùa đông với sương mù và ánh sáng mờ mờ của mặt trăng. Những âm thanh đơn điệu của tiếng chuông, cảnh vật đơn điệu và tiếng chạy của chó săn troika cùng với những bài hát của người đánh xe tạo ra một tình trạng mệt mỏi và buồn chán cho người. Nhân vật trữ tình là tác giả và cô gái mà ông nhớ nhung xuất hiện ngay trong đoạn mở đầu. Trong khung cảnh mù mịt buồn thương ấy, ánh mắt của người con gái cũng chẳng mấy vui vẻ, được tác giả miêu tả bằng một ánh buồn. Chỉ với 1 câu thơ rất đơn giản, người phụ nữ ấy đã xuất hiện trong mắt người đọc với sự Người đọc như cảm nhận được nỗi buồn man mác và niềm khao khát trong bài thơ và cảm thấy mình đã chạm vào tâm hồn của nhân vật trữ tình. Sự chọn lựa các từ ngữ cùng với những đặc điểm âm nhạc của bài thơ tạo nên một nhịp điệu đặc trưng, thể hiện sự nhấp nháy của tâm trạng và cảm xúc. Những hình ảnh tuyệt đẹp như mặt trăng mờ sương, rừng sâu và tuyết trắng cùng với một con đường vắng vẻ, tạo nên một bối cảnh đặc biệt và gợi lên sự hoài niệm và sâu lắng.

Một hình ảnh khiến người đọc chú ý nữa chính là lời hát của những người đánh xe:

“Niềm vui đó là điều xa vời,

Đau lòng đó …

Không có lửa, không có túp lều đen …

Hoang vu và tuyết rơi … Gặp tôi

Chỉ dặm sọc

Đi qua một mình.”

Hoàn cảnh của đất nước và thế giới đã khiến những kẻ dân đen như người đánh xe ấy chẳng còn sức sống. Trong khung cảnh mịt mờ, hình ảnh con người luôn xuất hiện qua từ ngữ “một mình”, cho thấy sự cô độc và đáng thương. Đoạn thơ tiếp tục miêu tả một cảnh vật trống rỗng, không có lửa ấm, không có túp lều đen để trú ẩn. Hình ảnh của hoang vu và tuyết rơi tạo ra một bối cảnh lạnh lẽo, cô đơn như một người, một con thú nhỏ bị bỏ rơi. Toàn bộ đoạn thơ này tạo ra một tâm trạng u ám, mất mát và buồn bã. Nó thể hiện sự tương phản giữa mong muốn niềm vui và thực tế cô đơn và xa cách. Phải chăng, đây cũng chính là những suy nghĩ của tác giả khi đi một mình và nhớ về người con gái u buồn ở phương xa?

Sử dụng ngôn ngữ hình ảnh tinh tế, tác giả tạo nên một bầu không khí u ám và lạnh lẽo, đồng thời thể hiện sự cô đơn và tuyệt vọng của con người trong cuộc sống. Bài thơ mang đến một cái nhìn tinh tế về tâm trạng và cảm xúc của nhân vật chính, khắc họa hình ảnh đêm đông cô đơn và tuyệt vọng một cách sống động. Tác phẩm này khéo léo thể hiện sự đau khổ và cô đơn của con người, đồng thời khám phá những khía cạnh sâu xa về tình yêu, hy vọng và tuyệt vọng. Các chi tiết về cảnh vật, âm thanh và cảm xúc được mô tả một cách chính xác và đa chiều, tạo nên một bức tranh hoàn chỉnh về đêm mùa đông đầy u buồn. Tác giả tạo ra một không gian tưởng tượng mà người đọc có thể đắm mình trong đó, cảm nhận được tình cảm và tâm trạng của nhân vật chính. Những đau khổ, sự tuyệt vọng và niềm hy vọng đan xen trong bài thơ tạo nên một trạng thái tâm lý phức tạp và sâu sắc, đồng thời mở ra nhiều khía cạnh để suy ngẫm về cuộc sống và nhân sinh.

Ngay trong đoạn sau, tình cảm của nhân vật trữ tình đã khiến cho cả bài thơ dường như bừng sáng hẳn lên. Câu đầu tiên diễn tả ý định của người viết trở về và gặp người yêu vào ngày mai. Người viết hy vọng rằng trong cuộc gặp gỡ này, anh ta có thể quên đi những khó khăn và buồn bã. Thời gian được coi là một vòng tròn vô nghĩa, đồng hồ không còn phát ra âm thanh, vậy là chẳng có gì đáng thức được hai người đang chìm trong tình yêu. Câu thơ tiếp theo đề cập đến tiếng đồng hồ và mô tả nó làm cho vòng tròn đo được của nó, có thể ám chỉ sự tiếp diễn của thời gian và cuộc sống. Tác giả hy vọng rằng trong tương lai, những điều nhàm chán sẽ được loại bỏ và không gian tối tăm của nửa đêm sẽ không còn chia cắt giữa hai người.

Vượt qua mịt mờ của thời đại và thiên nhiên, con người đã tìm lại được ánh sáng và ấm áp thông qua tình yêu của mình. Vậy nên nói, Puskin là ông hoàng cảm xúc, nắm giữ được từng cung bậc của người đọc và chính mình.

Con đường là một hình ảnh quen thuộc trong đời thường nhưng trong nhiều tác phẩm văn chương, nó còn là một "nhân vật" có đời sống riêng và chứa đựng nhiều ý nghĩa thú vị. Nó không chỉ là con đường đi mà còn là đường đời, và có vai trò quan trọng trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm. Như hình tượng con đường trong bài thơ Con đường mùa đông của Puskin.

Trước hết, con đường được hiểu theo nghĩa đen, đó là một con đường đất bình thường. Con đường được đặt giữa một bối cảnh không - thời gian buồn. Thời gian ban đêm vắng lặng, mùa đông lạnh lẽo tái tê lòng người. Nó chạy qua cánh đồng mênh mông, không một ánh lửa, mái lều... Nghĩa là cuộc hành trình ấy không có điểm dừng nghỉ ngơi, không có hơi ấm con người, không có chỗ an toàn cho lữ hành. Nó có tác dụng làm tăng thêm sự cô đơn trong lòng người. Trong không gian phẳng lặng ấy cũng xuất hiện một không gian động nhỏ nhoi với những âm thanh và hình ảnh đơn điệu, tẻ nhạt. Đó là cỗ xe tam mã với tiếng " lục lạc đơn điệu / mệt mỏi rung lên " như ru ngủ hành khách. Những cột sọc chỉ đường xuất hiện liên tục nhưng không làm cho con đường mới mẻ thêm chút nào. Những cột cây số có tác dụng đo độ dài con đường và cũng đo luôn cả chiều sâu ban đêm. Con đường là một không gian hình tuyến đâm thẳng vào đêm đen và chạy thẳng vào rừng sâu mịt mù. Nó giống như con người lao thẳng vào một cuộc hành trình vô định trong một thời kỳ tối tăm mà không rõ tương lai sẽ ra sao...

Con đường tuy buồn bã, tẻ nhạt nhưng vẫn phảng phất một vẻ đẹp sống động. Ánh trăng xuyên qua sương mù dát vàng trên mặt đất tạo nên vẻ đẹp thơ mộng, bàng bạc. Trăng gợi cảm hứng cho người xà ích cất lên khúc ca tha thiết:

"Khi thì niềm vui rộn rã

Khi thì nỗi buồn tâm tình"

Khúc ca chất chứa những thăng trầm của đời người. Có lẽ bài hát đã gợi cho thi nhân nhớ đến những đoạn đường chìm nổi trong đời mình. Chàng cũng nhớ đến người yêu và mơ ước những phút giây êm đềm với hạnh phúc giản dị đời thường. Chàng sẽ " xua đám người tẻ ngắt " và ngồi bên bếp lửa ấm áp tình người ngắm nàng " không chán mắt ". Lúc ấy, chàng sẽ không còn ngồi trên chiếc xe ngựa rong ruổi trên con đường gian nan nữa. Nhưng đó là ước mơ nằm ở cuối con đường, là viễn cảnh của ngày mai, của tương lai...

Còn bây giờ, tác giả vẫn đang sống với thực tại, đang đi trên con đường hoang vắng, thăm thẳm trong đêm đông lạnh lẽo. Xe tam mã vẫn lao đi, bánh xe vẫn lăn đều đặn như vòng đời con người. Bác xà ích đã chọn con đường tẻ nhạt đó để sống suốt đời với tiếng lục lạc đơn điệu hằng ngày. Bác chấp nhận một cuộc đời vất vả, đơn điệu nhưng thanh thản. Tiếng bánh xe quay đều và tiếng lục lạc đơn điệu đã ru ngủ bác xà ích. Trong lúc thế giới đang say ngủ thì nhà tư tưởng Puskin vẫn thức giấc, lặng lẽ ưu tư và buồn bã thú nhận " đường tôi đi tẻ ngắt ". Hiện tại, nhà thơ đang đi trên con người của bác xà ích nên buồn tẻ là phải. Ông ao ước đi trên con đường khác, nó không tẻ nhạt mà sống động, mới mẻ hơn. Trên con đường ấy không có " đám người tẻ ngắt " an phận thủ thường mà chỉ có những người có chí khí lớn lao, dấn thân trên con đường gập ghềnh để tìm tới một tương lai tươi sáng hơn.

Đi trên Con đường mùa đông , ta nhìn thấy đủ mọi cung bậc của cuộc đời: buồn - vui, tĩnh - động, sáng - tối, đơn điệu - mới lạ... Có người thanh thản ngủ say như mọi đêm, có người thao thức đợi bình minh đang chờ đón ở cuối con đường. Có người hằng ngày bằng lòng đi trên con đường cũ, có người khao khát đi trên con đường mới đẹp hơn. Nói chung trên một con đường đi có muôn nẻo đường đời...

A. X.Puskin (1799-1837), “Mặt trời của thi ca Nga” (ảnh), ông được xem là “khởi đầu của mọi khởi đầu” (Gorki), là “con người của tinh thần Nga” (Gôgôn). Thơ ông mang một vẻ đẹp Nga từ thiên nhiên đến tâm hồn con người. “Con đường mùa Đông” của Puskin là một bài thơ như thế.

Mùa Đông nước Nga thật lạnh giá. Đa phần diện tích nước Nga nằm ở vùng giáp Bắc cực. Do ảnh hưởng của khí hậu Hàn đới nên mùa Đông dài mùa Hè ngắn, nhiệt độ có thể xuống tới âm 70 độ C. Thế giới từng chứng kiến Napoleon và Hitler, hai kẻ có tham vọng điên cuồng, đều bất lực trước băng giá ở Nga. Nhưng cái lạnh đáng kinh ngạc ấy - nét đặc trưng của mùa Đông nước Nga - lại có sức hấp dẫn vô cùng với người Nga, đặc biệt với Puskin. Đã bao lần mùa Đông nước Nga đi vào thơ ông, nó là đề tài nhạy cảm với tâm hồn thi sỹ.

Các nhà báo TP.HCM chụp ảnh lưu niệm bên tượng đài Puskin ở TP Saimt Pertersbourg (năm 2017)

Trong thời gian bị quản thúc tại làng Mi khai lốp xkôiê, vùng quê ngoại thuộc Tây Bắc nước Nga mà Puskin gọi là “mảnh đất cô đơn”, với những tháng ngày cô lẻ bên bà nhũ mẫu già, Puskin đã cho ra đời chùm thơ: Con đường mùa Đông, Buổi sáng mùa Đông, Buối tối mùa Đông. Trong đó bài “Con đường mùa Đông” Puskin viết vào năm 1826 là một tuyệt tác trữ tình mà thiên nhiên và tâm hồn Nga đã được phản ánh một cách thuần khiết, đẹp đẽ.

1. Vẻ đẹp thiên nhiên Nga

Bài thơ được coi là bức tranh phong cảnh Nga đặc sắc với vẻ đẹp hoang sơ, lạ lùng của mùa Đông nước Nga.

Mở đầu bài thơ là khung cảnh:

“Xuyên những làn sương gợn sóng

Mảnh trăng mờ ảo chiếu qua

Buồn rải ánh vàng lai láng

Lên cánh đồng buồn dăng xa”.

Một đêm Đông quạnh hiu với làn sương mờ, ánh trăng mờ, cánh đồng mờ xa. Không gian đó trải dài tít tắp tưởng chừng vô tận. Cảnh vắng lặng, bao la và buồn man mác.

Càng buồn hơn khi không gian mờ ảo đó không dấu vết của con người, của sự sống, không ánh lửa hy vọng.

“Không một mái lều ánh lửa

Tuyết trắng và rừng bao la

Chỉ những cột dài cây số

Bên đường sừng sững chào ta”.

Tất cả hun hút vô tận, xa thẳm, mông lung, quạnh quẽ. Chiếc xe tam mã và người lữ hành như bị bao vây bởi rừng sâu và tuyết. Chỉ có lung linh màu tuyết trắng, rừng Tai ga bạt ngàn, sương mù bao phủ. Chỉ thấy những cột cây số hữu hình mà vô cảm đang chạy ngược chiều… Không gian đã trải rộng lại thêm trải rộng. Con đường mùa Đông đã dài lại được kéo dài tưởng chừng như vô tận. Nước Nga đấy, một bình nguyên vĩ đại với những khoảng không bờ bến, một nước Nga trải dài bất tận, đất rộng người thưa.

Người “họa sỹ” Puskin, bằng ngôn từ của mình đã “vẽ” lên một bức tranh thủy mặc với gam màu đen trắng: ánh trăng trắng, tuyết trắng, mặt trăng trắng, sương trắng trên cái nền đen sẫm của rừng.

Trên con đường mùa Đông “Cỗ xe tam mã băng đi” - một cỗ xe rất “Nga”, vô cùng thân thiết với những tâm hồn Nga. Có phải vì thế mà không gian ở đây mang đặc trưng của nước Nga ?

Không gian đó, ngoài những hình ảnh, đường nét, màu sắc còn có cả khúc nhạc dịu êm, du dương: tiếng lục lạc đơn điệu buồn tẻ, khúc hát dân ca của người xà ích “Như niềm vui mừng khôn xiết/ Như nỗi buồn nặng đìu hiu”, làm dấy lên trong lòng lữ khách một nỗi buồn dịu ngọt. Kết thúc bài thơ vẫn là tiếng: “Nhạc ngựa đều đều buông xa thẳm”, gieo vào lòng người một nỗi buồn da diết.

Không gian đêm trên “con đường mùa Đông” tĩnh lặng, hiu quạnh quá. Ở đây, nhà thơ đã “lấy động để tả tĩnh”. Những âm thanh khe khẽ tuy giúp cho bức tranh cựa mình nhưng lại làm nổi bật cái im lìm của đêm Đông.

Không cần đến những màu sắc rực rỡ, thiên nhiên trong bài thơ trong trẻo, thanh khiết, đẹp chân thực, tự nhiên, gần gũi và sống động lạ thường. Nó rất “Nga” và đậm hồn quê hương xứ sở. Cảnh sắc thiên nhiên mùa Đông nước Nga đã được Puskin miêu tả một cách tinh tế, chọn lọc.

2. Vẻ đẹp tâm hồn Nga

Nhưng có bức tranh thiên nhiên nào không mang vóc dáng và tâm hồn con người? Trong thơ Puskin, thiên nhiên nhiều khi chỉ làm khung cảnh cho tâm trạng, nơi ký thác cái tôi trữ tình của tác giả.

Người ta thường nói đến tâm hồn đầy “nữ tính” của người Nga trong con mắt của nhân gian, đó là bản sắc của người Nga không trộn lẫn. “Tính nữ” ấy trong bài thơ “Con đường mùa Đông” trước hết bộc lộ trong tình yêu thiên nhiên đất nước. Cảnh sắc đã được lữ khách cảm nhận bằng tất cả giác quan, bằng sự hòa nhập của tâm hồn. Có cảm giác nhân vật trữ tình đăm chiêu, mơ màng xúc động nhìn bao quát toàn cảnh, nhìn từ trên không trung xuống dưới mặt đất, từ gần đến xa… lặng ngắm con đường mùa Đông vắng vẻ. “Tính nữ” ấy còn bộc lộ trong “nỗi buồn Nga”, một “nỗi sầu không lời và vô duyên cớ”. Nỗi buồn của những tâm hồn đa cảm, nhạy cảm, giàu yêu thương mà cố nhà thơ Phạm Tiến Duật có lần đã nói: “Nỗi buồn Nga thực đáng gọi là thày”.

Hơn nữa, Puskin con mang trong mình nỗi buồn riêng tư bị lưu đày, nỗi buồn chung của Tổ quốc, nhân dân bị sống dưới ách chế độ nông nô, cách mạng không thành… Âm điệu chủ đạo của bài thơ là âm điệu buồn - Một nỗi buồn xa vắng, mênh mông và trong sáng tuyệt trần. Nỗi buồn đó tỏa rộng và thấm sâu từ cảnh vật đến lòng người. Trong bài thơ, từ “buồn” xuất hiện với tần số rất cao: có trăng buồn và cánh đồng buồn, có con đường mùa Đông buồn tẻ, có khúc hát ngân nga buồn của người xà ích, có tâm hồn chán ngán buồn bã của lữ khách, có tiếng lục lạc đơn điệu buồn tẻ. Sự xuất hiện của rừng sâu, tuyết, sương, những cột cây số càng làm cho nỗi buồn thêm phần cô đơn, lạnh lẽo. Đến nỗi nhân vật trữ tình phải thốt lên: “Ôi buồn đau, ôi cô lẻ”, “Sầu lắm…”.

Nhưng nhân vật trữ tình không chìm đắm trong nỗi buồn. Vượt lên trên thực tại, Puskin không tuyệt vọng, không bi lụy. Bài thơ đột ngột bừng sáng, nỗi buồn lấp lánh ánh sáng của niềm tin, của khao khát một hạnh phúc bình dị. Trong tâm trạng nặng nề cô lẻ, nhân vật trữ tình thầm gọi tên người con gái Nga yêu thương, mơ ước về một về một không gian nhỏ hẹp, bình yên, ấm áp, một hạnh phúc đơn sơ: có lò lửa đỏ, có tiếng đồng hồ kêu tích tắc. Và “ta” được ở bên “em” “Ngắm em, ngắm mãi không thôi”, câu thơ diễn tả khát vọng da diết. Câu: “Để ta bên nhau trong đêm” là kết tinh của trái tim và khát vọng thăng hoa của nhân vật trữ tình.

Suốt hai khổ thơ 5 và 6 là cảm hứng đoàn tụ, yêu thương. Cảm hứng ấy trong nguyên tác được thể hiện bằng hai tiếng “Ngày mai…” “Ngày mai…” như một điệp khúc của tâm trạng xốn xang, mong đợi. Trong tuyết lạnh mà nghĩ về lửa đỏ, mái ấm gia đình hạnh phúc, trong chia ly mà nghĩ về sum họp, trong xa vắng mà hy vọng trở về gặp người thương. Niềm khao khát ấy trở thành bến đợi, thành ngọn lửa sưởi ấm trái tim giá lạnh cô đơn, sẻ chia và an ủi nhân vật trữ tình trên đường đời sóng gió, gian truân. Chính sự khắc khoải về hạnh phúc ấy nên những nỗi buồn không làm nhân vật trữ tình ủy mỵ mà thêm tha thiết yêu cuộc sống, yêu thiên nhiên, yêu cái đẹp và củng cố niềm tin để vượt lên số phận, hoàn cảnh. Tâm trạng buồn nhưng luôn hướng tới tương lai của nhân vật trữ tình đã tạo nên một “nỗi buồn trong sáng” (Biêlinxki), có tác dụng thanh lọc tâm hồn. Nỗi buồn ấy rất “Puskin”, rất “Nga”, nó nói lên “vẻ đẹp tâm hồn Nga” đáng yêu, đáng quý biết bao.

Sinh thời, Puskin từng tâm niệm: “Tiếng nói tôi liêm khiết/Tiếng vọng nhân dân Nga”. Phải chăng, với bài thơ “Con đường mùa Đông” Puskin đã phần nào thực hiện được sứ mệnh thi ca cao cả đó.

Nguồn: NGUYỄN THỊ LAN