Hướng dẫn phân tích bài thơ "Viếng lăng Bác" của Viễn Phương

1. Giới thiệu chung về bài thơ và tác giả

• Tác giả: Viễn Phương (1928-2005), tên thật là Phan Thanh Viễn, là một nhà thơ nổi tiếng của miền Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Ông đã để lại nhiều tác phẩm mang giá trị sâu sắc về tình yêu đất nước và sự hy sinh của các thế hệ cha ông.
• Bài thơ: "Viếng lăng Bác" được sáng tác năm 1976, ngay sau khi đất nước thống nhất, tác giả có dịp ra thăm lăng Bác Hồ lần đầu tiên. Bài thơ thể hiện tình cảm kính yêu, xúc động của tác giả và toàn thể dân tộc Việt Nam đối với vị lãnh tụ vĩ đại.

2. Nội dung và nghệ thuật toàn tác phẩm

Nội dung

• Lòng kính trọng và biết ơn: Bài thơ mở đầu bằng việc tác giả xưng hô “con” khi đến viếng lăng Bác, thể hiện lòng kính trọng, yêu quý của một người con miền Nam đối với vị lãnh tụ kính yêu. Đây là tình cảm chân thành của tác giả, cũng như của mọi người dân Việt Nam dành cho Bác Hồ.
• Nỗi niềm thương nhớ: Bài thơ còn là tiếng lòng đầy xúc động, thương nhớ Bác Hồ. Hình ảnh dòng người ngày ngày đến viếng lăng Bác kết tràng hoa dâng lên người, biểu thị lòng biết ơn sâu sắc của nhân dân.
  Sự bất tử của Bác Hồ: Dù Bác đã ra đi, nhưng hình ảnh và tư tưởng của Bác vẫn sống mãi trong lòng dân tộc Việt Nam, thể hiện qua các biểu tượng như "mặt trời", "trời xanh".
• Tinh thần yêu nước và ý chí kiên cường:
  • Biểu tượng của hàng tre: Hình ảnh hàng tre “bão táp mưa sa đứng thẳng hàng” là biểu tượng của sức sống mãnh liệt, ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam. Bác Hồ luôn là người khơi dậy và giữ vững tinh thần này trong lòng nhân dân.
  • Sự hy sinh và cống hiến: Tác giả bày tỏ mong muốn trở thành những hình ảnh nhỏ bé nhưng ý nghĩa như "con chim", "đóa hoa", "cây tre" để mãi mãi ở bên Bác, cống hiến cho đất nước, thể hiện lòng trung hiếu và sự hy sinh vì lý tưởng cao cả.

Nghệ thuật

• Hình ảnh biểu tượng:
  • Hàng tre: Là biểu tượng của dân tộc Việt Nam, kiên cường và bất khuất trước mọi khó khăn, thử thách.
  • Mặt trời: Biểu tượng cho Bác Hồ, người đã mang ánh sáng cách mạng đến cho dân tộc, luôn rực rỡ và vĩnh cửu.
  • Trăng: Hình ảnh vầng trăng dịu hiền, tượng trưng cho sự thanh thản, bình yên và tình cảm cao đẹp của Bác.

• Ngôn ngữ giản dị mà sâu sắc:
  • Lời thơ mộc mạc: Ngôn từ gần gũi, dễ hiểu nhưng lại chứa đựng những tình cảm sâu lắng, chân thành
  • Sử dụng phép điệp: Thể hiện sự liên tục, vĩnh cửu của tình cảm và lòng biết ơn đối với Bác.
• Kết cấu chặt chẽ: Bố cục rõ ràng: Bài thơ gồm bốn khổ, mỗi khổ là một cung bậc cảm xúc, từ kính yêu, thương nhớ đến khát vọng cống hiến. Mạch cảm xúc liền mạch, tạo nên một tác phẩm đầy sức thuyết phục.
• Giọng thơ kính cẩn: Giọng điệu trang nghiêm, kính cẩn phù hợp với nội dung viếng lăng Bác, đồng thời thể hiện sự kính trọng, biết ơn của tác giả đối với Bác Hồ.
  Tình cảm chân thành: Sự chân thành trong từng câu thơ làm lay động lòng người, khiến người đọc cảm nhận được tình cảm sâu nặng của tác giả đối với Bác.
  

3. Phân tích chi tiết từng khổ thơ

Khổ 1:

• Tình cảm của tác giả: Mở đầu bài thơ, tác giả xưng hô "con" đầy kính yêu, thể hiện lòng biết ơn và kính trọng của người dân miền Nam khi được ra thăm lăng Bác.
• Hình ảnh hàng tre: Hình ảnh hàng tre trong sương sớm, biểu tượng của sự kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam. Dù "bão táp mưa sa" vẫn "đứng thẳng hàng", như lòng trung kiên của người dân đối với Bác Hồ.

Khổ 2:

• Mặt trời: Biểu tượng của Bác Hồ, người đã mang ánh sáng cách mạng, soi đường cho dân tộc Việt Nam. Tác giả khéo léo so sánh Bác với mặt trời, một "mặt trời trong lăng" luôn rực rỡ, đỏ tươi.
• Dòng người: Hình ảnh dòng người "kết tràng hoa" thể hiện lòng biết ơn, kính yêu và sự thương nhớ vô hạn của nhân dân đối với Bác. "Bảy mươi chín mùa xuân" tượng trưng cho cuộc đời Bác Hồ, một cuộc đời đầy hy sinh vì dân tộc.

Khổ 3:

• Giấc ngủ: Hình ảnh Bác Hồ "nằm trong giấc ngủ bình yên" giữa "vầng trăng sáng dịu hiền" mang lại cảm giác thanh thản, nhẹ nhàng. Tuy nhiên, vẫn có nỗi đau, sự mất mát khi nghĩ đến sự ra đi của Bác.
• Trời xanh: Biểu tượng cho sự bất tử, trường tồn của Bác Hồ trong lòng dân tộc. Dù biết Bác vẫn mãi mãi trong tâm hồn mỗi người, nhưng sự mất mát vẫn là một nỗi đau lớn.

Khổ 4:

• Nỗi niềm của tác giả: Khi phải rời xa lăng Bác, tác giả không khỏi xúc động, muốn ở lại bên cạnh Bác. Những hình ảnh "con chim", "đóa hoa", "cây tre" đều thể hiện mong muốn cống hiến, gắn bó và trung hiếu với Bác Hồ, với đất nước.

4. Kết luận

• Nội dung: Bài thơ là tiếng lòng, tình cảm chân thành, sâu sắc của tác giả đối với Bác Hồ. Qua bài thơ, Viễn Phương đã khéo léo lột tả sự kính yêu, biết ơn và lòng tự hào của dân tộc đối với vị lãnh tụ vĩ đại.
• Nghệ thuật: Bài thơ sử dụng hình ảnh giàu biểu tượng, ngôn ngữ giản dị nhưng sâu sắc, cảm xúc chân thành, tạo nên một tác phẩm đầy cảm động.