Mắm nêm (mắm cá)

Cộng đồng người Chăm quanh năm có lễ. Có lễ là có hội, có hội thì có múa, hát và có… ẩm thực. Lễ lớn thì ngã trâu tế như Ngap kabaw Yang Pataw hay Padhi, lễ vừa thì cúng thịt dê, nhỏ hơn là gà, vịt, trứng và bánh trái các loại. Qua đó, các món ăn ra đời, trong đó có thứ không thể thiếu là mưthin mắm - món chấm đặc trưng.

Tổ tiên người Chăm xưa chủ yếu sống bằng nghề biển. Cư trú dọc bờ biển, người Chăm khai thác và chế biến sản phẩm từ biển, trong đó có mắm để dùng và để trao đổi, mua bán. Mắm nêm được người Chăm làm từ nhiều loại cá biển khác nhau. Cá được ướp muối, lên men. Cách chế biến khá đơn giản. Cá cơm tươi được rửa sạch để ráo, tỉ lệ 3 cá 1 muối, nếu thích mặn, còn nếu ưa nhạt là 4 cá 1 muối. Hai thứ trộn lại mang ủ trong hũ từ 20 ngày đến một tháng cho cá chín trong vị muối là có thể dùng được.

Người Chăm có hai cách dùng mắm nêm: Dùng ở dạng nguyên con và dùng khi mắm đã thành nước. Người Chăm ưa dùng mắm nêm nguyên con được chế biến từ cá cơm. Dạng nguyên con cũng có hai cách thường dùng: mắm được vớt lên đem nấu chín hoặc để ăn sống. Khó hơn cả là ở mắt nhìn, tay làm và cả óc phán đoán tiết trời thích hợp. Ví dụ, nếu cho nhiều muối thì mắm mặn khó ngon, còn cho ít muối thì mắm thối, bỏ đi. Ở đây kinh nghiệm là rất quan trọng.