Trần Thái Tông Hoàng đế (1225 – 1258)
Người mở nghiệp đế triều Trần là Hoàng đế Thái Tông. Vua sinh năm Mậu Dần (1218), tên thật là Trần Cảnh. Ông ở ngôi vàng hơn 32 năm và làm Thái thượng hoàng trong 19 năm. Lên ngôi năm 8 tuổi, Trần Cảnh đổi niên hiệu là Kiến Trung (1225 – 1231) hiệu là Thái Tông, sau đổi Thiên ứng chính bình (1232 – 1250), lại đổi Nguyên phong (1251 – 1258). Quá trình 33 năm làm vua, 19 năm làm Thượng hoàng, Trần Thái Tông đã trải qua nhiều sóng gió trong việc tề gia, trị quốc, bình thiên hạ.
Khi con nhỏ, vua phải làm theo sự chỉ bảo, sức ép của Trần Thủ Độ phải làm những việc trớ trêu nên ông cũng sinh chán nản. Như việc phải giáng Chiêu Thánh làm công chúa - Chiêu Hoàng là vợ Trần Cảnh và nhường ngôi cho chồng. Vì thế nhà Trần dành được nước một cách êm thấm – với lý do kết hôn 12 năm mà chưa có con. Hay như việc Trần Thủ Độ ép Thái Tông lấy Thuận Thiên công chúa (chị dâu) là vợ Trần Liễu (anh ruột Thái Tông) để lập hoàng hậu, trong khi đã có thai 3 tháng. Trần Thủ Độ làm vậy với mục đích cầm chắc dòng máu họ Trần nối dõi. Thái Tông tìm đến cửa Phật Yên Tử thu thiền nhưng cũng vì nghĩ đến cho dân, cho nước, ông lại quay về ngôi vàng để tỏ rõ bản lĩnh của một minh quân.
Lịch sử đều ghi lại những câu chuyện để lưu truyền cho đời sau biết đến một ông vua nhân hậu, ham thích văn học cũng như đạo Thiền. Không chỉ vậy, khi ở ngôi cao, ông giỏi trị quốc, đặt khoa mục chọn hiền tài, định lễ nghi hình luật, là ông vua bản lĩnh, có ý thức dân tộc trong việc chỉ huy đánh quân phương Bắc và bình giặc Chiêm ở phương Nam. Đặc biệt trong việc chống giặc Mông – Thát hung hãn, ông đã có chính kiến biểu thị quyết tâm và chỉ huy chiến trận kể cả lúc nguy cấp vẫn bình thản, ung dung. Sử sách kể lại rằng, giữa lúc nguy nan khi giặc Mông – Thát sang xâm lược, trong khi một số Tông thất nhà Trần hoang mang, một số tìm đường chạy trốn, nhưng trước sự khảng khái của Trần Thủ Độ: “đầu tôi chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo”, vua Trần thêm vững tâm chiến đấu. Vua ban lệnh làm kế “thanh dã” (vườn không nhà trống) rồi chỉ một trận quyết chiến đã khiến quân Mông – Thát kinh hoàng bỏ chạy. Và chỉ sau 9 ngày Thăng Long thất thủ, cuộc chiến chống quân xâm lược hùng mạnh nhất thế giới đã kết thúc nhanh chóng. Điều đó không chỉ thể hiện sự kiên cường và tài giỏi của Thái Tông mà còn thấy được lòng dân một dạ, ý thức tự cường của dân tộc ta. Có thể nói, Thái Tông hoàng đế là người mở đầu đế triều Trần, tạo tiền đề tốt đẹp cho nghiệp đế cũng như làm cho nước Đại Việt thêm rạng rỡ.
