1. Mở bài

• Giới thiệu tác giả: Bà Huyện Thanh Quan, tên thật là Nguyễn Thị Hinh, quê ở làng Nghi Tàm (Thăng Long – Hà Nội), là một nữ sĩ nổi tiếng của văn học trung đại Việt Nam.
• Giới thiệu tác phẩm: Qua đèo Ngang là bài thơ Nôm Đường luật nổi tiếng, sáng tác trong một chuyến đi từ Bắc vào Nam, miêu tả cảnh đèo Ngang lúc hoàng hôn, qua đó thể hiện tâm trạng cô đơn, hoài cổ và nỗi nhớ quê da diết của nhà thơ.

2. Thân bài a. Hai câu đề: “Bước tới đèo Ngang bóng xế tà / Cỏ cây chen đá, lá chen hoa”

• Thời điểm xuất hiện là buổi chiều tà – thời khắc giao hòa giữa ngày và đêm, vốn dễ gợi nỗi buồn, cô đơn.
• Nghệ thuật đảo ngữ “bước tới đèo Ngang bóng xế tà” làm nổi bật bước chân của người lữ khách giữa không gian tĩnh lặng.
• Hình ảnh thiên nhiên hiện ra vừa đẹp vừa khắc nghiệt: “Cỏ cây chen đá, lá chen hoa” – sử dụng phép đối và điệp từ “chen” diễn tả sức sống mãnh liệt của thiên nhiên giữa nơi hoang vu.
• Cảnh vật tuy có hoa lá nhưng vẫn gợi cảm giác lạnh lẽo, gập ghềnh, biểu hiện cho tâm trạng phức tạp của tác giả.

b. Hai câu thực: “Lom khom dưới núi, tiều vài chú / Lác đác bên sông, chợ mấy nhà”

• Cảnh sinh hoạt con người hiện ra lác đác, thưa thớt giữa núi rừng heo hút.
• Các từ láy “lom khom”, “lác đác” khắc họa rõ nét sự nhỏ bé, hiu hắt của cuộc sống con người nơi đèo vắng.
• Phép đối giữa “dưới núi” – “bên sông”, “tiều vài chú” – “chợ mấy nhà” tạo nên nhịp điệu đối xứng, hài hòa nhưng ẩn chứa nỗi trống trải, cô quạnh.
• Thiên nhiên bao la khiến con người càng trở nên bé nhỏ, gợi nỗi cô đơn sâu thẳm trong lòng thi nhân.

c. Hai câu luận: “Nhớ nước đau lòng con quốc quốc / Thương nhà mỏi miệng cái gia gia”

• Âm thanh thiên nhiên được nhân hóa, gắn liền với tâm trạng con người. Tiếng chim “quốc quốc”, “gia gia” như tiếng lòng của tác giả.
• “Nhớ nước”, “thương nhà” là nỗi lòng của người phụ nữ trí thức mang nặng tình quê hương, đất nước.
• Câu thơ dùng điệp âm, đảo ngữ và đối xứng tuyệt đẹp, vừa gợi hình, vừa gợi cảm, khiến cảnh càng thêm u hoài, thấm đẫm tâm sự.

d. Hai câu kết: “Dừng chân đứng lại: trời, non, nước / Một mảnh tình riêng ta với ta”

• Hành động “dừng chân đứng lại” là điểm lặng của bài thơ, thể hiện sự chiêm nghiệm.
• “Trời, non, nước” mở ra không gian mênh mông, trống trải, gợi cảm giác cô đơn tuyệt đối.
• “Một mảnh tình riêng ta với ta” – điệp từ “ta” bộc lộ nỗi cô độc không ai chia sẻ.
• Bà Huyện Thanh Quan hiện lên như một tâm hồn nhạy cảm, hoài cổ, mang nặng nỗi buồn nhân thế.

3. Kết bài

• Qua đèo Ngang là bài thơ kết tinh tài năng nghệ thuật của Bà Huyện Thanh Quan: bút pháp tả cảnh ngụ tình tinh tế, ngôn từ chọn lọc, phép đối hài hòa.
• Bài thơ không chỉ khắc họa cảnh đẹp thiên nhiên Việt Nam mà còn thể hiện sâu sắc tâm hồn cô đơn, yêu nước, yêu quê của người phụ nữ tài hoa.

1. Mở bài

• Giới thiệu tác giả và hoàn cảnh sáng tác.
• Nêu vấn đề: Bài thơ không chỉ miêu tả cảnh đèo Ngang mà còn gửi gắm nỗi buồn hoài cổ, tâm trạng nhớ nước thương nhà.

2. Thân bài a. Hai câu đề

• Thời gian: buổi chiều tà – “bóng xế tà” tạo nền tâm trạng hoài niệm.
• Không gian: cảnh đèo Ngang hùng vĩ, thiên nhiên tràn sức sống nhưng vẫn ẩn chứa sự hoang sơ.
• Biện pháp tu từ: đảo ngữ, điệp từ “chen” thể hiện sức sống thiên nhiên song vẫn không xóa đi vẻ u tịch.

b. Hai câu thực

• Cảnh vật gắn với con người: hình ảnh “tiều vài chú”, “chợ mấy nhà” cho thấy sự sống le lói giữa núi non.
• Các từ láy mang sắc thái gợi hình, gợi cảm, tô đậm sự cô quạnh.
• Phép đối tạo nhịp điệu cân đối, hài hòa, đậm phong cách Đường luật.

c. Hai câu luận

• Cảnh chuyển từ tĩnh sang động: tiếng chim “quốc quốc”, “gia gia” vang lên giữa không gian tịch mịch.
• Nghệ thuật lấy âm thanh tả tâm trạng: âm thanh ngoài cảnh hóa tiếng lòng trong tâm.
• Thể hiện nỗi nhớ nước thương nhà, niềm hoài cổ sâu sắc của người trí thức trung đại.

d. Hai câu kết

• Cảnh mở ra không gian mênh mông “trời, non, nước”, người trở nên nhỏ bé, lẻ loi.
• “Một mảnh tình riêng ta với ta”: nỗi cô đơn tuyệt đối, chỉ có chính mình đối diện mình.
• Câu kết giàu tính triết lý và chứa đựng vẻ đẹp tâm hồn của nữ sĩ.

3. Kết bài

• Tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ Bà Huyện Thanh Quan: cổ điển, trang nhã, sâu sắc.
• Qua bài thơ, người đọc không chỉ cảm nhận được cảnh đèo Ngang mà còn thấu hiểu tấm lòng người phụ nữ yêu nước, yêu đời nhưng đầy cô tịch.

1. Mở bài

• Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm.
• Khẳng định: Qua đèo Ngang không chỉ đặc sắc về nội dung mà còn là kiệt tác nghệ thuật trong thơ Nôm Đường luật.

2. Thân bài a. Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình qua hai câu đề

• Miêu tả thời gian, không gian bằng hình ảnh gợi cảm.
• Nghệ thuật đối, điệp từ “chen” tạo nhịp điệu và gợi sức sống.
• Tình trong cảnh: thiên nhiên vừa đẹp vừa buồn, phản chiếu tâm trạng.

b. Nghệ thuật đối và từ láy trong hai câu thực

• Phép đối chỉnh: “dưới núi” / “bên sông”; “tiều vài chú” / “chợ mấy nhà”.
• Từ láy “lom khom”, “lác đác” tạo âm hưởng chậm rãi, gợi nỗi cô tịch.
• Tả cảnh mà ngụ tình: cảnh càng thưa vắng càng biểu hiện nỗi lòng cô đơn.

c. Nghệ thuật âm thanh trong hai câu luận

• Từ tượng thanh “quốc quốc”, “gia gia” là sáng tạo độc đáo.
• Cảnh vật hữu thanh trở thành tiếng lòng của thi nhân.
• Nghệ thuật đối kết hợp đảo ngữ làm tăng nhạc tính và chiều sâu biểu cảm.

d. Nghệ thuật kết hợp không gian và tâm trạng trong hai câu kết

• Hành động “dừng chân đứng lại” tạo điểm nhấn cảm xúc.
• Nghệ thuật liệt kê “trời, non, nước” mở rộng không gian mênh mông.
• “Một mảnh tình riêng ta với ta” – ngôn từ giản dị mà gợi nỗi cô đơn sâu thẳm.

3. Kết bài

• Tác phẩm tiêu biểu cho nghệ thuật thơ Đường luật Việt Nam.
• Bà Huyện Thanh Quan dùng bút pháp cổ điển tinh tế để diễn tả tâm hồn lãng mạn, nhân hậu, thấm đẫm tình quê hương.

1. Mở bài

• Giới thiệu tác giả, hoàn cảnh sáng tác.
• Khẳng định: Bài thơ thể hiện tâm trạng cô đơn, hoài cổ, nhớ nước thương nhà của Bà Huyện Thanh Quan.

2. Thân bài a. Cảm xúc ban đầu (hai câu đề)

• Khi bước tới đèo Ngang, cảnh chiều tà gợi buồn.
• Cảnh thiên nhiên hoang sơ khiến người lữ khách thấy lạc lõng, trống vắng.
• Cảm xúc bắt đầu man mác, gợi nỗi nhớ quê.

b. Cảm xúc trước cuộc sống con người (hai câu thực)

• Nhìn thấy vài bóng người nhưng sự sống mỏng manh, đơn điệu.
• Nhà thơ nhận ra sự cô quạnh của kiếp người giữa núi rừng.
• Càng nhìn, càng cảm thấy cô đơn hơn.

c. Cảm xúc nhớ nước thương nhà (hai câu luận)

• Tiếng chim gợi nhớ quê, khơi dậy nỗi niềm nhớ nước.
• Nhà thơ hòa cảm xúc riêng với nỗi buồn thời thế.
• Nỗi nhớ nhà, nhớ quê là biểu hiện của tấm lòng trung trinh, gắn bó với quê hương.

d. Cảm xúc suy tư, cô đơn tột độ (hai câu kết)

• Cảnh non nước mênh mông khiến con người thấy nhỏ bé.
• “Ta với ta” – chỉ còn mình đối diện với chính mình, lặng lẽ suy ngẫm.
• Tâm trạng chuyển từ buồn thương sang chiêm nghiệm, hoài cổ.

3. Kết bài

• Tâm trạng trong bài thơ phản ánh tâm hồn tinh tế, đa cảm của người phụ nữ tài hoa.
• Qua đèo Ngang không chỉ là bức tranh thiên nhiên mà còn là bức chân dung nội tâm đầy xúc động.

1. Mở bài

• Giới thiệu tác giả, tác phẩm.
• Nêu nhận định: Bài thơ là sự hòa quyện tuyệt vời giữa cảnh thiên nhiên và tình cảm con người.

2. Thân bài a. Cảnh trong hai câu đề – nền cho cảm xúc

• Thiên nhiên tươi đẹp nhưng hoang vắng.
• Từ “chen” gợi sức sống mạnh mẽ, song vẫn không át được nỗi buồn chiều tà.
• Cảnh vật mở đầu cho dòng cảm xúc cô tịch.

b. Cảnh trong hai câu thực – gắn với đời sống con người

• Sự sống con người ít ỏi, gợi cảm giác heo hút.
• Nghệ thuật đối, từ láy gợi hình, làm nổi bật nét u tịch.
• Thiên nhiên và con người hòa vào nhau trong tĩnh lặng.

c. Cảnh trong hai câu luận – vang vọng tiếng lòng

• Âm thanh thiên nhiên trở thành tiếng lòng nhân vật trữ tình.
• Cảnh hữu thanh chứa tình cảm nhớ quê, thương nước.
• Cảnh vật dường như biết “đồng cảm” với người thơ.

d. Cảnh trong hai câu kết – biểu tượng của nỗi cô đơn

• Cảnh rộng mênh mông, người lạc lõng giữa trời đất.
• “Một mảnh tình riêng ta với ta” là điểm hội tụ của mọi nỗi cô đơn, nhớ thương.
• Cảnh vật cuối cùng hòa tan vào nỗi lòng thi nhân, tạo nên bức tranh tâm cảnh.

3. Kết bài

• Qua đèo Ngang là bài thơ mẫu mực của nghệ thuật tả cảnh ngụ tình.
• Bức tranh thiên nhiên và tâm hồn hòa làm một, thể hiện tấm lòng sâu sắc, tinh tế của Bà Huyện Thanh Quan.