Trào ngược dạ dày hay còn được gọi là trào ngược thực quản. Chúng được xem là một trong những vấn đề về dạ dày rất dễ gặp phải. Hiện tượng này được hiểu là tình trạng dịch trong dạ dày của cơ thể xuất hiện hiện tượng trào ngược lên thực quản.

Hiểu một cách cụ thể hơn: Ở trong trạng thái bình thường, khi chúng ta ăn uống, nạp bất kỳ nguồn thực phẩm nào vào cơ thể, chúng sẽ đi từ thực quản xuống dưới dạ dày. Tất nhiên là lượng thực phẩm này trước đó phải đi qua được cơ vòng thực quản. Khi thức ăn được đưa xuống dưới, cơ vòng thực quản sẽ tự động đóng lại để ngăn cản chúng có nguy cơ trào ngược lên phía trên thực quản.

Tuy nhiên khi phần cơ hoành thực quản gặp vấn đề, dịch vụ và thức ăn trong dạ dày sẽ không được “bảo quản” tốt. Chúng sẽ có điều kiện bị trào ngược lên trên gây ra các cảm giác ợ nóng, ợ chua và khó chịu.

Một số triệu chứng điển hình mà người bệnh thường gặp, có thể kể đến như:

Ợ chua: Người bệnh thường có triệu chứng này kết hợp với chứng ợ nóng (từ ổ bụng, dạ dày mang đến cảm giác nóng lên cổ). Triệu chứng này là triệu chứng phổ biến của bệnh trào ngược dạ dày nhất là sau khi ăn no, khó tiêu, thời gian nghỉ ngơi. Người bệnh sẽ cảm nhận được vị chua trong miệng khi có cảm giác ợ lên.

Ợ hơi: Là triệu chứng thường gặp khi đói. Cũng giống như ợ hơi và ợ nóng, ợ hơi cũng xảy ra nhiều khi bạn có cảm giác khó tiêu, ăn no,...

Xuất hiện các triệu chứng nôn, ói, buồn nôn: triệu chứng này và cảm giác nghẹn thức ăn là triệu chứng thường gặp sau khi ăn. Đặc biệt, những người mắc chứng trào ngược axit dạ dày rất dễ ói khi bị ốm nghén,say sóng, say tàu xe,...

Ăn không ngon, khó nuốt: Triệu chứng này biểu hiện sự trào ngược axit dạ dày, trào ngược dịch mật, mang đến cảm giác đắng miệng. Ngoài ra, axit dạ dày trào lên sẽ gây sưng thực quản, dẫn đến khó khăn trong việc nuốt thức ăn. Từ đó dẫn đến cảm giác ăn không ngon, chán ăn, sụt cân,...

Các triệu chứng ho, viêm họng, miệng tiết nhiều nước bọt, khàn giọng: Nguyên nhân trực tiếp gây nên tình trạng này là do axit dạ dày bị trào ngược mang lại. Khi axit dạ dày ợ lên và phản xạ tự nhiên gây tiết nhiều nước bọt, sưng tấy dây thanh quản, ho, khản tiếng,...

Có cảm giác đau tức vùng ngực: Triệu chứng này có nguyên nhân từ sự kích thích các sợi dây thần kinh đi qua vùng ngực. Cảm giác đau tức ngực do trào ngược axit dạ dày rất dễ nhầm với triệu chứng của các bệnh liên quan đến tim mạch.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nguyên nhân trực tiếp gây nên tình trạng trào ngược dạ dày xuất phát từ hai nguyên nhân trực tiếp: Do vấn đề bất thường từ thực quản, và vấn đề về dạ dày.

Nguyên nhân từ bất thường ở cơ quan thực quản

• Do sự bất thường ở cơ thắt dưới thực quản: Thông thường, sự hoạt động của cơ dưới thực quản sẽ diễn ra theo một trình tự nhất định. Các cơ này sẽ mở ra khi chúng ta nuốt thức ăn, sau đó đóng lại, không cho các loại dịch ở dạ dày trào lên. Tuy nhiên, khi các cơ thắt dưới thực quản có vấn đề như lực trương của cơ bị giảm sẽ khiến cho chức năng của các cơ này yếu đi. Đồng thời, sự tác động của dịch vị đến thực quản bị giảm do axit dạ dày trung hòa với dịch ở thực quản, nước bọt dẫn đến hiện tượng axit dạ dày trào ngược lại thực quản. Như vậy, sự co thắt của cơ thắt dưới thực quản có ảnh hưởng nhất định đến tình trạng trào ngược axit dạ dày.
• Do sự bất thường ở cơ hoành: Như chúng ta đã biết, phần ổ bụng và phần ngực được ngăn cách bởi hệ thống cơ hoành. Loại cơ này được ví như cánh cổng thành vùng bụng. Khi cánh cổng này khẽ khép lại sẽ tạo động lực cho cơ thắt dưới thực quản. Trong trường hợp cơ hoành bị thoát vị sẽ tạo điều kiện cho axit dạ dày trào ngược lên do cơ hoành và cơ thắt dưới không ở cùng một vị trí, không có sự thống nhất trong hoạt động.

Nguyên nhân đến từ sự bất thường ở dạ dày
Có hai nguyên nhân chính đến từ dạ dày làm xảy ra tình trạng trào ngược dạ dày mà chúng ta phải nói đến, bao gồm:

• Do tình trạng thức ăn không được tiêu hóa, tồn lại trong dạ dày. Các bệnh liên quan đến dạ dày như: Ung thư dạ dày, đau dạ dày, viêm loét dạ dày, hẹp môn vị,... cũng là nguyên nhân làm tăng nguy cơ trào axit dạ dày lên thực quản.
• Do lực tác động đến ổ bụng lớn. Các tình huống như ho lâu ngày, hắt hơi, gập bụng gây áp lực lớn cho ổ bụng. Từ đó trào ngược axit ở dạ dày có điều kiện để xuất hiện.

Các lý do khác

Bên cạnh hai nguyên nhân chính đến từ thực quản và dạ dày, còn có một số yếu tố khác cũng làm tăng nguy cơ mắc chứng trào ngược dạ dày như:

• Thừa cân: Những người thừa cân, béo phì có nguy cơ mắc nhiều bệnh hơn người bình thường trong đó có trào axit dạ dày. Nói như vậy vì cân năng là một trong yếu tố tác động trực tiếp lên vùng bụng, cơ thắt thực quản cụ thể là tạo áp lực lớn lên các bộ phận này. Từ đó, nguy cơ mắc chứng bệnh này cũng tăng lên.
• Chế độ dinh dưỡng không phù hợp: Người có thói quen sử dụng các loại đồ ăn chế biến sẵn, nhiều dầu mỡ, ăn quá no, ăn chanh, cam khi đói,... có nguy cơ bị trào ngược axit dạ dày cao.

Trào ngược dạ dày cũng giống như các trạng thái bất thường về sức khỏe, nếu để tình trạng kéo dài không điều trị dứt điểm có thể sẽ gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm đến tính mạng.

Dưới đây đây là những biến chứng của trào ngược dạ dày:

• Viêm thực quản: Hầu hết đây là biến chứng mà 50% bệnh nhân trào ngược dạ dày gặp phải. Người bệnh sẽ có các triệu chứng tương tự như trào ngược: ợ hơi, ợ trớ, khó nuốt, tiết nhiều nước bọt, đau ngực,...
• Hẹp thực quản: Trào ngược dạ dày kéo dài với tần suất cao sẽ gây ra hẹp bên trong thực quản. Nếu không điều trị dứt điểm sẽ gây ra nguy hiểm đến sức khỏe.
• Thực quản Barrett: Đây là một trong những biến chứng có thể gây ra nguy cơ phát triển ung thư biểu mô tuyến thực quản. Do đó, nếu nghi ngờ gặp phải biến chứng này thì các bác sĩ sẽ chỉ định nội soi và sinh thiết tế bảo để đưa ra chẩn đoán chính xác nhất.
• Ung thư biểu mô tuyến thực quản: Thường xảy ra ở bệnh nhân trên 50 tuổi và có nguy cơ tử vong cao. Ở giai đoạn đầu tuy chưa xuất hiện những triệu chứng cụ thể nhưng đến giai đoạn phát triển sẽ cảm thấy đau ở xương ức, khàn tiếng, sụt cân nhanh, nuốt nghẹn,....

Bệnh trào ngược dạ dày có thể gặp ở bất kỳ ai, từ trẻ sơ sinh cho đến người lớn và không phải lúc nào bác sĩ cũng tìm ra được nguyên nhân cụ thể. Tuy nhiên, có vài nhóm người được đánh giá là có nguy cơ cao mắc bệnh, bao gồm:

• Người bị thừa cân hoặc béo phì vì có thể tạo sức ép lên bụng
• Phụ nữ mang thai, đặc biệt trong những tháng cuối thai kỳ do tử cung mở rộng sẽ làm chèn ép một số bộ phận tiêu hóa, dẫn đến hiện tượng trào ngược
• Người phải sử dụng một số thuốc nhất định, như thuốc trị hen suyễn, thuốc chẹn kênh canxi, thuốc kháng histamine, thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm, thuốc giảm đau xương khớp nhóm NSAIDs
• Người hút thuốc lá hoặc hút thuốc lá thụ động do khói thuốc khi vào cơ thể qua đường thực quản sẽ làm kích thích niêm mạc dạ dày
• Người bị thoát vị hoành, liệt dạ dày, hoặc bệnh lý mô liên kết như xơ cứng bì
• Người có lối sống và thói quen ăn uống không lành mạnh như uống rượu bia, ăn nhiều đồ chua, ăn nhiều dầu mỡ, lười vận động, nằm liền sau ăn… cũng là những đối tượng có nguy cơ cao bị trào ngược dạ dày.

Ngoài ra, căng thẳng hay stress do áp lực trong công việc và cuộc sống cũng là yếu tố thường gặp gây ra tình trạng trào ngược dạ dày thực quản đặc biệt ở người trẻ. Stress sẽ khiến cơ thể tăng tiết cortisol – gây tăng axit trong dạ dày, làm tăng trương lực co bóp của dạ dày, đẩy dịch dạ dày trào ngược lên thực quản. Stress cũng làm rối loạn nhu động thực quản khiến cho cơ thắt thực quản trở nên nhạy cảm, việc giãn mở cơ xảy ra thường xuyên và kéo dài làm dịch vị trào ngược lên thực quản.

Đối với trẻ sơ sinh, một số yếu tố bẩm sinh có thể là nguyên nhân của của việc hay khò khè, khó nuốt, hay nôn trớ và ợ. Đa phần các triệu chứng sẽ giảm hoặc hết hoàn toàn khi trẻ lớn dần nên không cần bác sĩ can thiệp. Với các trẻ thường xuyên gặp tình trạng này, nên đưa trẻ đến khám với bác sĩ nhi khoa để có hướng dẫn chăm sóc và dùng thuốc nếu cần thiết.

Trào ngược dạ dày là căn bệnh phổ biến, nó có nhiều triệu chứng khác nhau, xuất phát từ những nguyên nhân gây bệnh cũng khác nhau. Để chẩn đoán bệnh các bác sĩ sẽ chỉ định những phương pháp khác nhau tùy thuộc vào từng đối tượng bệnh nhân.

Có một số cách chẩn đoán trào ngược dạ dày như:

• Thăm khám và kiểm tra thể chất: Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân một số những câu hỏi về tình trạng sức khỏe nhằm mục đích xác định nguyên nhân và tình hình bệnh. Những câu hỏi này thường được đặt ra trước khi thăm khám và điều trị.
• Xác định nồng độ axit: Phương pháp này sẽ sử dụng thiết bị dò axit Ambulatory để đo lượng axit trong dạ dày đang bị trào ngược và nồng độ axit tại dạ dày người bệnh.
• Dùng nhân trắc học thực quản: Đây là phương pháp xét nghiệm trào ngược rất hữu ích nhằm xác định tình trạng bệnh.
• Tiến hành chụp X-quang: Các bác sĩ sẽ cho người bệnh nuốt một loại chất lỏng phản quang Barium. Chất này sẽ giúp bác sĩ biết được mức độ tổn thương dạ dày qua tấm phim chụp.
• Xem xét độ pH thực quản: Thông thường những bệnh nhân có triệu chứng dai dẳng sẽ được chẩn đoán bằng phương pháp này. Ngoài ra, cách chẩn đoán này cũng có thể được sử dụng để theo dõi kiểm soát trào ngược với những bệnh nhân đã điều trị bệnh lâu ngày.
• Nội soi: Đây là phương pháp xét nghiệm chính được sử dụng để kiểm tra niêm mạc thực quản. Sử dụng phương pháp nội soi sẽ giúp các bác sĩ nhìn nhận và đánh giá trực tiếp tình trạng trào ngược.

Với mỗi bệnh nhân trào ngược sẽ có những cách chẩn đoán khác nhau. Các cách chẩn đoán bệnh trào ngược dạ dày sẽ giúp bạn sớm phát hiện ra bệnh và điều trị bệnh kịp thời.

Trào ngược dạ dày thường có tỉ lệ tái phát rất cao, khoảng 70% bệnh nhân bị tái phát trong vòng một năm dẫn đến có nhiều lời truyền miệng rằng căn bệnh này không thể chữa khỏi. Tùy vào từng giai đoạn của bệnh mà bác sĩ chuyên khoa sẽ cân nhắc để cho các toa thuốc phù hợp, cộng với việc hướng dẫn bệnh nhân ăn uống lành mạnh để giảm triệu chứng và có thể khỏi bệnh hoàn toàn.

Điều quan trọng, để việc điều trị thực sự có hiệu quả như mong đợi thì bệnh nhân phải nghiêm ngặt theo hướng dẫn của bác sĩ trong khi sử dụng thuốc, tuyệt nhiên không sử dụng các phương thuốc dân gian được quảng cáo không rõ nguồn gốc cũng như chưa có nghiên cứu cụ thể chứng minh hiệu quả trong việc chữa bệnh. Một số thảo dược thực sự có khả năng giúp giảm các triệu chứng của trào ngược, nhưng những thảo dược này cũng có thể gây ra dị ứng đối với một số bệnh nhân có cơ địa nhạy cảm hoặc khi sử dụng kết hợp với các loại thuốc điều trị. Vì vậy, trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc hoặc thảo dược kết hợp, hãy trao đổi với bác sĩ.

Song song với biện pháp dùng thuốc, chế độ ăn uống và một số thói quen của người bị dạ dày trào ngược cũng phải thay đổi hợp lý. Ví dụ, người bị trào ngược không nên để cân nặng tăng quá nhiều, không nên ăn quá no, không dùng các chất có cồn, các bữa ăn nên được chia nhỏ hợp lý, cũng không nên đi nằm ngay sau khi ăn no.

Những thay đổi này tưởng như dễ thực hiện, nhưng thực ra lại là một trong những nguyên nhân khiến việc điều trị bệnh không thành công. Vì nhiều lý do, dù đang trong giai đoạn điều trị nhưng có trường hợp vẫn bỏ bữa sau đó ăn dồn lại một bữa, vẫn uống rượu bia và các chất có cồn khác, hay do công việc phải thường xuyên dùng bữa tối rất trễ rồi đi ngủ luôn. Ngoài ra, để giảm béo và duy trì cân nặng ở mức phù hợp cũng đòi hỏi phải dành thời gian tập luyện, điều không phải ai cũng làm được.

Người bị trào ngược dạ dày do stress thì trong quá trình dùng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa, cần thực hiện cân đối công việc và tham gia các hoạt động nghỉ ngơi, giải trí để giảm căng thẳng, lo lắng. Một số phương pháp thư giãn như yoga, thiền cũng là lựa chọn phù hợp cho những đối tượng này. Nếu tinh thần được thoải mái, việc điều trị bệnh lý trào ngược sẽ có kết quả nhanh hơn.

Trong trường hợp sử dụng thuốc không đem lại hiệu quả, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật để chữa dứt điểm. Đối với trào ngược dạ dày, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật Nissen hoặc phẫu thuật LINX.

• Phẫu thuật Nissen hay còn gọi là phẫu thuật Toupet để thắt chặt cơ và ngăn ngừa trào ngược, được thực hiện bằng mổ nội soi hoặc có thể mổ mở.
• Phẫu thuật Linx là phẫu thuật cấy ghép một vòng các hạt titan nhỏ chứa từ tín được quấn quanh ngã ba của dạ dày và thực quản. Lực hút từ giữa các hạt đủ mạnh để giữ cơ vòng đóng lại với axit, nhưng đủ yếu để cho phép thức ăn đi qua. Phương pháp này có nhược điểm là chi phí cao, và hiện tại chỉ có số ít bệnh viện có đủ khả năng thực hiện.

Lựa chọn thực phẩm phù hợp sẽ giúp giảm lượng axit dư thừa trong dạ dày, giúp hạn chế những tổn thương đối với người bị trào ngược dạ dày thực quản. Ăn uống điều độ và lành mạnh cũng sẽ giúp kiểm soát được cân nặng, từ đó kiểm soát được tình trạng bệnh.

Có nhiều nhóm thực phẩm có lợi cho người trào ngược dạ dày thường bác sĩ khuyên nên đưa vào thực đơn mỗi ngày:

• Bánh mì làm từ ngũ cốc nguyên hạt, gạo nguyên cám và yến mạch. Đây là lựa chọn được nhiều chuyên gia về tiêu hóa đánh giá cao vì khả năng làm giảm lượng acid thừa bên trong dạ dày, giảm triệu chứng trào ngược dạ dày.
• Sữa chua có chứa nhiều lợi khuẩn hỗ trợ tốt cho đường tiêu hóa. Món này cũng có thể kết hợp với các loại trái cây cũng như bánh mì, yến mạch.
• Các loại trái cây chứa ít acid như táo, lê, chuối.
• Các loại đạm dễ tiêu: thịt thăn lợn, thịt ngan, thịt lưỡi lợn góp phần giúp trung hòa axit, hạn chế các triệu chứng của bệnh đối với người bị trào ngược dạ dày.
• Các loại cá được chế biến bằng cách nướng, hấp hoặc nấu canh.

Cần lưu ý một số thực phẩm nên tránh trong quá trình điều trị bệnh lý trào ngược dạ dày:

• Thức ăn nhiều chất béo, dầu mỡ sẽ khiến cho dạ dày phải làm việc vất vả hơn để tiêu hóa, thời gian tiêu hóa thức ăn kéo dài sẽ tăng nguy cơ bị trào ngược.
• Cà phê, bia rượu và các thức uống có gas như nước ngọt sẽ làm trướng bụng và gây ra những tác động không tốt đối với cơ thắt dạ dày thực quản. Bia rượu và các dạng thức uống có cồn khác nếu uống liên tục và kéo dài đều có nhiều tác hại cho tất cả mọi người, không chỉ riêng người bị bệnh trào ngược dạ dày.
• Các món ăn, trái cây có vị chua sẽ làm tăng tiết dịch ở dạ dày, và điều này gây ra những tác hại không tốt cho người bệnh.

Chế độ ăn uống là một trong những yếu tố quan trọng không chỉ góp phần cải thiện tình trạng trào ngược dạ dày thực quản, mà còn giúp hạn chế khả năng mắc các bệnh lý về đường tiêu hóa khác. Do đó, việc chú ý đến những gì chúng ta ăn hàng ngày, và lựa chọn những món ăn phù hợp là rất quan trọng.

Một số thói quen giúp phòng ngừa bệnh trào ngược dạ dày:

• Duy trì cân nặng hợp lý. Béo phì gây áp lực lên bụng, đẩy dạ dày cao lên và là nguyên nhân khiến axit trào ngược lên thực quản.
• Bỏ thuốc lá. Hút thuốc làm giảm khả năng hoạt động của cơ thắt thực quản.
• Nâng cao đầu giường. Nếu người bệnh thường xuyên bị ợ nóng trong khi cố gắng ngủ, hãy đặt các khối gỗ hoặc xi măng dưới chân giường để phần đầu được nâng lên từ 15cm đến 23cm. Nếu không thể nâng giường lên, người bệnh có thể đặt thêm gối để nâng cơ thể của bạn từ thắt lưng trở lên.
• Không nằm xuống ngay sau ăn. Đợi ít nhất ba giờ sau khi ăn trước khi nằm hoặc đi ngủ.
• Ăn thức ăn từ từ và nhai kỹ. Đặt nĩa/đũa/muỗng xuống sau mỗi lần gắp và nhai thức ăn, sau khi nhai hết miếng đó thì mới tiếp tục gắp thêm thức ăn.
• Tránh thực phẩm và đồ uống gây ra trào ngược. Các tác nhân phổ biến bao gồm thực phẩm nhiều dầu mỡ hoặc chiên rán, sốt cà chua, rượu, sô cô la, bạc hà, tỏi, hành tây và caffeine.
• Tránh quần áo bó sát. Quần áo quá chật gây áp lực lên bụng và cơ thắt thực quản.