Bài soạn "Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê" số 6
TÌM HIỂU CHUNG VỀ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM
1. Tác giả
- Hạ Tri Chương (659 - 744), tự Quý Chân, hiệu Tứ Minh cuồng khách, quê Vĩnh Hưng, Việt Châu (nay thuộc huyện Tiêu Sơn, tỉnh Chiết Giang).
- Ông đỗ tiến sĩ năm 695, sinh sống, học tập và làm quan trên 50 năm ở kinh đô Trường An, rất được Đường Huyền Tông vị nể.
- Lúc xin từ quan về quê làm đạo sĩ, vua có tặng thơ, thái tử và các quan đều đưa tiễn.
- Ông là bạn vong niên (bạn chơi với nhau không kể tuổi chênh lệch) của thi hào Lí Bạch, thích uống rượu, tính tình hào phóng
- Tác phẩm chính: Ông còn để lại 20 bài thơ, trong đó hai bài Hồi hương ngẫu thư là nổi tiếng nhất.
2. Tác phẩm
- Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê được Hạ Tri Chương sáng tác năm 744, lúc 86 tuổi và từ quan về quê sau trên 50 năm làm quan ở kinh đô Trường An.
- Nội dung: Bài thơ thể hiện tình yêu quê hương ngậm ngùi mà sâu sắc của nhà thơ khi đặt chân trở về quê sau một thời gian dài xa quê.
- Thể thơ: nguyên tác - thất ngôn tứ tuyệt Đường luật, bản dịch - lục bát.
- Bố cục: Chia làm 2 phần
+ Phần 1 (2 câu đầu): Tình cảm quê hương của tác giả
+ Phần 2 (2 câu sau): Tâm trạng của tác giả khi về quê hương
NỘI DUNG BÀI NGẪU NHIÊN VIẾT NHÂN BUỔI MỚI VỀ QUÊ
Phiên âm
Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi
Hương âm vô cải, mấn mao trồi
Nhi đồng tương kiến, bất tương thức
Tiếu vấn khách lòng, hà xứ lai
- Hạ Tri Chương -
Dịch nghĩa
Rời nhà từ lúc còn trẻ, già mới quay về
Giọng quê ko đổi, nhưng tóc mai đã rụng.
Trẻ con gặp mặt, ko quen biết
Cười hỏi; Khách ở nơi nào đến ?
Dịch thơ
Khi đi trẻ, lúc về già
Giọng quê không đổi, tóc đà khác bao
Trẻ con nhìn lạ không chào,
Hỏi rằng khách ở chốn nào tới đây
- Phạm Sĩ Vĩ dịch -
ĐỌC - HIỂU
Câu 1 - Trang 127 SGK
Qua tiêu đề bài thơ, có thể thấy sự biểu hiện tình quê hương ở bài thơ này có gì độc đáo ?
(Gợi ý: So sánh với tình huống thể hiện tình quê hương trong bài Tĩnh dạ tứ)
Trả lời:
Qua tiêu đề bài thơ, có thể thấy sự biểu hiện tình quê hương ở bài thơ có sự độc đáo là:
Nếu đọc nhan đề ta có thể nhận thấy tác giả lúc đầu không có ý định làm thơ khi vừa đặt chân về quê hương nhưng khi về đến nơi, tác giả bị coi là khách nên tác giả mới làm thơ. Vì vậy, bài thơ đã thể hiện tình yêu một cách rất khác đó là: tình yêu quê hương thể hiện ngay khi mới đặt chân về đến quê.
⟹ Tình yêu quê hương sâu nặng, luôn thường trực trong lòng tác giả nên ở bất cứ tình huống nào, nơi đâu thì nó cũng có thể bộc lộ được.
Câu 2 - Trang 127 SGK
Chứng minh hai câu đầu đã dùng phép đối trong câu (còn gọi là tiểu đối, tự đối). Nêu tác dụng của việc dùng phép đối ấy.
Lưu ý: Ở thơ ngũ ngôn và thất ngôn, số chữ của hai vế đối nhau trong câu không bằng nhau, tuy vậy, xét về mặt từ loại và cú pháp, vẫn có thể đối rất chỉnh.
Trả lời:
Hai câu đầu đã sử dụng phép đối trong câu (tiểu đối) khá chuẩn và chính xác:
Thiếu tiểu li gia – lão đại hồi, hương âm vô cải – mấn mao tồi. Mỗi câu có 2 vế, mỗi bộ phận trong mỗi vế đối nhau rất chỉnh.
+ Li gia (rời nhà) đối với đại hồi (trở về).
+ Hương âm (giọng quê hương) đối với mấn mao (tóc mai).
=> Đối chỉnh cả lời và ý
+ Thiếu tiểu (lúc nhỏ) đối với lão (về già)
+ Vô cải (không thay đổi) đối với tồi (thay đổi)
=> Ý rất chỉnh, đọc lên rất hài hòa.
* Tác dụng của việc dùng phép đối đó là: đã cho ta thấy được ý nghĩa của cuộc đời xa quê của tác giả.
Câu 3 - Trang 127 SGK
Kẻ lại bảng sau vào vở và đánh dấu x vào ô mà em cho là hợp lí:
Phương thức biểu đạt
Tự sự:
Miêu tả:
Biểu cảm:
Biểu cảm qua miêu tả:
Biểu cảm qua tự sự:
Sau khi đánh dấu, có thể dùng lời để giải thích thêm; cũng có thể dùng cách giải thích khác không có trong các ô.
Trả lời:
- Câu 2 là câu miêu tả: về sự thay đổi của mái tóc nhưng giọng quê, tình cảm sâu nặng với quê vẫn vậy.
- Câu 1 là kể khái quát, ngắn gọn quãng đời xa quê, làm quan nổi bật sự thay đổi vóc dáng, tuổi tác, hé lộ những tình cảm quê hương của nhà thơ. Đó là cảm xúc buồn buồn, bồi hồi trước sự chảy trôi của thời gian.
- Ta có bảng sau:
Phương thức biểu đạt
Tự sự: Câu 1
Miêu tả: Câu 2
Biểu cảm: Câu 1
Biểu cảm qua miêu tả: Câu 2
Biểu cảm qua tự sự: Câu 2
Câu 4 - Trang 127 SGK
Sự biểu hiện của tình quê hương ở hai câu trên và hai câu dưới có gì khác nhau về giọng điệu ?
(Gợi ý: Phân tích xem vì sao chỉ có nhi đồng xuất hiện và sự xuất hiện đó cùng tiếng cười, câu hỏi hồn nhiên, thơ ngây của các em có làm cho tác giả vui lên không.)
Trả lời:
- Giọng điệu của hai câu đầu tuy nói về sự thay đổi của thời gian và của con người tuy có vẻ khách quan nhưng có gì đó phảng phất buồn.
- Hai câu sau thiên về tự sự và biểu cảm khi có sự xuất hiện của những đứa trẻ nhỏ. Đứa trẻ đó ngơ ngác không biết là ai, chúng coi ông như là một người khách lạ. Xa quê hương của mình và giờ trở về không ai nhận ra mình, tác giả đã sử dụng giọng điệu có chút hóm hỉnh nhưng chứa đựng nỗi buồn trong lòng.
LUYỆN TẬP
Câu hỏi: Căn cứ vào bản dịch nghĩa bài Hồi hương ngẫu thư và những điều cảm nhận được qua việc học bài thơ, hãy so sánh hai bản dịch thơ của Phạm Sĩ Vĩ và Trần Trọng San.
Trả lời:
So sánh hai bản dịch thơ của Phạm Sĩ Vĩ và Trần Trọng San:
- Giống nhau: đều sử dụng thể thơ lục bát và dịch rất sát nghĩa.
- Khác nhau:
+ Bản dịch của Phạm Sĩ Vĩ không có tiếng cười tếu của trẻ em.
+ Bản dịch của Trần Trọng San các chữ cuối không vần với nhau và âm điệu câu cuối không được mềm mại.
TỔNG KẾT
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê biểu hiện một cách chân thực mà sâu sắc, hóm hỉnh mà ngậm ngùi tình yêu quê hương thắm thiết của một người sống xa quê lâu ngày, trong khoảnh khắc vừa mới đặt chân trở về quê cũ.
