Lặng nghe mẹ kể ngày xưa

Chang chang cồn cát nắng trưa Quảng Bình

Mẹ rằng: Quê mẹ Bảo Ninh

Mênh mông sông biển, lênh đênh mạn thuyền

Sớm chiều, nước xuống triều lên

Cực thân từ thuở mới lên chín mười

Lớn đi ở bốn cửa người

Mười hai năm lẻ, một thời xuân qua

Lấy chồng, cũng khổ con ra

Tám lần đẻ, mấy lần sa, tội tình!

Nghĩ mà thương mẹ cha sinh

Thương chồng con lại thương mình xót xa

Bây chừ sông nước về ta

Đi khơi đi lộng, thuyền ra thuyền vào

Bây giờ biển rộng trời cao

Cá tôm cũng sướng, lòng nào chẳng xuân!

Ông nhà theo bạn “xuất quân”

Tui nay cũng được vô chân “sẵn sàng”

Một tay lái chiếc đò ngang

Bến sông Nhật Lệ, quân sang đêm ngày

Sợ chi sóng gió tàu bay

Tây kia mình đã thắng,

Mỹ này ta chẳng thua!

Kể chi tuổi tác già nua

Chống chèo xin cứ thi đua đến cùng!

Ngẩng đầu, mái tóc mẹ rung

Gió lay như sóng biển tung, trắng bờ…

Gan chi gan rứa, mẹ nờ?

Mẹ rằng: Cứu nước mình chờ chi ai?

Chẳng bằng con gái, con trai

Sáu mươi còn một chút tài đò đưa

Tàu bay hắn bắn sớm trưa

Thì tui cứ việc sớm trưa đưa đò…

Ghé tai mẹ, hỏi tò mò:

Cớ răng ông cũng ưng cho mẹ chèo?

Mẹ cười: Nói cứng, phải xiêu

Ra khơi ông còn dám, tui chẳng liều bằng ông!

Nghe ra, ông cũng vui lòng

Tui đi, còn chạy ra sông dặn dò:

“Coi chừng sóng lớn, gió to

Màn xanh đây mụ, đắp cho kín mình!”

Vui sao, câu chuyện ơn tình

Nắng trưa cồn cát Quảng Bình cũng say…

Ai về thăm mẹ quê ta

Chiều nay có đứa con xa nhớ thầm…

Bầm ơi có rét không bầm!

Heo heo gió núi, lâm thâm mưa phùn

Bầm ra ruộng cấy bầm run

Chân lội dưới bùn, tay cấy mạ non

Mạ non bầm cấy mấy đon

Ruột gan bầm lại thương con mấy lần.

Mưa phùn ướt áo tứ thân

Mưa bao nhiêu hạt, thương bầm bấy nhiêu!

Bầm ơi, sớm sớm chiều chiều

Thương con, bầm chớ lo nhiều bầm nghe!

Con đi trăm núi ngàn khe

Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm

Con đi đánh giặc mười năm

Chưa bằng khó nhọc đời bầm sáu mươi.

Con ra tiền tuyến xa xôi

Yêu bầm yêu nước, cả đôi mẹ hiền.

Tôi lại về quê mẹ nuôi xưa

Một buổi trưa, nắng dài bãi cát

Gió lộng xôn xao, sóng biển đu đưa

Mát rượi lòng ta ngân nga tiếng hát…

Mười chín năm rồi. Hôm nay lại bước

Đoạn đường xưa, cát bỏng lưng đồi.

Ôi có phải sóng bồi thêm bãi trước

Hay biển đau xưa rút nước xa rồi?

Hòn Nẹ ta ơi! Mảng về chưa đó

Có nhiều không con nục con thu?

Chào những buồm nâu thuyền câu Diêm Phố!

Nhớ nhau chăng, hỡi Hanh Cát, Hanh Cù?

Tôi lại về đây, hỡi các anh:

Hỡi rừng sa mộc, khóm dừa xanh

Hỡi đồi cát trắng rung rinh nắng

Hỡi những vườn dưa đỏ ngọt lành!

Như đứa con đi, biệt xóm làng

Nửa đời bỗng nhớ bóng quê hương

Nhớ lều rơm ướt sương khuya sớm

Bãi vắng đìu hiu lạc dấu đường…

Con đã về đây, ơi mẹ Tơm

Hỡi người mẹ khổ đã dành cơm

Cho con, cho Đảng ngày xưa ấy

Không sợ tù gông, chấp súng gươm!

Nhà ai mới nhỉ, tường vôi trắng

Thơm nức mùi tôm nặng mấy nong

Ngồn ngộn sân phơi khoai dát nắng

Giếng vườn ai vậy, nước khơi trong?

Ngơ ngác trông quanh, lạ mấy lần

Hỏi thăm cô gái má bồ quân

Mái đầu tóc xoã xanh bên giếng

Vâng, đúng nhà em, bác nghỉ chân

Ô kìa, cô bé nói hay sao!

Nhà của tôi, ai lại hỏi chào

Như thể khách đường xa ghé lại

Bố đi đâu, hĩm, mẹ đâu nào?

Nhiều đấy ư em, mấy tuổi rồi?

Hai mươi

Ờ nhỉ, tháng năm trôi

Sóng bồi thêm bãi, thuyền thêm bến

Gió lộng đường khơi, rộng đất trời!

Ông mất năm nao, ngày độc lập

Buồm cao đỏ sóng bóng cờ sao

Bà “về” năm đói, làng treo lưới

Biển động: Hòn Mê, giặc bắn vào… *

Bâng khuâng chuyện cũ: một chiều thu

Mười chín năm xưa, mấy bạn tù

Vượt ngục, băng rừng, tìm mối Đảng

Duyên may, dây nối, đất Hanh Cù.

Đầu thôn, cồn vắng, túp lều rơm;

Tổ ấm chim về. Có mẹ Tơm

Hai đứa trai ngày đi cúp dạo

Nồi khoai sớm tối lót thay cơm.

Thương người cộng sản, căm Tây – Nhật

Buồng Mẹ – buồng tim – giấu chúng con

Đêm đêm chó sủa… Làng bên động?

Bóng Mẹ ngồi canh lẩn bóng cồn…

Chợ xa, Mẹ gánh mớ rau xanh

Thêm bó truyền đơn gọi đấu tranh

Bãi cát vàng thau in bóng Mẹ

Chiều về… Hòn Nẹ… Biển reo quanh…

Sóng hãy gầm lên, gió thét lên!

Triều dâng. Chèo mạnh, thuyền ơi thuyền!

Vui chăng, hỡi Mẹ, đời vui đó:

Cờ đỏ ta lay động mọi miền!

Nhưng một đêm mưa, ướt bãi cồn

Lính về, lính trói cả hai con

Máu con đỏ cát đường thôn lạnh

Bóng mẹ ngồi trông, vọng nước non!

Ôi bóng người xưa, đã khuất rồi

Tròn đôi nắm đất trắng chân đồi.

Sống trong cát, chết vùi trong cát

Những trái tim như ngọc sáng ngời!

Đốt nén hương thơm, mát dạ Người

Hãy về vui chút, mẹ Tơm ơi!

Nắng tươi xóm ngói, tường vôi mới

Phấp phới buồm dong, nắng biển khơi…

Trời Hậu Giang, tù và dậy rúc

Phèn la kêu, trống giục vang đồng

Đường quê đỏ rực cờ hồng

Giáo gươm sáng đất, tầm vông nhọn trời

Quyết một trận, quét đời nô lệ

Quăng máu xương, phá bẻ xiềng gông!

Hỡi ôi! Việc chửa thành công

Hôm nay máu chảy đỏ đồng Hậu Giang

Giặc lùng, giặc đốt xóm làng

Xác xơ cây cỏ, tan hoang cửa nhà

Một vùng trắng bãi tha ma

Lặng im, không một tiếng gà gáy trưa.

Có ai biết, ai ngờ trong đó

Còn chơ vơ một ổ lều con

Đạn bom qua, hãy sống còn

Núp sau lưng rộng một hòn đá to.

Có ai biết trong tro còn lửa

Một má già lần lữa không đi

Ở đây sóng gió bất kỳ

Má ơi, má ở làm chi một mình?

Rừng một dải U Minh tối sớm

Má lom khom đi lượm củi khô

Ngày đêm củi chất bên lò

Ai hay má cất củi khô làm gì?

Hay má lẫn quên vì tuổi tác

Hay má liều một thác cho yên?

Bỗng đâu một buổi mai lên

Trên đường quê ấy, qua miền nghĩa quân

Một toán quỷ rầm rầm rộ rộ

Mắt mèo hoang, mũi chó, râu dê

Súng trường nhọn hoắt lưỡi lê

Khét nồng khí chết, tanh dề máu oan!

Chúng rảo bước. Lính quan nện gót

Mắt nhìn quanh lục mót dạng người

Đồng không, lạnh vắng, im hơi

Chỉ đôi bóng quạ ngang trời loáng qua

Ách-là! Thằng quan ba dừng bước

Rút ống dòm, và ngước mắt nheo

Xa xa, sau lớp nhà xiêu

Một tia khói nhỏ ngoằn ngoèo bay lên…

Hắn khoái trá cười điên sằng sặc

Nhe hàm răng sáng quắc như gươm

Vẫy tay lũ tớ gườm gườm

Như bầy chó đói chực chồm miếng ăn.

Rồi lặng lặng bước chân hùm sói

Tiến dần lên tia khói, vây quanh…

Má già trong túp lều tranh

Ngồi bên bếp lửa, đun cành củi khô

Một mình má, một nồi to

Cơm vừa chín tới, vùi tro, má cười…

Chết! Có tiếng gì rơi sột soạt?

Má già run, trán toát mồ hôi

Chạy đâu? Thôi chết, chết rồi!

Gót giày đâu đã đạp rơi liếp mành.

Một thằng cướp, mắt xanh mũi lõ

Đốc gươm dài tuốt vỏ cầm tay

Rung rinh bậc cửa tre gầy

Nghênh ngang một ống chân đầy lối đi!

Hắn rướn cổ, giương mi, trơn mắt

Như hổ mang chợt bắt được mồi

Trừng trừng trông ngược trông xuôi

Trông vào bếp lửa: Một nồi cơm to.

Hắn rống hét: “Con bò cái chết!

Một mình mày ăn hết này sao?

Đừng hòng che được mắt tao

Khai mau, du kích ra vào nơi đâu?

Khai mau, tao chém mất đầu!”

Má già lẩy bẩy như tàu chuối khô

Má ngã xuống bên lò bếp đỏ

Thằng giặc kia đứng ngõ trừng trừng

Má già nhắm mắt, rưng rưng

“Các con ơi, ở trong rừng U Minh

Má có chết, một mình má chết

Cho các con trừ hết quân Tây!”

Thằng kia bỗng giậm gót giày

Đạp lên đầu má: “Mẹ mày, nói không?”

Lưỡi gươm lạnh toát kề hông

“Các con ơi! Má quyết không khai nào!”

Sức đâu như ngọn sóng trào

Má già đứng dậy, ngó vào thằng Tây

Má hét lớn: “Tụi bay đồ chó!

Cướp nước tao, cắt cổ dân tao!

Tao già không sức cầm dao

Giết bay, có các con tao trăm vùng!

Con tao, gan dạ anh hùng

Như rừng đước mạnh, như rừng chàm thơm!

Thân tao chết, dạ chẳng sờn!”

Thương ôi! Lời má lưỡi gươm cắt rồi!

Một dòng máu đỏ lên trời

Má ơi, con đã nghe lời má kêu!

Nước non muôn quỷ ngàn yêu

Còn in bóng má sớm chiều Hậu Giang.

Bà Bủ nằm ổ chuối khô

Bà Bủ không ngủ bà lo bời bời…

Đêm nay tháng chạp mồng mười

Vài mươi bữa nữa Tết rồi hết năm.

Bà Bủ không ngủ bà nằm

Bao giờ thằng út về thăm một kỳ?

Từ ngày nó bước ra đi

Nó đi giải phóng đến khi nào về?

Bao giờ hết giặc về quê?

Đêm đêm Bà Bủ nằm mê khấn thầm…

Bà Bủ không ngủ, bà nằm

Càng lo càng nghĩ, càng căm càng thù

Ngoài hiên gió núi ù ù

Mưa đêm mưa tự chiến khu mưa về…

Đêm nay bộ đội rừng khe

Mưa ướt dầm dề, gió buốt chân tay

Nó đi đánh giặc đêm nay

Bước run, bước ngã, bước lầy, bước trơn

Nhà còn ổ chuối lửa rơm

Nó đi đánh giặc, đêm hôm sưởi gì?

Năm xưa cơm củ ngon chi

Năm nay cơm gié nhà thì vắng con!

Bà Bủ gan ruột bồn chồn

Con gà đã gáy đầu thôn sáng rồi…

Huế ơi, quê mẹ của ta ơi!

Nhớ tự ngày xưa, tuổi chín mười

Mây núi hiu hiu, chiều lặng lặng

Mưa nguồn gió biển, nắng xa khơi…

Tiếng hát đâu mà nghe nhớ thương!

Mái nhì man mác nước sông Hương

Hà ơi, tiếng mẹ ru nhè nhẹ

Cay đắng bao nhiêu nỗi đoạn trường!

Ôi những đêm xưa, tối mịt mùng

Con nằm bên mẹ, ấm tròn lưng

Ngoài hiên nghe tiếng giày đi rỏn

Mẹ bấm con im: Chúng nó lùng

Con hỏi vì sao chúng nó tìm

Tìm ai, con hỏi, mẹ rằng: Im!

Mẹ ơi, đời mẹ buồn lo mãi

Thắt ruột mòn gan, héo cả tim

Mẹ không còn nữa, còn đây Huế

Con lớn lên, con biết lẽ rồi:

Nước mất nhà tan, đời khổ thế

Không làm nô lệ đứng lên thôi!

Con lớn lên, con tìm Cách mạng

Anh Lưu, anh Diểu dạy con đi

Mẹ không còn nữa, con còn Đảng

Dìu dắt con khi chửa biết gì.

Huế không buồn nữa, Huế ta ơi

Mắt ướt trăm năm đã hé cười

Nghìn mảnh tương lai về phấp phới

Truyền đơn cờ đỏ gió tung trời.

Roi điện cùm xai toé máu tươi

Xà lim không thể khoá hồn người

Bừng bừng tiếng hát rung song sắt

Tiếng hát ta bay lộng giữa đời…

Tháng Tám vùng lên Huế của ta

Quảng – Phong ơi, Hương Thuỷ, Hương Trà

Phú Vang, Phú Lộc đò lên Huế

Đỏ ngập dòng sông rộn tiếng ca.

Từ ấy, xa quê mẹ đến rày

Lắng nghe từng buổi, nhớ từng ngày

Giặc về giặc chiếm đau xương máu

Đau cả lòng sông, đau cỏ cây!

Cắn răng gian khổ tám năm trời

Huế của ta không một bước lùi

Huế của ta đây cầm vững súng

Chúng bay không thể có đường vui

Chúng bay không thể có ngày mai

Chết dưới chân bay vạn bẫy gài

Chết xuống đầu bay từng hốc núi

Hải Vân thăm thẳm huyệt đêm ngày!

Làng ta giặc đốt mấy lần qua

Mà đất Phù Lai vẫn tốt cà

Mà quít Hương Cần ta vẫn ngọt

Nhớ anh du kích trấn Dương Hoà

Chí ta như núi Thiên Thai ấy

Đỏ rực chiều hôm dậy cánh đồng

Lòng ta như nước Hương Giang ấy

Xanh biếc lòng sông những bóng thông…

Lửa chiến tranh nay đã tắt rồi

Mà lòng ta vẫn cháy không nguôi

Mẹ ơi dưới đất còn chua xót

Những tiếng giày đinh đạp núi đồi!

Ôi Huế ngàn năm, Huế của ta

Đường vào sẽ nối lại đường ra

Như con của mẹ về quê mẹ

Huế lại về vui giữa Cộng hoà.

Đêm nay trên sàn

Bập bùng ngọn lửa

Mé kể nguồn cơn

Chuyện nhà chuyện cửa:

“Con mé có ba

Trai hai gái một

Gái gả chồng xa

Trai còn đứa rốt.

Thằng hai ngày trước

Trốn vào chiến khu

Nó đi cứu nước

Làm lính Cụ Hồ.

Một hôm lính lệ

Theo thằng quan châu

Đến nhà hoạnh hoẹ:

- Con mày đi đâu?

Tôi sợ khiếp quá

Lạnh chân lạnh tay

Đứng trơ như đá

Hồn bay vía bay!

Ông Ké lắc đầu

Một hai không biết

Nó đỏ mũi trâu:

- Nói không, ông giết!

Nó giật mái tranh

Nó tìm lục khắp

Lấc láo nhìn quanh

Như thằng ăn cắp.

Nó tung bát đĩa

Nó đập héc vài

Nó gầm nó quát

Đá đít tạt tai.

Suốt ngày nó phá

Nó chẳng thấy gì

Nó trói thằng cả

Lôi ông Ké đi

Nó khảo nó tra

Bố con nhừ tử

Rồi tha ông già

Còn con nó giữ

Nó nộp cho Tây

Đày đâu không biết

Biền biệt lâu ngày

Nghe đồn nó chết...

Nó lành như đất

Tội nghiệp con tôi

Tây nó giết mất

Con ơi, con ơi!"

Phên nan gió lọt lạnh lùng

Ngọn lửa bập bùng, mé khóc rưng rưng

Nghẹn ngào chuyện cũ nửa chừng...

"Từ đó ở nhà

Gieo neo túng quá

Hai ông bà già

Vợ thằng con cả.

Rồi ông Ké mất

Nhà lại còn hai

Mẹ con quần quật

Kiếm ăn qua ngày.

Bữa đói bữa no

Chạy quanh chẳng đủ

Ngày đôi bát ngô

Lên rừng đào củ...

Tưởng rồi chết tất

Biết đâu có ngày

Trời còn có mắt

Cụ Hồ về ngay.

Cụ Hồ ra lệnh

Đuổi Nhật đuổi Tây

Cụ Hồ cho đánh

Lấy hết châu này.

Thằng châu con chó

Cúp đuôi chạy dài

Mả bố nhà nó

Nịnh Tây hết thời.

Ôi trời, sướng quá

Dân kéo về châu

Rầm rập hể hả

Mổ bò mổ trâu

Cờ treo đỏ chói

Trên nóc trên cây

Pí lè inh ỏi

Suốt đêm suốt ngày.

Cụ Hồ mở nước

Chia thóc cho dân

Tôi cũng lĩnh được

Tôi cũng có phần!

Rồi ba tháng sau

Thằng hai ngày trước

Chẳng biết ở đâu

Chạy về bất chợt.

Thoạt trông thấy nó

Tôi chẳng biết ai

Nó cao hơn bố

Tôi chỉ bằng vai.

Bộ nó rõ oai

Vai thì đeo súng

Ngực chéo hai quai

Áo thì thắt bụng.

Đầu nó đội mũ

Có cái sao vàng

Trước nó lam lũ

Bây giờ thấy sang!

Tôi ôm lấy nó

Tôi kể trước sau

Nỗi nhà mất bố

Nỗi anh chết tù...

Mắt nó đỏ nọc

Nó cầm tay tôi:

- Mé ơi đừng khóc

Nước độc lập rồi!

Tôi bảo con tôi:

- Mày đi tao nhớ

Tuổi đã lớn rồi

Liệu mà cưới vợ.

Nó chỉ cười khì:

- Vợ con gì gấp!

Con còn phải đi

Giữ gìn Độc lập!

Ở chơi ít bữa

Nó hát cả ngày

Dọn nhà sửa cửa

Xới vườn luôn tay

Rồi nó xung phong

Vào Nam đánh giặc,

- Bao giờ giặc xong

Lại về Việt Bắc!

Tôi bảo: - Mày đi

Mày lo cho khoẻ

Đừng nghĩ lo gì

Ở nhà có mé...

Từ ấy đến nay

Ngày đêm tôi khấn

Tôi mong có ngày

Nó về, thắng trận...”

Nguồn: Tố Hữu, Việt Bắc, NXB Văn học, 1962