Những mối quan hệ xây dựng dựa trên quyền thế hay sự lợi dụng lẫn nhau về lợi ích thì không bao giờ gắn bó, tồn tại được lâu dài.

Đây là một vấn đề xảy ra trong xã hội từ xưa đến nay, thời nào cũng có, ở đâu cũng có. Điển hình như việc lợi dụng mối quan hệ quyền thế, tiền bạc hay xu nịnh để có được một vị trí, bất kể sự hạn chế về tài năng hay kinh nghiệm.

Tuy nhiên, cũng cần phải nhớ rằng, “Tửu nhục bạn hữu”- hết rượu hết thịt rồi cũng hết bạn. Hết quyền, hết tiền, hết khả năng lợi dụng thì mối quan hệ kết giao cũng chẳng còn.

"Vạn sự cụ bị, chích khiếm Đông phong”. Là câu Gia Cát Lượng nói với Chu Du khi ở Giang Đông bàn định kế đánh Tào Tháo. Liên quân Tôn – Lưu đã chuẩn bị đầy đủ kế hoạch, binh sĩ sẵn sàng, mưu lược cũng đủ cả chỉ còn thiếu gió Đông Nam nổi lên để đánh hỏa công, phóng hỏa vào trại Tào.

Câu này ý nói mọi chuyện dù đã toàn vẹn, đủ đầy nhưng đôi khi vẫn có thể bế tắc vì thiếu yếu tố quyết định: Thiên thời, còn gọi là thời cơ.

“Cùng chi dĩ từ biện nhi quan kỳ biến.” – Dùng lý lẽ, những câu hỏi vặn vẹo truy hỏi tới cùng để biết khả năng tùy biến của một người.

Ý nghĩa câu nói: Nếu bạn muốn thử thách khả năng ứng biến của một người, bạn hãy dùng những tình huống khó xử, câu hỏi khó để dồn họ vào đường cùng, khi đó bạn sẽ biết được khả năng ứng biến với vấn đề của họ như thế nào.

Người quân tử một khi làm việc gì phải dốc hết lòng hết sức, tận tụy, nhiệt thành đến cùng, đến lúc chết mới thôi. Đây là phẩm chất luôn được đề cao, là chuẩn mực đánh giá người quân tử trong xã hội thời xưa.

Câu nói này khiến cho ta phải suy ngẫm, bởi trong xã hội hiện đại, con người ngày càng sống vì tư lợi cá nhân, nhiều người làm việc cốt cho có, coi công việc chung không phải là việc của mình. Lối sống hời hợt, thiếu tận tụy trong công việc của một bộ phận người trong xã hội đang làm mai một dần những phẩm chất quý báu của con người, là một “căn bệnh” cần mạnh tay chữa trị.

Con người trong cuộc sống, nếu không sống trong cảnh đạm bạc, sống một cách giản dị thanh cao thì khó có thể tỏ rõ được chí hướng của mình. Cuộc sống danh lợi, vật chất sẽ che mờ lý trí, dễ khiến con người đánh mất đi chí hướng ban đầu của mình. Tương tự, nếu muốn có được chí hướng cao xa, có tầm nhìn sâu rộng, cần phải giữ được tâm tưởng thanh tịnh, yên bình.

Đây là lời răn dạy sâu sắc mà Gia Cát Khổng Minh gửi đến con trai mình, và cũng là bài học quý giá để người đời suy ngẫm. Đạm bạc ở đây không phải là cuộc sống ở ẩn, túng thiếu, mà ý chỉ một lối sống không màng danh lợi, không để vật chất che mờ lý trí. Tâm không tạp niệm, tư tưởng không rối ren ắt sẽ tỏ rõ được chí hướng cao rộng, sáng ngời.

Người quân tử dù ở địa vị cao, dù có lập được chiến công hiển hách cũng phải giữ được sự khiêm nhường, không tự cao tự đại, không lên mặt, tự mãn với người kém hơn mình mà phải luôn nhẫn nại bao dung, trong cương có nhu, ấy mới là bậc chính nhân quân tử.

Đời người lúc thăng lúc trầm, ở nơi đỉnh cao cũng không vỗ ngực tự kiêu mới có thể được lòng người trên kẻ dưới. Ngược lại, những kẻ ỷ vào tài năn

Mỗi một con người sinh ra ở đời đều có một sứ mệnh riêng, có một lợi thế, tài năng riêng của mình. Nếu lười nhác không chịu học hỏi, trau dồi hoàn thiện bản thân, hay chỉ biết tự thỏa mãn với những gì mình đang có hoặc đã đạt được thì muôn đời vẫn chỉ dậm chân tại chỗ, không thể đạt được đến độ uyên bác, tinh thông. Những người lười nhác thường sẽ dần thụt lùi so với xã hội, dễ trở thành kẻ thất bại vì không có chí tiến thủ.

Ngoài ra, mỗi người khi hành sự cũng cần phải giữ được tâm tính ôn hòa. Khi quá nóng nảy, mạo hiểm sẽ khó nghĩ được thông suốt, thiếu tỉnh táo dẫn đến đưa ra những quyết định sai lầm, có thể dẫn đến những hậu quả đáng tiếc.

"Hữu nan, tắc dĩ thân tiên chi; hữu công, tắc dĩ thân hậu chi", Gia Cát Lượng nói. Câu nói này có nghĩa khi gặp khó khăn hoạn nạn thì phải đi đầu, khi nói đến công lao thì hãy lùi về đằng sau. Đây được xem là đạo lý của người quân tử thời xưa.

Bậc trượng phu không ngại đương đầu với việc khó, luôn xông pha trước nhất, không màng danh lợi, không mưu cầu được tôn sùng, báo đáp. Như Triệu Vân thời Tam Quốc, dẫu luôn xông pha trận mạc, lập nhiều chiến công hiển hách vẫn giữ được đức tính khiêm nhường, lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ.

Đây là đức tính thời nào cũng cần có, cần phải được nêu cao. Nếu ai cũng chỉ sống cho mình trước tiên thì xã hội sẽ chỉ ngày càng đi xuống.

Câu nói “Vạn sự khởi đầu nan” chính là bắt nguồn từ câu nói này của Gia Cát Khổng Minh. Phàm là những việc nhỏ thì chẳng cần phải chuẩn bị nhiều cũng hành sự dễ như trở bàn tay. Nhưng đã là việc lớn thì chẳng mấy khi thuận lợi, luôn gặp phải nhiều khó khăn trở ngại.

Đây cũng coi là một thử thách đối với người quân tử. Gặp khởi đầu gian khó mà không chùn chân nhụt chí, luôn giữ vững được tâm thế cũng như sự thông suốt mới có thể làm nên đại nghiệp.

Cuộc đời là bể khổ. Con người trong cõi trần thế vui thì ít mà buồn đau, cơ cực thì nhiều, nên phải biết cách đối nhân xử thế sao cho hợp lý hợp tình, phải sống sao cho xứng đáng là bậc trượng phu, bậc chính nhân quân tử.

Những việc đáng vui hãy nên vui, những cái đáng giận hãy nên giận. Không nên chấp nhặt những điều nhỏ hay kẻ tiểu nhân, nên bao dung độ lượng nhưng vẫn phải giữ được sự nghiêm khắc, chừng mực.