Nguồn gốc của hoa mai là từ Trung Quốc, loài cây này xuất hiện cách đây khoảng hơn 3000 năm về trước. Theo ghi chép của Phí Cung Ấn đời Minh ở sách “Trân hương bảo ngự” nói rằng: “Đắc Kỷ ái lãm hàn mai. Trụ tằng ngự tuyết đồng lãm chi”. Dịch ra có nghĩa là "Đắc Kỷ thích ngắm hoa mai trong giá lạnh. Trụ vương thường đội tuyết cùng ngắm." Nhờ vẻ đẹp của hoa mai, từ thời xa xưa, người Trung Quốc vốn yêu thích hoa mai, hoa mai cùng với Tùng, Cúc không chỉ được xem là nhóm “Tuế hàn tam hữu” mà còn được được trân trọng là quốc hoa của mình.

Thuở ban đầu, hoa mai được đặt với những cái tên nghe khá hoa mỹ và dựa trên đặc trưng của hoa như “Yên chi mai” chỉ loài hoa mai có màu đỏ hồng, “Thủy tiên mai” là loại hoa mai 6 cánh tròn giống như hoa thủy tiên, “Lục ngạc mai” tức loài mai có đài hoa màu xanh đậm,… Theo tư liệu cũ ghi chép lại, hoa mai của Trung Quốc được phân thành 4 loại chính, đó là: Bạch mai, Thanh mai, Hồng mai và Mặc mai.

Hoa mai ban đầu vốn là cây hoang dại. Cây thích nghi tốt với điều kiện khí hậu nhiệt đới, khả năng sinh trưởng và phát triển tốt. Người ta nhận thấy nếu cây mai được chăm sóc cẩn thận thì hoa nở sẽ rất đẹp và cây có tuổi thọ cao. Chính nhờ đặc điểm rụng lá vào cuối mùa đông, nở hoa khi đầu mùa xuân nên cây mai thường được trồng làm cây cảnh chơi Tết Nguyên Đán ở châu Á nói chung và Việt Nam nói riêng.

Cây mai từ xưa đến nay được xem là một loại cây quý, bởi cây mang đến sự phú quý và tốt lành. Điều này có thể được nhìn thấy qua sức sống kiên cường, bất khuất của cây.

Cây mai trước khi trổ bông vàng rực rỡ của mùa xuân đã phải trải qua mùa đông khắc nghiệt, hứng chịu những cơn gió lạnh để có thể đơm hoa. Chính vì thế mà cây được xem như một động lực cổ vũ ý chí cho mọi người cố gắng làm việc, trải qua những thăng trầm để có được thành quả tốt đẹp, tỏa sáng giống như những bông hoa mai vàng rực rỡ kia.

Với những ý nghĩa tốt đẹp đó mà hình ảnh cây mai được chọn là một trong bốn loại cây tứ quý, thường xuất hiện trong các bức tranh tứ quý “Tùng Cúc Trúc Mai”, hay những bức tranh có tựa đề “Hoa khai phú quý”.

Không phải tự nhiên hoa mai trở thành biểu tượng ngày Tết của người Việt. Những người trồng mai, chăm sóc cây mai sẽ thấy được sự ươm mầm, cắm rễ sâu trong đất, không khuất phục bởi mưa giông bão tố cho đến thời tiết có nghiệt ngã đến mấy vẫn bền bỉ theo năm tháng và tràn đầy sức sống.

Nhiều gia đình khi chọn mai trưng Tết cho rằng, hoa mai nở rộ vào ngày mùng 1 Tết thì gia đình sẽ an nên làm ra, tài lộc như nước. Do đó, hình ảnh mai vàng nở đầu năm giống như một điều kỳ diệu, lan tỏa sự giàu sang phú quý cho cả khách đến thăm nhà.

Dân gian còn cho rằng nếu hoa mai nở càng nhiều cánh thì tài lộc sẽ càng nhiều. Đặc biệt nếu cây mai nhà nào nở toàn hoa mai 7 cánh thì nhà đó sẽ “đại cát đại lợi”. Có lẽ vì vậy, mặc dù tất bật với mọi thứ nhưng không ai có thể quên chuẩn bị chậu mai hay một nhành mai để dâng lên tổ tiên và trang trí trong ngày Tết. Việc trưng bày cây mai trở thành một ý nghĩa về mặt tinh thần to lớn cho mỗi gia đình vào dịp Tết.

Tương truyền, trước khi Mãn Giác Thiền sư viên tịch đã viết:
"Chớ tưởng xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một nhành mai."

Chỉ sau một đêm, trước thềm bỗng nhiên hàng loạt những nhành mai nở rộ một cách tuyệt diệu. Có lẽ vì vậy gia đình nào cũng cố gắng trang trí một vài hoa mai nở rộ trong nhà với mong muốn bước sang năm mới có nhiều niềm vui, hạnh phúc. Bên cạnh đó sắc mai vàng tượng trưng cho sự sung túc, giàu sang phú quý. Mai vàng nở đầu năm như mang đến sự phồn vinh, hạnh phúc cả một năm.

Hình dáng và bộ rễ: Cây mai có dáng vẻ thanh cao, thuộc loại cây đa niên, tức có thể sống và phát triển tốt đến hơn một trăm năm. Cây mai vàng là cây thân gỗ, nên thân cứng cáp, cành hơi giòn nhưng vẫn có thể uốn để tạo dáng cây. Thân cây xù xì và nhiều cành nhiều nhánh. Tán cây có lá thưa, nếu để phát triển tự do thì cây mọc từ hạt có thể cao tối đa tới 20 - 30m. Gốc cây khá to, và bộ rễ cây mai vàng lồi lõm có độ đâm sâu tới 2 - 3m.

Lá mai: Lá mai là lá đơn, mọc xen kẽ so le, có phiến lá dạng hình trứng thuôn dài. Lá có màu xanh biếc nhưng mặt dưới của lá màu hơi ánh vàng

Hoa mai: Hoa mai là loại hoa lưỡng tính. Hoa mọc ra từ các nách lá và tạo thành từng chùm. Ban đầu hoa mọc ra hoa cái, sau đó hoa cái sẽ nở bung ra xuất hiện những chùm nụ xanh non. Trong khoảng một tuần, nụ hoa sẽ nở thành những cánh hoa mai vàng tươi rực rỡ. Cấu tạo hoa mai thường có 5 cánh nhỏ và mỏng manh nhưng cũng có bông đặc biệt lên tới 9 – 10 cánh. Hoa mai thường nở trong 3 ngày sẽ tàn

Thời gian hoa nở: Tuy hoa mai thường nở vào mùa xuân nhưng do thời tiết thay đổi nên việc ra hoa cũng thất thường, dẫn đến hiện tượng cây mai nở sớm hoặc hoa mai nở trái mùa. Không phải tất cả hoa đều có thể đậu quả. Nếu hoa nào đậu thì sau khi tàn, bầu noãn của hoa sẽ phình to lên. Thời gian sau sẽ kết hạt.

Theo thống kê, trên thế giới hiện nay có khoảng hơn 24 loại cây mai và tại Việt Nam có khoảng 19 loại. Trong đó, 6 loại mai phổ biến nhất trên thế giới đó là Mai Cao Miên (Mai vàng Campuchia), Mai vàng Indonesia, Mai vàng Myanmar, Mai vàng Nam Phi, Mai vàng châu Phi và Mai vàng Madagascar.

Có thể kể đến một số loại mai phổ biến nhất hiện nay:

• Mai Tứ Quý: Cây mai Tứ Quý còn được gọi là cây mai đỏ và có tên khoa học là Ochna Atropurpurea. Đây là loài hoa kiểng không chỉ mở vào màu xuân mà có thể nở quanh năm. Đặc biệt hơn nhiều loài khác, cây mai này nở hoa 2 lần, lần đầu màu vàng, lần sau màu đỏ. Lúc đầu nở, hoa mai có 5 cánh vàng tươi sẽ rụng hết khi tàn, còn 5 đài hoa chuyển sang đỏ sẫm và úp vào như búp ôm lấy nhụy hoa
• Hạnh Mai: Cây hạnh mai có tên khoa học là Prunes Mume, tên gọi khác là cây mai mơ. Nó có chiều cao hạn chế hơn nhiều loài khác, chỉ khoảng 6 - 9m. Lá cây mai mơ bản rộng hình bầu dục, nhọn ở đầu và có răng cưa nhẹ. Hoa mai 5 cánh thường có 2 sắc màu nổi bật là trắng và hồng. Quả khi non thì màu xanh, khi chín sẽ có màu vàng và có vị chua chua ngọt ngọt
• Bạch Mai: Hoa bạch mai có chiều cao tối đa khoảng 15m, được trồng chủ yếu ở Bến Tre, vùng núi Bà Đen - Tây Ninh, Hà Tiên. Hoa có màu trắng tinh khiết, gồm 6 - 8 cánh dày, hơi tròn, nhụy vàng và khá giống như hoa sứ. Một nhược điểm của oài mai trắng này khá khó trồng và chăm sóc
• Hồng Mai: Tên khoa học của cây Hồng mai là Jatropha pandurifolia thuộc cây thân gỗ, chiều cao chỉ khoảng 1 - 4cm. Lá cây màu xanh thẫm, mọc đơn lẻ và xẻ thùy. Hoa hồng mai 5 cánh, màu hồng xinh và nhị hoa vàng tươi. Hoa mọc thành cụm ở các đầu nhánh và nở rải rác quanh năm chứ không chỉ vào mùa xuân. Quả của hồng mai khi chín thì có màu nâu đen
• Hoàng Mai: Đây là loại cây mai vàng còn có tên khác là Lạp mai. Những bông hoa năm 5 cánh nhỏ nhắn, có màu vàng tươi rực rỡ. Cây có tên Lạp mai vì loại cây mai này mỗi năm chỉ nở một lần vào cuối tháng chạp âm lịch
• Nhất Chi Mai: Cây nhất chi mai có gốc to xù xì, thân gỗ đen bóng. Lá nhỏ, có màu xanh non, phần đầu nhọn nhìn giống hình mũi mác. Hoa nhất chi mai nhỏ hơn so với các loại khác gồm nhiều cánh mỏng, ban đầu có màu trắng, đến gần khi hoa tàn thì chuyển dần sang màu đỏ. Hoa có thể mọc bông đơn hoặc thành chùm
• Ngoài những loại mai phổ biến nhất ở trên, Việt Nam còn có nhiều loại mai khác. Chẳng hạn như cây mai song mai, cây mai chiếu thủy, cây mai hoa đăng, cây mai dương, cây mai chỉ thiên (cây mai vạn phúc, cây mai tiểu thư), cây thanh mai, cây mai hoàng yến, cây hoa mai đá, cây tùng tuyết mai, cây mai nhật, cây mai thái, cây cẩm tú mai, cây mai rừng (mai núi), cây bạch tuyết mai,…

Cây hoa mai có thể được nhân giống bằng nhiều cách, trong đó phổ biến nhất là gieo hạt và chiết cành. Mỗi phương pháp đều có những ưu nhược điểm riêng đối với cây mai như sau:

• Phương pháp gieo hạt: Khi gieo hạt, bạn sẽ có số lượng nhiều cây mai con, chúng có thể sống từ 30 - 40 năm nếu được phát triển tự do, giúp tiết kiệm công sức và thời gian. Tuy nhiên, nhược điểm là cây mai mới sẽ không mang những đặc tính tốt từ cây mẹ như: Ít cành hơn, hoa lá nhỏ, màu sắc khác,…
• Phương pháp chiết cành: Ưu điểm của cách này chính là giữ nguyên được những đặc tính tốt từ cây giống ban đầu. Khi chiết cần phải chọn cành nhỏ, khỏe mạnh rồi cắt khoanh vỏ dài 3 – 4cm, đảm bảo không cắt lẹm vào gỗ. Dùng hỗn hợp đất trộn với xơ dừa, phân chuồng hoai mục,… để bó xung quanh vết cắt. Sau đó thường xuyên tưới nước, chăm sóc đến khoảng 3 tháng sau thì bầu đất ra nhiều rễ rồi bạn mới tiến hành cắt nhánh đó rời khỏi cây mẹ.

Khi trồng cây mai, bạn cần đảm bảo được mật độ, khoảng cách trồng cây đủ rộng để cây phát triển toàn diện. Đất trồng cũng là một yếu tố rất quan trọng, bạn cần chuẩn bị đất đầy đủ độ ẩm, độ mùn và chất dinh dưỡng bằng cách trộn thêm với xơ dừa, tro trấu, than bùn và phân chuồng hoai mục,...

Mai vàng là giống cây chịu được nắng hạn nên bạn có thể tưới nước 2 lần/ngày vào buổi sáng và chiều tối cho chúng với một lượng phù hợp, đảm bảo cây không bị héo mà cũng không bị ngập úng.

Trong quá trình trồng bạn phải kết hợp bón phân với những loại nhiều đạm và lân cho cây thay vì kali. Có thể sử dụng phân NPK với lượng phù hợp, bón xa gốc cây và bón khoảng 2 – 3 lần/tháng. Nên bón phân vào mùa mưa thì sẽ hiệu quả hơn. Ngoài ra, sau khi thay đất cho cây khoảng 3 – 4 tháng, có thể bón thêm cho cây phân chuồng, phân gia súc gà, vịt.