Bài soạn "Những ngày đầu của nước Việt Nam mới" số 6

I. KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Võ Nguyên Giáp sinh ngày 25 - 8 - 1911 tại xã Lộc Thuỷ, Lệ Thuỷ, Quảng Bình. Ông bắt đầu hoạt động cách mạng từ năm 1925. Cuộc đời Võ Nguyên Giáp luôn song hành cùng những chặng đường lịch sử của dân tộc trong thế kỉ XX. Với tầm tư tướng và văn hoá lớn, ông đã tái hiện những chặng đường ấy trong nhiều tác phẩm hồi kí: Những năm tháng không thể nào quên (1970), Chiến đấu trong vòng vây (1978), Điện Biên Phủ - điểm hẹn lịch sử (1994),...

2. Đoạn trích Những ngày đầu của nước Việt Nam mới là chương XII của tập hồi kí Những năm tháng không thể nào quên.

II. HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI

Câu 1. Bố cục của đoạn trích:

Đoạn trích gồm có 4 phần. Nội dung các phần như sau:

- Phần 1 (từ đầu cho đến "ập vào miền Bắc"): Thời điểm để hồi tưởng lại những ngày đầu của nước Việt Nam mới và những cảm nghĩ của tác giả về đất nước, về phong trào cách mạng thế giới ở thời điểm đó.

- Phần 2 (từ câu tiếp theo đến "làm cho tất cả những khó khăn trên càng thêm trầm trọng"): Những khó khăn của nước Việt Nam mới trong những ngày đầu thành lập.

- Phần 3 (từ câu tiếp theo đến "ba trăm bảy mươi ki-lô-gam vàng"): Những quyết sách của Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh nhằm đưa đất nước thoát khỏi khó khăn.

- Phần 4 (còn lại): Hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh - đại diện tiêu biểu cho một nhà nước mới thực sự của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.

Câu 2. Trong đoạn trích, tác giả đã xuất phát từ thời điểm tháng Năm năm 1970 để hồi tưởng lại những ngày đầu của nước Việt Nam mới. Đó là thời điểm cuộc kháng chiến chống đế quốc Mĩ đang diễn ra vô cùng gay go và ác liệt. Tuy nhiên, ở thời điểm đó, tương quan thế và lực giữa ta và địch đã khác xưa rất nhiều. Năm 1945, khi nước Việt Nam ta còn chưa có tên trên bản đồ thế giới, khi mà toàn cõi Đông Dương chí "mang một cái tên mơ hồ do bọn thực dân đặt ra: Ấn-độ-chi-na thuộc Pháp", cũng là thời kì mà chủ nghĩa đế quốc "đang làm mưa làm gió". Thế nhưng bây giờ, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã là một nước tự do, độc lập, Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam vừa ra đời "lập tức được sự hân hoan chào đón của cả loài người tiến bộ". Vì thế, giờ đây "mỗi hành động kẻ cướp [...] không tránh khỏi bị trừng phạt"; "mọi cách tô son trát phấn" của đế quốc Mĩ với bọn ngụy quyền tay sai ở miền Nam "đều hoài công vô ích". Đoạn văn mở đầu tập hồi kí thể hiện niềm tự hào của Võ Nguyên Giáp trước sự trưởng thành vượt bậc của cách mạng Việt Nam, trước thế đứng vững mạnh và hiên ngang của dân tộc ta trước kẻ thù tàn bạo.

Câu 3. Những khó khăn chồng chất về mọi mặt của nước Việt Nam trong những ngày đầu thành lập được tác giả tái hiện và phân tích một cách khái quát trong đoạn trích.

Khi mới ra đời "nằm giữa bốn bề hùm sói, phải tự dốc sức mình đấu tranh dũng cảm, mưu trí, phải tìm mọi cách để sống còn", nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà phải đối đầu với bao gian khó. Chính quyền cách mạng thành lập nhiều ngày vẫn chưa được nước nào công nhận. Bọn tướng lĩnh Tưởng chỉ coi chúng ta là một chính quyền tồn tại trên thực tế, không phải là một chính quyền tồn tại về pháp lí. Những người cách mạng đã qua thời kì ẩn náu, lẩn tránh, về sống với nhân dân nhưng mọi hoạt động của Đảng vẫn phải tiến hành theo phương thức bí mật.Tình hình kinh tế cũng hết sức khó khăn:

Phần lớn ruộng đất ở Bắc Bộ bỏ hoang, lại thêm bão lụt, hạn hán liên miên; các nhà máy thì chưa hoạt động; buôn bán với nước ngoài đình trệ; nạn khan hiếm hàng hoá diễn ra nghiêm trọng. Thêm nữa, tình hình tài chính rất nguy ngập: ta chưa phát hành được đồng tiền mới, trong kho bạc chỉ có một triệu bạc rách lại "đang xuống giá"; ngân hàng Đông Dương của bọn Pháp cố tình gây rối loạn về tiền tệ; lại thêm quân Tưởng tung ra rất nhiều tiền Quan kim làm nhiễu loạn thị trường.

Khó khăn chồng chất khó khăn, đời sống của nhân dân xuống thấp. Nạn thất nghiệp tăng nhanh. Nhiều nơi, đồng bào phải ăn cháo. Lác đác, lại có người chết đói. Dịch tả đã phát sinh. Quân Tưởng vào, đem thêm dịch chấy rận. Hơn thế nữa, ở Nam Bộ, thực dân Pháp lại bắt đầu gây hấn và trở lại xâm lược nước ta.

Tất cả những khó khăn trên đã đặt đất nước trước một tình thế vô cùng nguy cấp, ngàn cân treo sợi tóc, vấn đề đặt ra cấp bách lúc này là phải củng cố và giữ vững chính quyền cách mạng.

Câu 4. Trong hoàn cảnh khó khăn mới thấy hết được vai trò của người cầm lái. Được sự ủng hộ của toàn dân, Đảng và Chính phủ đã có những quyết sách kịp thời, đúng đắn để đưa đất nước vượt qua gian khó. Nhận thức được nhiệm vụ quan trọng hàng đầu lúc đó là phải củng cố và giữ vững chính quyền cách mạng, Đảng và Chính phủ tiến hành giải tán chính quyền cũ song song với đó là xây dựng bộ máy chính quyền mới từ cơ sở đến trung ương; mở rộng khối đoàn kết toàn dân, thực hiện công nông chuyên chính; công bố dự án hiến pháp cho toàn dân đóng góp ý kiến.

Cùng với việc củng cố chính quyền, Đảng và Chính phủ đã thi hành những chính sách tích cực về kinh tế: quyết định địa chủ phải giảm tô 25%, xoá nợ cho nông dân; công nhân ngày làm việc tám giờ và quyền lợi được ấn định rõ ràng; bãi bỏ thuế thân và những thứ thuế vô lí khác,...

Việc học chữ quốc ngữ trở thành bắt buộc và không mất tiền. Thành lập những lớp học buổi tối dành cho thợ thuyền và nông dân, bỏ tiền thi và tiền học ở tất cả các bậc. Để nâng cao tiềm lực tài chính cho nhà nước, Chính phủ kêu gọi sự đóng góp tự nguyện của đồng bào, kêu gọi nhân dân hưởng ứng Quỹ Độc lập, Tuần lễ vàng. Vì thế mà chỉ trong một thời gian ngắn, các tầng lớp nhân dân đã quyên góp được hai mươi triệu đồng và ba trăm bảy mươi ki-lô-gam vàng.

Có thể nói, chính nhờ những quyết sách đúng đắn của Đảng và Chính phủ và sự ủng hộ nhiệt tình của toàn dân mà chính quyền cách mạng non trẻ của ta được giữ vững, đất nước thoát khỏi tình thế ngàn cân treo sợi tóc.

Câu 5. Hình tượng tiêu biểu, gây ấn tượng sâu sắc nhất chính là hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã giữ một vai trò vô cùng quan trọng trong những ngày đầu của nước Việt Nam mới. Người ta đã nhận thấy ở Bác Hồ hình ảnh tượng trưng cao đẹp nhất của dân, của nước, của cách mạng, của chính quyền mới, chế độ mới.

Nét đẹp sáng ngời nhất trong nhân cách của Bác Hồ là sự toàn tâm, toàn ý phục vụ nhân dân, đất nước. Trong hoàn cảnh khó khăn, Bác chỉ rõ muốn củng cố và xây dựng chính quyền cách mạng thì phải "đặc biệt quan tâm đến việc xác định mối quan hệ giữa những người làm việc trong bộ máy chính quyền mới với nhân dân". Theo đó, "các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng là đầy tớ của dân". Với Bác, nếu chính quyền cũ là chính quyền áp bức, bóc lột nhân dân thì chính quyền mới phải thể hiện được tính ưu việt của nó là phục vụ nhân dân. Bác cũng đề ra ba mục tiêu quan trọng ("Diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm") và định hướng thực hiện dựa vào lực lượng và tinh thần của nhân dân. Có thể nói tất cả những định hướng, những việc làm của Bác đều tập trung hướng đến mục đích là mang lại hạnh phúc cho dân. Nhận xét về điều này, tác giả hồi kí viết: ""Hạnh phúc cho dân", đó là mục đích của việc giành lấy chính quyền và giữ vững, bảo vệ chính quyền ấy. Đó là lí tưởng của Người. Đó cũng là tấm lòng của Người".

Quan tâm đến việc củng cố và xây dựng đất nước, Bác vẫn không quên nhắc nhở mọi người kiên quyết chống lại những biểu hiện tiêu cực. Bác thẳng thắn chỉ ra khuyết điểm của những người làm việc tại các cơ quan chính quyền như: trái phép, cậy thế, tư túng, kiêu ngạo,... Bác công khai và thẳng thắn thay mặt những người lãnh đạo đất nước nhận trách nhiệm về mình. Có thể nói, đến đây người dân lao động đã nhận thấy rõ nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đúng là nhà nước của mình. Nó đang hằng ngày, hằng giờ bảo vệ quyền lợi và mang lại hạnh phúc cho minh.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và những phẩm chất, ước vọng cao cả của Người đã đem đến cho nhân dân ta một niềm tin sắt đá, một ý chí vững vàng, một ý thức làm chủ mới mẻ, để từ đó, nhân dân ta đồng sức đồng lòng vượt qua gian khó, giữ vững chính quyền, mưu cầu hạnh phúc.Tác giả đã dành những trang ,viết thể hiện tình cảm kính yêu chân thành đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh. Vai trò, phẩm chất, lí tưởng cao đẹp của Người đã được thể hiện. Nó cho thấy vị trí, tầm vóc của một vĩ nhân trong lịch sử dân tộc: vừa cao cả, vĩ đại vừa gần gũi, yêu thương.

Câu 6. Thông thường người viết hồi kí thường ghi lại những cảm xúc, suy nghĩ, nhận xét, đánh giá của cá nhân. Vì thế, dấu ấn cá nhân của tác phẩm hồi kí thường được thổ hiện rất rõ nét. Thế nhưng trong đoạn trích Những ngày đầu của nước Việt Nam mới, tác giả lại trần thuật mọi sự kiện từ điểm nhìn của một người đại diện cho bộ máy lãnh đạo của Đảng và Chính phủ. Vì thế các sự kiện được kể lại trong tác phẩm có xu hướng được phác hoạ trên những nét lớn, những câu chuyện đọng lại trong tâm trí của nhiều người.

Những cảm nghĩ, nhận xét, đánh giá thường mang tính khách quan, thể hiện những cảm nghĩ chung của những người lãnh đạo Đảng và Chính phủ (ví dụ: "Trong tình hình kinh tế, tài chính khó khăn, Chính phủ làm thế nào có tiền để giải quyết các khoản chi phí cần thiết, nhất là những chi phí to lớn về quốc phòng ?") hoặc tiêu biểu cho cảm nghĩ của số đông dân chúng ("Người dân lao động bình thường đã nhận thấy rõ Nhà nước hôm nay đúng là Nhà nước của mình"). Cách trần thuật này làm cho tác phẩm không phải là cuốn sách tự thuật về cuộc đời của một cá nhân mà trở thành một cuốn biên niên sử của cả dân tộc. Thể hồi kí cũng theo đó mà có một diện mạo mới.