Bài soạn "Thực hành về hàm ý (tiếp theo)" số 6
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
Câu 1. (trang 90 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2):
- "Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi." có hàm ý: Sau bữa ăn này, u sẽ bán con nên con sẽ không được ăn ở nhà nữa.
- "Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài." có hàm ý: U đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
* Chị Dậu không dám nói thẳng với con vì nói thẳng ra sự thật thì cả chị lẫn con sẽ rất đau lòng, dùng hàm ý để giấu đi, giảm bớt nỗi đau ấy, tránh điều đau lòng.
Câu 2. (trang 91 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2):
Hàm ý trong câu thứ hai rõ hơn. Chị Dậu phải nói rõ hơn vì cái Tí vẫn còn chưa hiểu hết hàm ý ẩn trong câu trước. Cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ thể hiện ở thái độ “giãy nảy”, “liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc” của cái Tí và câu nói “U bán con thật đấy ư?...”
II. Luyện tập
Câu 1. (trang 91 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2):
Câu
Người nói – Người nghe
Hàm ý
Chi tiết chứng tỏ người nghe đã hiểu hàm ý
a
Anh thanh niên – ông họa sĩ và cô con gái
Mời bác và cô vào uống nước
Ông theo liền anh thanh niên vào trong...
b
Anh Tấn – chị hàng đậu
Chúng tôi không thể cho những thứ này được
Chị hàng đậu nói giọng châm biếm: Thật là càng giàu có...
c
Thúy Kiều – Hoạn Thư
(1): Giễu cợt Hoạn Thư phải chịu xét xử của Kiều.
(2): Người độc ác như Hoạn Thư sẽ bị báo oán
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu...
Câu 2. (trang 92 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2):
Hàm ý chủ câu "Cơm sôi rồi, nhão bây giờ" là "Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão". Bé Thu dùng hàm ý vì trước đó đã nói thẳng mà không có hiệu quả. Lần này, thời gian càng bức bách (cơm sẽ nhão nếu để sôi lâu).
- Việc sử dụng hàm ý không thành công vì Anh Sáu vẫn cứ ngồi im như không nghe, tỏ ra không cộng tác.
Câu 3. (trang 92 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2):
- Có thể nêu việc làm vào ngày mai (nên không thể đi được), ví dụ: “Bận ôn thi”, “Phải đi thăm người ốm“...
- Chú ý là phải dùng câu chứa hàm ý “từ chối” theo yêu cầu của đề, không dùng những câu mơ hồ như "Để mình xem đã!”, “Mai hẵng hay!”...
Câu 4. (trang 92 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2):
- Lỗ Tấn viết: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất, kì thực trên mặt đất làm gì có đường, người ta đi mãi thì thành đường thôi"
- Hàm ý của tác giả là: "Muốn tạo ra một con đường, người ta đã đi mãi một lối. Nếu ta có một hi vọng, hãy cố mà thực hiện mãi hi vọng ấy, hư sẽ thành ra thực không sẽ biến thành có".
Câu 5. (trang 93 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2):
- Câu có hàm ý mời mọc:
+ "Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà"
+ "Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc".
+ "Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến lúc hoàng hôn".
+ "Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nào"
