Bài tham khảo số 9

Bài thơ Mưa xuân in trong tập Lỡ bước sang ngang của Nguyễn Bính, xuất bản năm 1936. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn trường thiên, gồm có bốn mươi câu, chia đều thành mười khổ thơ.

Hình ảnh cô thôn nữ ôm ấp mối tình đầu giăng tơ trong một đêm hội xuân nơi làng quê ngày xưa đã để lại cho lòng ta nhiều vương vấn man mác. Giọng thơ nhẹ nhàng, dìu dịu như những làn mưa xuân trong đêm hội chèo. Tâm tình thiếu nữ được trang trải trong nhiều cảnh vật thân quen, bình dị của chốn quê trong một đêm mưa xuân.

Khổ thơ đầu, cô gái tự giới thiệu mình, tự nói về cảnh ngộ mình. Chữ “em” rất dễ thương và dịu ngọt. Thơ Nguyễn Bính đẹp như ca dao dân ca:

Em là con gái trong khung cửi

Dệt lụa quanh năm với mẹ già

Lòng trẻ còn như cây lụa trắng

Mẹ già chưa bán chợ làng xa.

“Em” là cô gái làng nghề tơ tằm canh cửi. Gái miền quê trồng dâu nuôi tằm, dệt lụa vốn xinh đẹp, trắng trẻo và duyên dáng nổi tiếng xưa nay. Bốn chữ “dệt lụa quanh năm” gợi tả một đức tính siêng năng, khéo tay, hay làm. Hình ảnh so sánh trong câu thơ thứ ba “Lòng trẻ còn như cây lụa trắng” là một nét tự họa chân dung thiếu nữ đặc sắc: trẻ trung, xinh đẹp, ngây thơ, hồn nhiên, trinh trắng.

Nguyễn Bính rất tinh tế trong nghệ thuật dùng từ; ông không dùng “tấm lụa trắng” mà lại viết “cây lụa trắng” để làm nổi bật vẻ non tơ, trinh trắng và xinh tươi của “em”. Chưa hề có chuyện “gả bán”, chuyện chồng con: “Mẹ già chưa bán chợ làng xa”. Thiếu nữ đang sống và ngày ngày dệt lụa với mẹ già trong nếp nhà êm đềm, đầm ấm, hạnh phúc.

Khổ thơ thứ hai ghi lại một nét đẹp truyền thống của làng quê trong những ngày hội xuân. Giữa cảnh sắc thiên nhiên hoa xoan tím nồng nàn, trong làn mưa xuân “phơi phới” bay, hội chèo làng Đặng đi qua ngõ, tiếng trống chèo ở thôn Đoài đã rung lên, cô thôn nữ bâng khuâng và xao xuyến.

Hương sắc ấy, âm thanh ấy là hồn quê xứ sở thanh bình. Hoa xoan và làn mưa xuân là những hình ảnh thân thuộc, bình dị, dân dã của làng quê được nói đến nhiều trong thơ ca dân tộc. Các từ ngữ: “phơi phới bay”, “lớp lớp rụng vơi đầy” là những nét xuân rết gợi cảm, những nét vẽ thần tình trong thơ Nguyễn Bính:

Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay

Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy.

Giữa cảnh xuân đến và dần trôi, tiếng mẹ cất lên như một tiếng lòng hoài niệm: “… thôn Đoài hát tối nay”.

Hội xuân thời nào cũng vậy, từng làm nô nức yến anh gần xa. Tiếng trống chèo giục giã đêm đêm nơi thôn Đoài đã gieo vào lòng “em” bao rung động, nhiều xao xuyến. Các từ ngữ, hình ảnh: “thấy giăng tơ”, “ngừng tay lại”, “hình như”, “có lẽ”, “thoi xinh”, “hai má em bừng đỏ” – đã biểu hiện một cách tinh tế tâm tình cô thôn nữ trong đêm xuân vào hội. Cô gái dịu dàng, bâng khuâng trong mốì tình đầu “giăng tơ”:

Lòng thấy giăng tơ một mối tình

Em ngừng tay lại giữa thoi xinh

Hình như hai má em bừng đỏ

Có lẽ là em nghĩ đến anh.

Mối tình đầu e ấp ấy, “em” có thể giấu được mẹ già và những người xung quanh, nhưng làm sao mà giấu được lòng mình! Tâm hồn thiếu nữ như mặt nước ao xuân phẳng lặng, trong trẻo bỗng xao động khi bóng hình yêu thương của chàng trai bên làng chợt hiện ra, và tâm hồn khẽ nhắc: “Em nghĩ đến anh”, “Thế nào anh ấy chẳng sang xem”. “Chiếc thoi xinh” ngừng lại giữa bàn tay thon nhỏ cũng như cảm nhận được và chia sẻ với tiếng lòng thiếu nữ.

Vội vàng nhưng ý tứ, “Em ngửa bàn tay trước mái hiên”. Mưa xuân rây bụi: “Mưa chấm bàn tay từng chấm lạnh”. Cô gái ra đi xem hội chèo với một niềm tin yêu phấn chấn đầy hăm hở:

“Mưa bụi nên em không ướt áo

Thôn Đoài cách có một thôi đê”.

“Thôi” cũng như “hồi” là đơn vị chỉ thời gian ngắn, cách nói của dân quê. “Thôi đê” trong câu thơ Nguyễn Bính chỉ một đoạn đê ngắn, con đường đi tới thôn Đoài. Đến thôn Đoài để nghe hát chèo và cái chính để tìm gặp người yêu. Con đường ấy có gì xa cách, đâu phải là “đầu sông – cuối sông”, mà chỉ có một “thôi đê” ngắn ngủi.

Nhưng sự đời thường trớ trêu. Có kẻ từng đứng dưới trời mưa bên cầu giữa đêm khuya đợi gặp người yêu, nhưng càng mong chờ càng mỏi mắt. Ở đây cũng vậy, giữa đám hội đông vui “Thôn Đoài vào đám hát thâu đêm”, thiếu nữ “chả thiết” xem, chỉ lo, chỉ mải miết đi tìm người yêu. Nhưng càng tìm càng thất vọng.

“Giường cửi” và “thoi ngà” – công cụ dệt lụa thân quen của cô gái làng nghề được nhân hoá như có tâm hồn. Nguyễn Bính đã lấy sự vật để ngụ tình, để đặc tả tâm trạng, bơ vơ và buồn tủi của cô thôn nữ thất tình lạc lõng giữa đám hát chèo đông vui:

Thôn Đoài vào đám hát thâu đêm

Em mải tìm anh chả thiết xem

Chắc hẳn đêm nay giường cửi lạnh

Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em.

Hội chèo thôn Đoài đối với mọi người càng đông càng vui bao nhiêu, thì trái lại, với “em” lại càng buồn tủi bấy nhiêu. Cô gái nhẹ trách người yêu lỗi hẹn. Chắc là đã có bao giọt nước mắt cô gái ứa ra hoà cùng với hạt mưa xuân. Khi đi xem hội, thiếu nữ vội vàng, hăm hở với bao hi vọng thì giờ đây tâm trạng cô như chùng xuống, thất vọng, buồn tủi đáng thương:

Chờ mãi anh sang anh chẳng sang

Thế mà hôm nọ hát bên làng

Năm tao bảy tuyết anh hò hẹn

Để cả mùa xuân cũng nhỡ nhàng!.

Chàng trai lỗi hẹn hay đã thay lòng đổi dạ? Phải chăng niềm thương yêu, tin cậy và chung thuỷ của thiếu nữ đã bị chàng trai bội bạc phũ phàng? Hai tiếng “chờ mãi” như một tiếng thở dài mà không thể kìm nén. “Để cả mùa xuân cũng nhỡ nhàng” là một lời than thân, nghẹn ngào, nuối tiếc.

Đâu chỉ “nhỡ nhàng!” trong một đêm hội xuân. Như một dự cảm trong lòng thôn nữ về sự “nhỡ nhàng” tình duyên cả một thời son trẻ: “Để cả mùa xuân cũng nhỡ nhàng!”. Tiếng thở, lời than ấy vừa ngậm ngùi xót xa, vừa thể hiện tình yêu đối với cô gái hệ trọng biết nhường nào!

Đêm hội xuân đối với “em” bữa ấy mãi mãi là một khối buồn tủi. Kỉ niệm ấy sẽ trở thành vết thương lòng. Trở về nhà, cô gái dịu dàng, hiếu thảo ấy biết lấy tích chèo nào để “kể mẹ nghe” đây? Cô gái đành bỏ dở đêm chèo, buồn tủi “lầm lũi” trở về nhà. Ra đi xem hội, con đường chỉ “một thôi đê” ngắn ngủi, thì giờ đây như kéo dài ra thành “… Có ngắn gì đâu một dải đê”.

Ra đi xem hội khi “Mưa bụi nên em không ướt áo” thì lúc trở về “Áo mỏng che đầu mưa nặng hạt”. Thân gái dặm trường, nước mắt như ứa theo từng bước chân lầm lũi trên dải đê như dài ra vô tận: “Lạnh lùng thêm tủi với canh khuya”.

Bài thơ khép lại với cảnh vật buồn bã, với tâm trạng tủi sầu của thiếu nữ. Hội xuân đã tàn: “Hội chèo làng Đặng về ngang ngõ”… Mùa xuân “đã cạn ngày”, mùa lễ hội cũng đã đi qua. Còn đâu nữa cảnh “mưa xuân phơi phới bay”, còn đâu nữa cảnh “Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy”.

Cô gái nhìn trời mưa xuân đã ngại bay, nhìn cảnh hoa xoan đã nát dưới chân giày… mà lòng ngao ngán. Cảnh vật chứa đầy tâm trạng sầu thương. Tất cả chỉ còn là hoài niệm buồn neo giữ mãi trong lòng không bao giờ có thể quên:

Bữa ấy mưa xuân đã ngại bay

Hoa xoan đã nát dưới chân giày.

Cô gái thầm nhắc, thầm nhắn gọi: “Anh ạ! Mùa xuân đã cạn ngày”. Mùa xuân đã dần trôi qua. Điệp ngữ “bao giờ” được láy lại trong hai câu hỏi tu từ khép lại bài thơ, đã thể hiện một tâm trạng đợi chờ, phấp phỏng với ít nhiều hi vọng:

Anh ạ! Mùa xuân đã cạn ngày

Bao giờ em mới gặp anh đây?

Bao giờ hội Đặng đi ngang ngõ

Để mẹ em rằng: Hát tối nay?.

Giọng thơ nhẹ nhàng cất lên như tiếng tâm tình hiền dịu của thiếu nữ: buồn, tủi, giận, hờn, mong đợi… Nỗi buồn về sự trắc trở trong tình duyên như được nén lại trong lòng, cô gái âm thầm chịu đựng. Lại một mùa xuân nữa đợi chờ. Lại một đêm hội xuân hẹn hò mong ước.

Mưa xuân là nỗi buồn lỡ hẹn trong mối tình đầu của cô gái quê ngày xưa. Mỗi câu thơ là một tiếng lòng. Có bâng khuâng, hăm hở. Có xao xuyến đợi chờ. Có nỗi buồn lỡ hẹn: “Chờ mãi anh sang anh chẳng sang”… Câu hỏi cuối bài thơ chứa đầy tâm trạng; tuy chưa có câu trả lời, nhưng không tuyệt vọng.

Mùa xuân sẽ trở lại với làn mưa bụi “phơi phới bay”, với “Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy”, với tiếng trông chèo đêm hội xuân ở những thôn Đoài gần xa “hát thâu đêm”. Và tình yêu hạnh phúc như hoa trái mùa xuân sẽ đến với thiếu nữ.

Giá trị nhân bản của bài thơ Mưa xuân là niềm hi vọng về tình yêu và hạnh phúc lứa đôi được san sẻ mà thi sĩ Nguyễn Bính gieo vào lòng ta.

Mưa xuân là một khúc tâm tình êm dịu mà buồn, cái buồn lặng lẽ cứ nén sâu vào tâm hồn. Nhà thơ chân quê đã tạo nên một không gian nghệ thuật dân dã thân thuộc, bình dị, mến thương để diễn tả những rung động vui buồn, xôn xao trong tâm hồn thiếu nữ giữa những ngày hội xuân, những ngày khao khát yêu thương.

“Mưa xuân” là một khúc tình ca dịu buồn. Đã hơn bảy mươi năm trôi qua, khúc tình ca ấy vẫn làm man mác tâm hồn tuổi xuân trên những nẻo đường gần xa khi đất nước tươi đẹp đang tưng bừng vào mùa lễ hội…