Chùa, Đền Miếu

Chùa, Đền, Miếu định nên một sắc thái khác cho cấu trúc không gian làng. Chất mờ ảo, thâm nghiêm, siêu nhiên, thoát tục của cảnh quan và không gian chùa, miếu chỉ ám vào những khoảnh khắc tâm linh nào đó của dân làng, thường là những khoảnh “âm”, với tâm trạng dãi bày, ước nguyện. Chùa làng khác chùa nước. Chùa nước thuở trước còn gọi là Đại danh lam, đôi khi có cả hành cung, quy mô to lớn, vị thế đắc địa (bách môn, trăm gian…), rặt chữ nghĩa, học thức ở lớp trên, nên dễ thấy tính nghi thức, lớp lang, trục hệ của không gian chùa. Chùa vốn là yếu tố không thuần quê như Đình. Làng chỉ như một môi trường để chùa bám vào cộng sinh.

Chùa làng chính là điểm thanh cao, nhã vọng nhất của cấu trúc không gian làng. Đền, miếu không vậy, vốn là nơi thờ Thánh, Thần, một siêu lực hay một đấng Nhân thần siêu phàm nào đó. Đền miếu đượm màu huyền tích, hoang đường, nguyên thuỷ. Vị trí đền miếu thường ứng với những địa danh có tích truyện thánh thần, một kiểu tín ngưỡng nguyên thuỷ. Người làng choàng lên chỗ đó một nội dung, nắn lại cách nhìn với núi sông, gò bãi, đầm ao, cây cối để các hình thái địa lý trở thành nhân vật chuyện.

Hàng năm, ngày giỗ Thành hoàng là ngày hội đông vui nhất của làng, của phố. Trong những ngày hội, ngoài việc làm cỗ, ăn uống còn rất nhiều nghi lễ như diễn lại sự tích về Thành hoàng, tế lễ, rước kiệu hay các trò vui: đấu cờ, chọi gà, thổi cơm thi, bơi chải, đánh đu, đánh cờ người, hát chèo, diễn tuồng... Ngày lại ngày, năm qua năm, các thế hệ người dân quê cứ tiếp tục sinh sôi nhưng Thành hoàng thì còn mãi, trở thành một chứng tích không thể phủ nhận được của mỗi làng quê qua những cơn dâu bể.