Thuyết minh về bữa cơm tất niên - bài 3
Việt Nam đất nước 4000 năm văn hiến, không chỉ nổi bật với truyền thống đánh giặc giữ nước từ ngàn đời, hay những nền văn học dân gian phong phú đặc sắc mà còn là cả một hệ thống văn hóa phong tục tập quán đậm đà bản sắc. Không nói đến những vấn đề ăn mặc, giải trí mà chỉ riêng việc ăn lễ, ăn tết người dân ta cũng đã có đến hàng chục cái tết với nhiều ý nghĩa hay ho, chứng tỏ một đời sống tinh thần phong phú và đa dạng từ nhiều đời. Nhưng có lẽ với toàn dân tộc Việt Nam, Tết Nguyên Đán là dịp tết lớn và quan trọng nhất trong năm, và trong dịp Tết này người ta có thể thiếu mai, thiếu đào, mâm ngũ quả có thử là tam là tứ, bánh trái có thể ít đi, nhưng riêng mâm cơm tất niên thì chẳng nhà nào thiếu và cũng chẳng ai bỏ qua, bởi bỏ qua Tết đã có vẻ không trọn vẹn.
Vào chiều 30 Tết, nhà nhà đều chuẩn bị chu đáo cho việc tiễn năm cũ, đón xuân mới. Theo phong tục, chiều 30 Tết, mọi gia đình đều trồng cây nêu để xua tan ma quỷ. Trên mảnh sân trước nhà, người ta lấy vôi trắng vẽ một bộ cung tên hướng ra cổng, bên cạnh còn vẽ ba hình vuông và bảy hình tròn với quan niệm: “Ba vuông sánh với bảy tròn/ Đời cha liền với đời con sang giàu”. Đặc biệt nhất là bữa cơm tất niên chiều 30 Tết - bữa cơm gắn kết tất cả mọi thành viên, các thế hệ trong gia đình. Đó thực sự là bữa cơm đoàn viên, mọi thành viên trong gia đình đều có mặt đầy đủ. Theo quan niệm xưa, gia đình nào càng đông đủ các thế hệ cùng dự bữa tất niên chứng tỏ gia đình đó “phúc lộc đề đa”, càng có nhiều may mắn. Cỗ cúng tất niên mỗi nơi mỗi khác, nhưng nhất thiết phải có đủ bánh chưng, dưa hành, giò lụa, nem rán, thịt đông…. Trên bàn thờ tổ tiên không thể thiếu ngũ quả, các đồ lễ đều phải tố hảo, tươi tốt nhất. Tùy từng gia đình mà có thêm câu đối đỏ, “gậy ông vải” (là 2 đôi mía còn đủ cả ngọn, lá tươi tốt, buộc khum vào nhau ở hai bên bàn thờ).
Ngày nay mâm cơm tất niên đơn thuần không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà nó còn trở thành một dịp vui để gia chủ làm bữa cơm mời hàng xóm láng giềng, coi như là bữa tiệc rượu làm tình làng xóm thêm gắn kết. Cơm tất niên cũng không nhất thiết phải làm vào đúng hôm 30 tết, mà gia chủ có thể chọn một ngày bất kỳ lúc cuối năm để làm cơm. Tuy nhiên thế không có nghĩa là bỏ hẳn việc cúng hôm 30, mà ở đây là chia làm hai lần làm cơm, một lần để mời khách, một lần là làm trong nội bộ gia đình, cũng coi như là một hình thức vui chơi ngày tết đối với các gia đình khá giả và ham vui, muốn ngày Tết thêm dài. Cũng như tôi đã từng nói, dù cuối năm là lúc tất bật chuẩn bị tết nhất, thế nhưng việc chuẩn bị cơm tất niên theo tôi nghĩ nó lại mang một niềm vui thú, đặc biệt là ngày hôm nay khi lối sống của con người đã trở nên khoáng đạt, công việc nhà không chỉ đơn thuần là của chị em phụ nữ, thì cuối năm việc chuẩn bị cơm tất niên trở thành dịp người ta thấy rõ nhất sự chia sẻ công việc nhà trong gia đình. Khi mà mỗi người chia nhau làm một món ăn, chuẩn bị sao cho chu đáo, dịp tết đến, không khí nô nức cũng như niềm vui xuân khiến người ta thoải mái, mâm cỗ cũng được chuẩn bị chu đáo và tràn ngập niềm vui, cùng công sức của cả gia đình. Thế nên đối với tôi, tết vui nhất là ngày tất niên.
Trong bữa cơm cuối cùng của năm, các thành viên trong gia đình họp mặt đông đủ. Dù năm cũ có nhiều chuyện vui buồn như thế nào thì nó cũng đã qua, những tổng kết chỉ là để rút kinh nghiệm cho năm mới. Với những người con xa nhà, bất kỳ giây phút nào được ở bên người thân đều đáng giá. Thời khắc năm mới và năm cũ chuyển giao, giữa thời tiết mưa và lạnh của xứ Bắc, bữa cơm gia đình đầm ấm khiến cho tất cả những khó khăn của năm cũ đều tan biến. Năm mới là niềm vui của trẻ thơ nhưng cũng khiến những ai đã trưởng thành thấy ngậm ngùi vì tuổi tác của cha mẹ ngày càng cao. Năm tháng của đất trời là vô hạn nhưng tuổi tác của con người là hữu hạn, hiểu được điều đó để thêm trân trọng những phút giây mình đang có, nhất là những lúc được quây quần bên gia đình.
